Gnidosz dwubarwny

Gnidosz dwubarwny^[4] (Pedicularis oederi Vahl.) – gatunek rośliny należący do rodziny zarazowatych. Łacińska nazwa gnidosz pochodzi od słowa pedis, czyli wesz. Dawniej za pomocą odwaru z gnidosza tępiono bowiem wszy. Łacińską nazwę gatunkową oederi nadano dla uczczenia niemieckiego botanika Oedera. Polska nazwa gatunkowa pochodzi od dwubarwnych kwiatów^[5].

Gnidosz dwubarwny

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	gnidosz
Gatunek	gnidosz dwubarwny
Nazwa systematyczna
Pedicularis oederi Vahl. Fors. Dansk. Oek. Plantel. ed. 2: 580 1806[3]
Synonimy
Pedicularis versicolor Vahlb.

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w Azji, Ameryce Północnej (na Alasce) i w Europie; w Alpach, górach Półwyspu Bałkańskiego i w Karpatach. W Polsce wyłącznie w Tatrach (roślina tatrzańska), wszystkie jej stanowiska znajdują się na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego). Jest tu rośliną średnio pospolitą, miejscami pospolitą^[6]. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy.

Morfologia

Łodyga

Prosta i nie rozgałęziająca się, wzniesiona. Osiąga wysokość 5–20 cm. Ma zgrubiałą i otoczoną kilkoma łuskami nasadę. Jest słabo ulistniona, w dolnej części naga, górą rzadko owłosiona^[6].

Liście

O sinawozielonym kolorze i lancetowatym kształcie, pierzastosieczne lub pierzastodzielne. Ich odcinki są podwójnie karbowane i mają tępe wierzchołki^[7].

Kwiaty

Zebrane w szczytowy, gęsty kłos. Kwiaty grzbieciste, wyrastające w kątach przysadek. Dwuwargowy kielich ma 5 nierównych, odgiętych na szczycie ząbków i nie jest rozcięty. Korona ma długość 12–20 mm, dolna warga jest 3-łatkowa, górna dwułatkowa i tworzy dzióbek. Kwiaty są dwubarwne – jasnożółte z czerwoną plamą na górnej wardze. Dolna warga ma orzęsione brzegi i jest podobnej długości, co górna. Pręciki 4, dwusilne^[6].

Owoc

Zawierająca jasnobrunatne nasiona torebka o długości ok. 1,5 cm zakończona dzióbkiem^[6].

• 
• 
• 

Biologia i ekologia

Rozwój

Bylina. Kwitnie od czerwca do sierpnia, jest owadopylna. Jest półpasożytem, pasożytującym na korzeniach roślin^[6].

Siedlisko

Porasta murawy, wilgotne upłazy, szczeliny skalne. Rośnie na podłożu wapiennym od regla dolnego aż po piętro turniowe, głównie jednak w piętrze subalpejskim i alpejskim^[5].

Fitosocjologia

W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku zespołów (All.) Seslerion tatrae^[8].

Zagrożenia i ochrona

Tak jak pozostałe rodzime gatunki gnidosza roślina objęta jest w Polsce ścisłą ochroną (od 2004 r.). Nie jest zagrożony^[6].

Zobacz też: Rośliny tatrzańskie i rośliny pasożytnicze.