Język tadżycki

Język tadżycki (тоҷикӣ, забони тоҷикӣ) albo tadżycki farsi (форсии тоҷикӣ) – etnolekt z grupy irańskiej języków indoeuropejskich, zazwyczaj uważany za wariant języka perskiego. Jest językiem urzędowym Tadżykistanu oraz językiem tadżyckiej mniejszości w Uzbekistanie, która stanowi prawie 5% całości ludności kraju^[1].

тоҷикӣ, تاجیکی

Obszar	Tadżykistan, Uzbekistan, Afganistan i inne
Liczba mówiących	4,5 mln
Pismo/alfabet	cyrylica, arabskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki indoeuropejskie Języki indoirańskie Języki irańskie Język perski Język tadżycki
Status oficjalny
język urzędowy	Tadżykistan
Organ regulujący	Институти забон ва адабиёт ба номи А. Рӯдакӣ / Instituti zabon va adabijoti Rūdakī
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1	tg
ISO 639-2	tgk
ISO 639-3	tgk
IETF	tg
Glottolog	taji1245
Ethnologue	tgk
GOST 7.75–97	тад 640
WALS	taj
Występowanie
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku tadżyckim Słownik języka tadżyckiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język tadżycki zachował wiele archaicznych form gramatycznych i leksykalnych, które zanikły we współczesnej perszczyźnie Iranu.

Nazwa

Aż do XX wieku użytkownicy tadżyckiego uważali, że posługują się językiem perskim (farsi), ale od czasów Związku Radzieckiego oficjalnie mówi się o języku tadżyckim, odrębnym od perskiego^[2].

Podział dialektalny

Język perski ma trzy główne standardowe odmiany: farsi, dari i tadżycki. Według rodzimych użytkowników różnice między nimi nie stanowią zbytniej przeszkody dla wzajemnego porozumiewania się, chociaż odmiany te nie są identyczne. Na przykład w irańskim farsi występuje więcej zapożyczeń z francuskiego (na przykład مرسی, mersi – dziękuję), w dari – z angielskiego, a w tadżyckim – z rosyjskiego^[3].

W etnolekcie tadżyckim wyróżnia się cztery (sub)dialekty:

• północne (północny Tadżykistan, Buchara, Samarkanda, Kirgistan i region Duszanbe w dolinie Warzob).
• centralne (dialekty górnej Doliny Zarafszan)
• południowe (południe i wschód od Duszanbe, Kulob i rejon Raszt w Tadżykistanie)
• południowo-wschodnie (dialekty regionu Darwoz i Amu-darii w pobliżu Ruszon)

Ponadto za dialekt języka tadżyckiego/perskiego uważa się język bucharski (inaczej judeo-perski lub judeo-tadżycki).

Niekiedy do grona wariantów perskiego zalicza się też język tacki, w którym mówi się na Kaukazie.

Pismo

Pierwotnie język tadżycki, podobnie jak perski, zapisywany był pismem arabskim.

W składzie ZSRR najpierw w 1923 roku uproszczono pismo arabskie, potem w 1929 roku^[4] zastąpiono je janalifem, a od roku 1940^[4] używa się cyrylicy, z której po odzyskaniu niepodległości usunięto zbędne rosyjskie litery.

Współczesny cyrylicki alfabet tadżycki

А а	Б б	В в	Г г	Ғ ғ	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж	З з	И и	Ӣ ӣ
[a]	[b]	[v]	[ɡ]	[ʁ]	[d]	[e], [je]	[jɔ]	[ʒ]	[z]	[i]	[ˈi]
Й й	К к	Қ қ	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у
[j]	[k]	[q]	[l]	[m]	[n]	[ɔ]	[p]	[r]	[s]	[t]	[u]
Ӯ ӯ	Ф ф	Х х	Ҳ ҳ	Ч ч	Ҷ ҷ	Ш ш	Ъ ъ	Э э	Ю ю	Я я
[ɵ]	[f]	[χ]	[h]	[tʃ]	[dʒ]	[ʃ]	[ʔ]	[e-]	[ju]	[ja]

Po 1989 władze Tadżykistanu opracowały projekt ponownego wprowadzenia pisma arabskiego, jednak wycofano się z niego w połowie lat 90.

Pismem arabskim nadal posługują się użytkownicy języka w Afganistanie, podczas gdy w Tadżykistanie prawie zanikła już jego znajomość.

Alfabet arabski używany do zapisu języka perskiego (tadżyckiego/dari)