Jan Jędrzejowicz (rotmistrz)

Jan Kanty Feliks Marian Szołucha Jędrzejowicz^[1][a] (ur. 23 stycznia 1879 w Krakowie, zm. 22 sierpnia 1942) – rotmistrz Wojska Polskiego, ziemianin polski z terenu Galicji, c. k. szambelan^[4], marszałek rady powiatu rzeszowskiego w okresie II Rzeczypospolitej i dowódca Garnizonu w Rzeszowie podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920.

Jan Jędrzejowicz

rotmistrz
Data i miejsce urodzenia	23 stycznia 1879 Kraków
Data i miejsce śmierci	22 sierpnia 1942 Rzeszów
Przebieg służby
Siły zbrojne	Wojsko Polskie
Jednostki	8 Pułk Ułanów
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa
Odznaczenia

Kaplica grobowa rodziny Jędrzejowiczów w Zaczerniu

Życiorys

Urodził się 23 stycznia 1879 w Krakowie, w rodzinie polskich Ormian^[5] Adama i Gabrieli z Mierów.

W czerwcu 1897 zdał maturę z odznaczeniem w c. k. III Gimnazjum w Krakowie^[6]. Studiował prawo i ekonomię na uniwersytetach w Krakowie, Wiedniu, Berlinie i Halle. W 1903 ukończył po czterech latach Królewską Wyższą Szkołę Rolniczą w Berlinie(inne języki) (Königliche Landwirthschaftliche Hochschule zu Berlin)^[7].

Od października 1900 pełnił zawodową służbę w cesarskiej i królewskiej Armii^[8]. Jego oddziałem macierzystym był Pułk Huzarów Nr 8 w Jarosławiu^[9]. Na podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 listopada 1902^[10]. W lutym 1904 został przeniesiony do Galicyjskiego Pułku Ułanów Nr 3, który wówczas stacjonował w Wiedniu^[11][12]. W 1905 został urlopowany, a w 1907 przeniesiony do rezerwy z przydziałem w rezerwie do macierzystego pułku. Na stopień porucznika rezerwy awansował ze starszeństwem z 1 maja 1909^[4]. W szeregach tego oddziału walczył na frontach I wojny światowej^[13][14]. Na stopień rotmistrza rezerwy awansował ze starszeństwem z 20 listopada 1914^[15].

7 maja 1919 został przyjęty do Wojska Polskiego z zatwierdzeniem posiadanego stopnia rotmistrza ze starszeństwem od dnia 20 listopada 1918, zaliczeniem do I Rezerwy armii i jednoczesnym powołaniem do służby czynnej na czas wojny oraz przydzielony służbowo do 8 Pułku Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego^[16][17]. Od 7 lipca do 14 października 1920 był dowódcą rzeszowskiego garnizonu^[18]. W 1922 został zdemobilizowany i przydzielony w rezerwie do 8 Pułku Strzelców Konnych^[19][20], a od następnego roku do 8 Pułku Ułanów^[21]. 8 stycznia 1924 został zatwierdzony w stopniu rotmistrza ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 51. lokatą w korpusie oficerów rezerwy jazdy^[22].

W 1914 przejął od ojca zarządzanie majątkiem, którego właścicielem prawnym został jako jedyny syn 20 września 1922^[8]. Wartość majątku spadkowego wynosiła 844 tys. zł przy zadłużeniu 32,4 tys. zł, a w jego skład wchodziły Staromieście, Zaczernie i nabyty od Włodzimierza Borowskiego w 1895 Głogów Małopolski^[23]. Jędrzejowicz należał do 500 najbogatszych właścicieli ziemskich w II Rzeczypospolitej, do jego posiadłości należały parcele budowlane w Rzeszowie i 3 tys. ha lasów^[24]. Będąc największym właścicielem ziemskim okolic Rzeszowa, podobnie jak przodkowie przewodniczył jako marszałek Radzie Powiatowej (co najmniej od 1914)^[25]. Wszedł obok Jana Gumińskiego, Romana Krogulskiego i Andrzeja Pluty do Rzeszowskiej Powiatowej Komisji Ziemskiej, powołanej do przeprowadzenia parcelacji wielkich majątków ziemskich na mocy ustawy o reformie rolnej z 15 lipca 1920. Skład komisji został 9 listopada 1920 oprotestowany w starostwie przez zebranych na wiecu działaczy PSL-Lewicy i posłów PSL-„Piast” jako hamujący reformę^[26].

Po krewnym Stanisławie (zm. 1925) przejął zarząd podupadłego majątku Czaple i uzyskał dzięki swoim wpływom od Urzędu Ziemskiego w Przemyślu cofnięcie jego parcelacji. Wbrew warunkom tej decyzji usunął z Czapel dzierżawców żydowskich i zastąpił ich w 1922 polskimi, których zobowiązał do inwestycji naprawczych na własny rachunek i do wprowadzenia w majątku hodowli koni, co zapewniało wyłączenie z parcelacji. Otrzymał Czaple na własność w 1931, a w 1933 sprzedał je Stefanowi Gumińskiemu, sąsiadowi z Zalesia^[27].

W 1936 jego majątek w Staromieściu został z powodu długów po nieudanych inwestycjach zagranicznych na kredyt i kryzysie z lat 1929–1936 przeniesiony pod zarząd przymusowy^[28], a folwark w Trzebownisku wystawiony na licytację w ramach reformy rolnej^[24]. Po 1939 okupacyjne władze niemieckie zniosły zarząd przymusowy Staromieścia i przekazały je właścicielowi, który mimo nadzoru niemieckiego zaopatrywał oddziały Armii Krajowej (AK)^[28], a także organizował tajne nauczanie i zatrudniał Żydów z getta w Rzeszowie^[29]. Zmarł w 1942 r. w Rzeszowie i został pochowany w rodzinnej kaplicy na cmentarzu w Zaczerniu^[30].

Działalność społeczna, gospodarcza i polityczna

Działał na rzecz rewindykacji i zabezpieczania dóbr kultury^[23]. W latach 1936–1939 był prezesem założonego w kwietniu 1935 Towarzystwa Regionalnego Ziemi Rzeszowskiej, którego zadaniem była organizacja Muzeum Ziemi Rzeszowskiej. Był kolekcjonerem i znawcą umundurowania wojsk polskich^[31][32]. Sprawował funkcję prezesa Bursy Wojewódzkiej we Lwowie i łowczego powiatowego w Rzeszowie^[23].

Zajmował stanowisko prezesa rad nadzorczych w krakowskich spółkach akcyjnych Barwa Polska i Zakłady Przemysłu Szkolnego, w Przędzalni Głogów „Gospodarz” i w Towarzystwie Zaliczkowym i Kredytowym w Rzeszowie, był członkiem rady nadzorczej Fabryki Czekolady A. Piasecki S.A. w Krakowie^[23].

Angażował się politycznie w obronie wielkiej własności ziemskiej. Od 1926 zasiadał w zarządzie Towarzystwa Rolniczego Okręgowego w Rzeszowie. Wchodził podobnie jak ojciec w skład Wydziału Stronnictwa Prawicy Narodowej w Krakowie, po rozwiązaniu tej partii w 1937 należał do Obozu Zjednoczenia Narodowego^[23].

Rodzina

Ze związku z Marią Natalią Tyszkiewicz-Kalenicką (1888–1947), poślubioną w 1912 w Krakowie^[7], miał sześcioro dzieci, w tym syna Jana Grzegorza (1919–2008), oficera wywiadu AK, żonatego z Zofią (ur. 1924), córką prominentnego polityka endeckiego Edwarda Dubanowicza^[33]. W 1944 wdowa przeniosła się z córkami do mieszkania w Rzeszowie, pozostawiając Jana Grzegorza przy rządcy majątku, a w 1945 do Gliwic, gdzie zmarła. Pochowana została obok męża w Zaczerniu^[34].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Zasługi Wojskowej III klasy z dekoracją wojenną za znakomitą działalność w służbie przed nieprzyjacielem na polu^[35] i mieczami^[14]
• Brązowy Medal Zasługi Wojskowej z mieczami na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej^[14]
• Krzyż Jubileuszowy Wojskowy^[14]

Uwagi

1. Znany jako Jan Feliks^[2] , przez potomków wymieniany jako Jan Kanty Jędrzejowicz^[3].