Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Diksonia
rodzaj paproci Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Diksonia[4], dwuwijka[5] (Dicksonia L’Herit.) – rodzaj paproci z rodziny diksoniowatych. Obejmuje 25[6]–26[2] gatunków. Zasięg rodzaju obejmuje Wyspę Świętej Heleny, Amerykę Centralną, rozległe obszary Ameryki Południowej (bez jej południowej i środkowo-wschodniej części), Wyspy Juan Fernández, Archipelag Malajski i wyspy Oceanii na wschód od niego (Nowa Gwinea, Nowa Kaledonia, po Samoa), wschodnią część Australii i Nową Zelandię. Największe zróżnicowanie gatunkowe występuje w górskich lasach w Malezji[7] i Nowej Gwinei[8][9] (tam też potencjalnie występować mogą taksony wymagające jeszcze odkrycia). Są to paprocie naziemne rosnące głównie w lasach górskich w strefie tropikalnej oraz w lasach nizinnych strefy subtropikalnej i umiarkowanej na półkuli południowej[7]; zwykle w lasach o dużej wilgotności, z częstymi mgłami i mżawkami[4]. Wolno rosnące okazy mogą osiągnąć znaczny wiek, prawdopodobnie ponad 200 lat[10]. Ich pnie są często zasiedlane przez epifity[4].
Diksonia antarktyczna D. antarctica, rzadziej inne gatunki, uprawiane są jako rośliny ozdobne (w klimacie ciepłym i łagodnym w gruncie, gdzie indziej w pomieszczeniach). Pnie tych paproci wykorzystywane były jako źródło pożywienia i do celów konstrukcyjnych, współcześnie do tworzenia podłoży do upraw.
Początkowo wszystkie paprocie z tego rodzaju ujęte były w załączniku II konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES), wprowadzającej ograniczenia w handlu roślinami pozyskiwanymi z natury, później pozostawiono na nim tylko kilka gatunków południowoamerykańskich[5]. Za największe zagrożenie dla tych roślin uznaje się utratę siedlisk[11], dla D. sellowiana istotnym zagrożeniem jest przerabianie jej pni na podłoże do uprawy storczyków[5]. Rośliny eksportowane z Tasmanii i Nowej Zelandii uprawiane są pod okapem drzewostanów na plantacjach sosnowych[5].
Remove ads
Morfologia
- Pokrój
- Paproć drzewiasta o kłączu, które może wznosić się na ponad 10 m wysokości (maksymalnie do 15 m[8]) i tworzyć „pień” otoczony gęstą matą korzeni powietrznych[7] osiągający nawet ponad 2 m średnicy (D. antarctica i D. fibrosa)[10]. U części gatunków pień bywa też cienki, a rzadko też płożący (np. formy D. lanata z Nowej Zelandii)[7]. Pnie pokryte są w górnej części w różnym stopniu długimi, wielokomórkowymi, żółtymi lub brązowymi włoskami[9] (brak łusek, typowych dla podobnych poza tym olbrzymek Cyathea)[7]. U wielu gatunków pień chroniony jest dodatkowo płaszczem tworzonym przez zasychające i otulające go stare liście[11].
- Liście
- Skupione w okazały pióropusz na szczycie pnia[5]. Liście są duże – osiągają do 4 m długości[7], najczęściej jednak mają długość w przedziale 1,8 do 2,4 m[12]. Ich blaszka jest co najmniej dwukrotnie pierzasto złożona[9][13]. Wszystkie liście są jednakowe lub liście płodne różnią się od płonnych (występuje dimorfizm) – ich tkanka asymilacyjna jest zredukowana[7]. Końcowe odcinki liści są siedzące, piłkowane na brzegach lub pierzastowcinane[9]. Liście są zwykle owłosione u nasady i od spodu[9] (brak łusek), czasem brodawkowate, liście zwykle są szorstkie i twarde[7].
- Zarodnie
- Zebrane są w kuliste lub owalne kupki zarodni (sori) tworzące się na końcach żyłek przewodzących na skraju odcinków liścia, na ich dolnej stronie[7][13]. Kupki zarodni chronione są przez zawijający się nad nimi brzeg liścia oraz błoniastą zawijkę[13], charakterystyczną ze względu na to, że jest dwuczęściowa, asymetryczna, położona bocznie i ma formę miseczkowatą[7]. Zarodnie mają cienkie ścianki[7] i wyrastają na wypukłości, utworzonej przez tkankę liścia, zwanej łożyskiem[13].
Remove ads
Systematyka
Podsumowanie
Perspektywa
W systemie PPG I (2016) i wcześniejszym systemie Smitha i in. (2006) jeden z trzech rodzajów w rodzinie diksoniowatych Dicksoniaceae M.R.Schomb.[2][14], rzadziej klasyfikowany jest do szerzej ujmowanej rodziny olbrzymkowatych Cyatheaceae (w ramach podrodziny Dicksonioideae Link)[15]. Rodzaj wyewoluował w jurze (między 208 a 144 milionami lat temu), kiedy olbrzymkowce cechowały się wielkim zróżnicowaniem[16]. Rodzaj był szeroko rozprzestrzeniony – skamieniałości (zarodniki) go reprezentujące znane są z Europy z jury i trzeciorzędu[17]. W trakcie paleogenu (ponad 20 milionów lat temu) nastąpił regres rodzaju i współczesny jego zasięg jest traktowany jako reliktowy[16].
