Iwermektyna

Iwermektyna (łac. ivermectinum) – mieszanina dwóch wielofunkcyjnych organicznych związków chemicznych pochodzenia półsyntetycznego, pochodnych jednego z produktów fermentacji Streptomyces avermitilis. Stosowana jako ogólnoustrojowy lek przeciwrobaczy u zwierząt i u ludzi, szczególnie w leczeniu onchocerkozy (ślepoty rzecznej) oraz miejscowo w leczeniu trądziku różowatego.

Iwermektyna

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) iwermektyna B1a: 2,6-dideoksy-4-O-(2,6-dideoksy-3-O-metylo-α-L-arabino-heksopiranozylo)-3-O-α-L-arabino-heksopiranozyd (2aE,4E,8E)-(5′S,6S,6′S,7S,11R,13R,15S,17aR,20R,20aR,20bS)-6′-(S)-sec-butylo-3′,4′,5′,6,6′,7,10,11,14,15,17a,20,20a,20b-tetradekahydro-20,20b-dihydroksy-5′,6,8,19-tetrametylo-17-oksospiro-{11,16-metano-2H,13H,17H-furo[4,3,2-pq][2,6]-benzodioksacyklooktadecyno-13,2′-[2H]piran}-7-ylu Inne nazwy i oznaczenia farm. łac. ivermectinum
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C95H146O28
Masa molowa	1736,18 g/mol
Wygląd	biały lub żółtawy krystaliczny proszek[1]
Identyfikacja
Numer CAS	70288-86-7
PubChem	9812710
DrugBank	DB00602
SMILES CCC(C)C1C(CCC2(O1)CC3CC(O2)CC=C(C(C(C=CC=C4COC5C4(C(C=C(C5O)C)C(=O)O3)O)C)OC6CC(C(C(O6)C)OC7CC(C(C(O7)C)O)OC)OC)C)C.CC1CCC2(CC3CC(O2)CC=C(C(C(C=CC=C4COC5C4(C(C=C(C5O)C)C(=O)O3)O)C)OC6CC(C(C(O6)C)OC7CC(C(C(O7)C)O)OC)OC)C)OC1C(C)C
Właściwości Rozpuszczalność w wodzie nierozpuszczalna[1] w innych rozpuszczalnikach metanol, 95% etanol[1] Temperatura topnienia 155 °C[1]
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2018-05-28] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki Niebezpieczeństwo Zwroty H H300, H351, H360D Zwroty P P201, P264, P281, P301+P310, P308+P313 NFPA 704 Na podstawie podanego źródła[2] 0 0 0
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	D11AX22, P02CF01
Stosowanie w ciąży	kategoria C[3]
Farmakokinetyka Okres półtrwania 12 h[4] Wiązanie z białkami osocza i tkanek 93%[5] Metabolizm wątrobowy[6] Wydalanie 1% z moczem, 99% z kałem[4]
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustna, zewnętrznie Objętość dystrybucji 3–3,5 l/kg

Handlowo dostępny preparat iwermektyny jest mieszaniną iwermektyny B_1a w ilości nie mniejszej niż 90% i iwermektyny B_1b (pochodna demetylowa iwermektyny B_1a) w ilości nie większej niż 10%^[1][4].

Mechanizm działania

Iwermektyna stymuluje uwalnianie kwasu γ-aminomasłowego (GABA) co powoduje zaburzenia przewodnictwa nerwowego u nicieni i stawonogów, natomiast ze względu na słabe przenikanie do płynu mózgowo-rdzeniowego nie powoduje zaburzeń neurologicznych u ssaków^[4]. Iwermektyna działa na kanały chlorkowe otwierane za pośrednictwem glutaminianu (GUCl⁻), które odgrywają kluczową rolę u nicieni i stawonogów, które natomiast nie są dostępne u kręgowców ze względu na słabe przenikanie leku do płynu mózgowo-rdzeniowego^[7]. Iwermektyna powoduje paraliż mięśni ściany ciała i gardzieli u nicieni^[7].

Zastosowanie

postać doustna

• ślepota rzeczna (onchocerkoza)^[1]
• postać jelitowa węgorczycy^[1]

Działanie na inne pasożyty takie jak glista ludzka, włosogłówka ludzka, owsik ludzki i wszy jest uważane za korzystny efekt uboczny^[4].

postać do stosowania zewnętrznego

• trądzik różowaty (grudkowo-krostkowy)^[6]

Iwermektyna znajduje się na wzorcowej liście podstawowych leków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO Model Lists of Essential Medicines) (2015)^[8].

Iwermektyna jest dopuszczona do obrotu w Polsce (2018) jedynie w postaci kremu do stosowania zewnętrznego^[9][6].

Działania niepożądane

Iwermektyna może powodować następujące działania niepożądane u ponad 1% pacjentów: biegunka, nudności, zawroty głowy, świąd, w badaniach laboratoryjnych wzrost aktywności aminotransferazy asparaginianowej oraz aminotransferazy alaninowej oraz obniżenie liczby leukocytów^[1].

W ciągu pierwszych trzech dni od podania leku w leczeniu onchocerkozy występują objawy związane z reakcją organizmu na rozpad mikrofilarii: gorączka, świąd, wysypka, bóle mięśni i stawów, hipotensja ortostatyczna, tachykardia, obrzęki, limfadenopatia, objawy żołądkowo-jelitowe, ból gardła, kaszel i ból głowy^[4]. Objawy są na ogół łagodne i ustępują po leczeniu objawowym^[4].