Rodzaj opisany został na podstawie okazów D. arborescens przywiezionych z Wyspy Świętej Heleny z pierwszej podróży Jamesa Cooka przez francuskiego botanika Charlesa-Louisa L’Héritier de Brutelle w 1788 w pracy Sertum Anglicum. Upamiętnił on nazwą rodzajową botanika specjalizującego się w mszakach – Jamesa Dicksona (1738–1822)[18][19].
Między gatunkami Dicksonia mieszańce występują rzadko. Znane są mieszańce m. nowozelandzkimi gatunkami D. fibrosa i D. squarrosa[20].
- Wykaz gatunków[6]
- Dicksonia antarctica Labill. – diksonia antarktyczna
- Dicksonia arborescens L'Hér.
- Dicksonia archboldii Copel.
- Dicksonia baudouinii E.Fourn.
- Dicksonia berteroana (Colla) Hook.
- Dicksonia blumei (Kunze) T.Moore
- Dicksonia brackenridgei Mett.
- Dicksonia externa Skottsb.
- Dicksonia fibrosa Colenso – diksonia włóknista[4]
- Dicksonia grandis Rosenst.
- Dicksonia herbertii W.Hill
- Dicksonia hieronymi Brause
- Dicksonia lanata Colenso
- Dicksonia lanigera Holttum
- Dicksonia mollis Holttum
- Dicksonia munzingeri Noben & Lehnert
- Dicksonia perriei Noben & Lehnert
- Dicksonia sciurus C.Chr.
- Dicksonia sellowiana Hook.
- Dicksonia squarrosa (G.Forst.) Sw.
- Dicksonia stuebelii Hieron.
- Dicksonia thyrsopteroides Mett.
- Dicksonia timorensis Adjie
- Dicksonia utteridgei Lehnert & Cámara-Leret
- Dicksonia youngiae C.Moore
Remove ads
Zastosowanie
Podsumowanie
Perspektywa
Diksonię antarktyczną D. antarctica i D. squarrosa sprowadzono w XIX wieku jako rośliny ozdobne do Europy[21]. Pierwszy z tych gatunków należy do najbardziej rozpowszechnionych w uprawie gatunków paproci drzewiastych. On, ale też D. fibrosa i D. squarrosa, uprawiane są w gruncie na terenach o łagodnym klimacie (Zachodnia Europa, USA, Japonia), gdzie nie występują większe mrozy. Szczególnie na nie wrażliwe są osobniki młode, podczas gdy te mające ponad 1 m wysokości cechują się pewną mrozoodpornością[21]. Diksonia antarktyczna sadzona jest w Australii także w roli żywopłotów[22], a jej liście stanowiły dawniej w tym kraju tradycyjną ozdobę bożonarodzeniową[8].
Pnie tych paproci wykorzystywane są po rozdrabnianiu do tworzenia mieszanek podłoży do upraw (czasem z dodatkiem włókien kokosowych, torfowców, granulowanej kory drzew)[22]. Podłoże z rozdrobnionych pni diksonii jest wysoko cenione zwłaszcza przez uprawiających epifityczne storczyki[11]. Problematyczne jest podłoże do uprawy storczyków wytwarzane w Brazylii (tzw. „xaxim”) z rosnącej tam D. sellowiana, dla której stało się to głównym zagrożeniem[5]. Mimo że pnie paproci nie zawierają drewna, są na tyle masywne, że bywają wykorzystywane jako surowiec konstrukcyjny. Pnie Dicksonia squarrosa wykorzystywano na Nowej Zelandii do wykładania pomostów na terenach bagnistych[23]. Maorysi budowali z ich pni także budynki do przechowywania żywności[8]. Aborygeni australijscy wykorzystywali kłącza tych paproci jako źródło skrobi[8]. W Ameryce Środkowej i Południowej z pni wyrabia się ozdobne pojemniki do uprawy roślin[11].
Uprawa
Rośliny o zróżnicowanej odporności na mróz (najbardziej odporne uprawiane mogą być w strefach mrozoodporności 8–10)[4], także w zależności od wieku (starsze okazy są bardziej odporne)[21]. Wymagają ochrony przez wiatrem i stałej, dużej wilgotności (są bardzo wrażliwe na suszę). Preferują stanowiska zacienione lub w półcieniu oraz gleby torfiaste[4].
Paprocie te rozmnażane są przez sadzonki – ścięte fragmenty pni ukorzenia się w wilgotnym podłożu[12] lub z zarodników[4].
Remove ads
Przypisy
Bibliografia
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads