Jasło - Wikiwand

Jasło^ⓘ – miasto w południowo-wschodniej Polsce, w województwie podkarpackim, siedziba powiatu jasielskiego, położone w obrębie Dołów Jasielsko-Sanockich. Znajduje się ono na wysokości od 225 do 380 m n.p.m.^[3] w miejscu połączenia trzech rzek: Wisłoki, Ropy oraz Jasiołki. Według danych GUS z 31 grudnia 2024 r. Jasło liczyło 32 378 mieszkańców i miało powierzchnię 36,52 km²^[2]. Patronem miasta jest św. Antoni z Padwy^[4].

Szybkie fakty Państwo, Województwo ...

Remove ads

Położenie

Podsumowanie

Perspektywa

Powierzchnia miasta wynosi 36,52 km²^[5]. Miasto stanowi 4,41% powierzchni powiatu. W granicach administracyjnych miasta funkcjonuje 16 osiedli: Bryły, Brzyszczki, Gamrat, Gądki, Górka Klasztorna, Hankówka, Kaczorowy, Kopernika, Krajowice, Mickiewicza, Niegłowice, Rafineria, Sobniów, Śródmieście, Ulaszowice i Żółków. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa krośnieńskiego.

Jasło leży w ziemi krakowskiej historycznej Małopolski^[6].

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2014^[5] Jasło ma obszar 36,65 km², w tym:

użytki rolne: 68%
użytki leśne: 5%

Toponimia

W pierwszych źródłach nazwa pojawia się w 1262 w postaci Jasieł^[7]. W XIV-wiecznym dokumencie lokacyjnym występuje nazwa w jęz. niemieckim Jessel, Ieschil (1325)^[8]. Nazwa jest pochodzenia słowiańskiego i pochodzi od nazwy rzeki przepływającej przez miasto; przypuszczalnie powstała od wyrazu jasny (błyszczący)^[7], a konkretnie od prasłowiańskiego (J)ě(d)s z przyrostkiem ъlъ, co odpowiada polskim elementom: Jeś- || Jaś- i przyrostkowi -eł; jasieł „jasny, czysty”^[9].

Wyraz „jesło” w okresie przedpolskim oraz staropolski wyraz „jasło” oznaczał „żłób” i pochodzi od czasownika „jeść” (utworzony na tej samej zasadzie jak słowo „mydło” od czasownika „myć”). Wyraz nie występuje w języku polskim, jedynie jego rzadko używane zdrobnienie „jasełka”.

Remove ads

Historia

Podsumowanie

Perspektywa

Osobny artykuł: Historia Jasła.

Po raz pierwszy nazwę Jasła zapisano w zabytku średniowiecznym, opiewającym Miracula Sancti Stanislai, wymieniając w nim również imiona jaślan, a wśród nich Gotszalka, noszącego tytuł archiprezbitera jasielskiego. Istotnym szczegółem w okresie rozwoju posiadłości klasztornych w powiecie jasielskim jest to, że wśród nich znalazło się również Jasło. Pierwszą wzmiankę o tym znajdujemy w roku 1262, w przywileju Bolesława Wstydliwego dla klasztoru cysterskiego w Koprzywnicy. Nadaje on osadzie Jasiel przywilej skarbowy i sądowy. Z innych dokumentów wynika, że cystersi otrzymać musieli tę osadę już w tzw. Fundatio primaeva, czyli w roku 1185. W każdym razie w połowie XIII wieku Jasło – zwane wtedy Jasiel lub Jasioł – było osadą o niemałym znaczeniu gospodarczym. Tu mianowicie znajdowało się jedno z ważnych małopolskich targowisk. W roku 1262 Bolesław Wstydliwy wystawił przywilej dla Jasła. Immunitet ten obejmował zwolnienia od monarszych ciężarów ekonomiczno-wojskowych, podatkowych i sądowych. Jasło miało się stać osadą o tzw. „wydzielonej gminie i mieście na prawie polskim”, a jego mieszkańcy mieli zwać się od tej pory obywatelami (łac. cives)^[10].

Organizacja miejska Jasła, której skąpe ślady zachowały się w źródłach u schyłku XIV wieku i później, zawdzięczała swój początek dokumentowi Kazimierza Wielkiego wystawionemu w Sanoku 26 kwietnia 1365 roku. Tym dokumentem nadał król miasteczku Jasłu prawo niemieckie. W 1367 zwolnił je od ceł, zaś w 1368 r. dokonał formalnej zamiany miasta z cystersami. Zamiana ta została ostatecznie załatwiona w roku 1374 przez Elżbietę, królową regentkę, która dała cystersom odszkodowanie w postaci miasteczka Frysztak i wsi sąsiednich: Glinik i Kobyle. Połączenie części królewskiej i zakonnej miasta zostało w ten sposób zalegalizowane i stworzyło nowe podstawy organizacyjne miasteczka.

Urząd Miejski
Park miejski, glorietka z 1900
I LO w Jaśle, dawne gimnazjum

Parafia powstała w Jaśle przed 1325 rokiem, wcześniej Jasło należało do parafii w Zręcinie. Parafię jasielską niewątpliwie uposażyli biskup krakowski i król Władysław Łokietek. Pleban jasielski posiadał jako uposażenie nadany mu – być może w roku 1366 – folwark, przynajmniej jednołanowy z rolami i trzema sadzawkami, a ponadto pobierał dziesięcinę i meszne. W XVI wieku u zbiegu dzisiejszych ulic PCK, Szajnochy i Jagiełły zbudowano w Jaśle dwór obronny^[11]^[12].

W latach 1648–1772 Jasło przeżywało okres upadku. Kilkakrotne okupacje Jasła: najpierw w roku 1655 przez wojska szwedzkie, potem w 1657 r. przez oddziały siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego, a na początku XVIII w. ponownie przez wojska szwedzkie Karola XII, zrujnowały miasto doszczętnie. W dobie konfederacji barskiej, w latach 1768–1772, miasto znowu było narażone na zniszczenia ze strony zarówno konfederatów jak i Rosjan.

W wyniku I rozbioru Polski w 1772 r. Jasło stało się częścią Austrii, wchodząc w skład Galicji.

II połowa XIX wieku to czas autonomii galicyjskiej, zarazem okres szybkiego rozwoju miasta – powstały obiekty użyteczności publicznej, Kasa Oszczędności, Sąd Rejonowy, w latach 1896–1897 został założony Park Miejski. Niezmiernie ważnym bodźcem prorozwojowym było także otwarcie w 1884 r. tzw. Kolei transwersalnej, a następnie w 1890 r. linii kolejowej z Jasła do Rzeszowa. Ważnym wydarzeniem w historii miasta było założenie w roku 1868 gimnazjum (obecnie I Liceum Ogólnokształcące). We wrześniu 1900 roku Jasło wizytował władca austro-węgierski Franciszek Józef. W roku 1910 został założony klub piłkarski Czarni Jasło.

Widok ogólny, przed 1930
Rynek, przed 1918
Sąd obwodowy, 1900
Klasztor Panien Wizytek, 1917

II wojna światowa

Po wybuchu II wojny światowej władze opuściły miasto, mieszkańcy wybrali na burmistrza radnego miejskiego i zasłużonego dla Jasła architekta Stanisława Leszczyc-Macudzińskiego. Sprawował on swój urząd przez 73 dni, przez władze hitlerowskie był uznawany za burmistrza komisarycznego do czasu aresztowania pod pretekstem ukrywania wyposażenia placówek pedagogicznych w synagodze jasielskiej, która została podpalona przez SS^[13].

W ramach tzw. „dzikiej” akcji wysiedleńczej Polaków z obszaru Kraju Warty w grudniu 1939 r. na teren dzisiejszego województwa podkarpackiego trafiła bliżej nieokreślona liczba osób. Na pewno jeden transport przyjechał z Łodzi. Ogólnie, przez Kraków, został skierowany do Krosna, ale część ludzi wysadzono w Jaśle. W następnych miesiącach część z nich powróciła do miejsca zamieszkania lub w pobliże. Prawdopodobnie drugi transport miał miejsce w lutym 1940 roku. Tych ludzi ulokowano w jasielskim klasztorze. Również i część z nich powróciła do miejsca zamieszkania. Ilu pozostało do końca wojny lub na stałe w Jaśle, nie wiadomo. Zachowały się na ten temat tylko szczątkowe informacje, przede wszystkim wspomnienia wysiedlonych^[14].

Osobny artykuł: Obwód Jasło Armii Krajowej.

W nocy z 5 na 6 sierpnia 1943 roku oddział Armii Krajowej pod dowództwem por. Zenona Soboty „Korczaka” dokonał napadu na więzienie w Jaśle. Akcja nosiła kryptonim „Pensjonat”. Członkowie AK przebrani w mundury niemieckie oraz mówiący po niemiecku dostali się do wnętrza budynku wprowadzając w błąd strażników więziennych, po czym rozbroili ich. Uwolnili 120 więźniów^[15]. Akcja zakończyła się sukcesem i więźniowie znaleźli schronienie w okolicznych lasach.

Wrzesień i październik 1944 roku to w Jaśle czas nasilania się niemieckiego terroru i początek akcji wysiedleńczej w rejonie. Wysiedlono najpierw mieszkańców okolicznych wiosek znajdujących się w strefie przyfrontowej, a 13 września zaczęto wysiedlać ludność z Jasła. Po wysiedleniu mieszkańców Niemcy rozpoczęli rabunek i niszczenie opustoszałego miasta. Podpalali i wysadzali w powietrze budynki publiczne i domy prywatne – było to działanie systematyczne i zaplanowane. Jasło zostało zniszczone w 97%. W 24. rocznicę zburzenia Jasła przez hitlerowców Rada Państwa PRL odznaczyła miasto Krzyżem Grunwaldu III klasy „za walkę o wolność i sprawiedliwość społeczną^[16].

Po walkach 15–16 stycznia 1945 roku miasto w ramach operacji lwowsko-sandomierskiej zostało zajęte przez oddziały 38 Armii 4 Frontu Ukraińskiego^[17] (po wojnie ku ich czci wzniesiono Pomnik Wdzięczności^[18] w parku miejskim). W walkach wzięły też aktywny udział 2, 4 i 5 pułki artyleryjskie I Czechosłowackiego Korpusu Armijnego (co upamiętnia podarowany przez Czechosłowacką Armię Ludową pomnik-armata^[19] na pl. Żwirki i Wigury; dzień 15 stycznia w okresie PRL był obchodzony w Jaśle jako „Dzień Artylerii Czechosłowackiej”)^[16]. Po wojnie miasto zostało odbudowane.

Po roku 1989 oba pomniki zostały zdemontowane.

Siedziba Starostwa Powiatowego
Jasielski Dom Kultury
Kino Syrena

Współcześnie

W 2009 roku, około 12 km na zachód od Jasła, w Trzcinicy, otwarto Skansen archeologiczny „Karpacka Troja”, oddział Muzeum Podkarpackiego w Krośnie. Jedna z największych atrakcji turystycznych w rejonie miasta. Jest to jedno z najważniejszych stanowisk archeologicznych w Polsce o wyjątkowym znaczeniu dla poznania pradziejów całej Europy środkowo-wschodniej.

4 czerwca 2010 roku Jasło nawiedziła powódź, która swoim zasięgiem objęła 1/3 miasta (głównie osiedla: Gądki, Rafineryjne i Mickiewicza). Ewakuowano ponad 1300 osób.

Jasło często nazywane jest „Stolicą Polskiego Wina”. Co roku w sierpniu organizowane są w Jaśle Międzynarodowe Dni wina.

Remove ads

Zmiany granic

31 grudnia 1961 do Jasła włączono części wsi Brzyszczki, Gorajowice i Hankówka^[20].
1 stycznia 1970 do Jasła włączono Niegłowice, Sobniów i Żółków^[21].
1 stycznia 1973 do Jasła włączono Gądki, Hankówkę i Kowalowy oraz kolejne części Niegłowic, Sobniowa i Żółkowa^[22].
2 lutego 1977 do Jasła włączono Bryły, Brzyszczki, Gliniczek, Kaczorowy, Krajowice i Warzyce oraz części wsi Gorajowice, Kowalowy i Opacie^[23].

Ludność

Dane z 24 lipca 2014^[5]:

Więcej informacji Opis ...

Opis	Ogółem	Kobiety	Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	36 286	100	18 869	–	17 417	–
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	955	526	429

Wykres liczby ludności miasta Jasła na przestrzeni lat^[24]^[25]:

Według danych GUS największą populację Jasło odnotowało 30 czerwca 1998 - 39 091 mieszkańców^[26].

Remove ads

Architektura

Podsumowanie

Perspektywa

Rynek w Jaśle

Zabytki chronione prawnie w Jaśle:

kolegiata pw. Wniebowzięcia NMP – kościół farny najstarszy zabytkowy kościół w mieście z XV, XVIII, XIX wieku, a także dzwonnica kościelna z połowy XIV, XV wieku. Budynek z kamienia w stylu gotyckim, był wielokrotnie niszczony; numer rejestru: 109/ZN/56 z 19.12.1956,
kościół pw. św. Stanisława Biskupa wybudowany w latach 1892–1893. Wcześniej stanowił kaplicę gimnazjalną. Inicjatorami budowy byli: ówczesny dyrektor szkoły Klemens Sienkiewicz, jego żona Hermina oraz grono nauczycielskie^[28]. W latach 70. w Jaśle wprowadzono nowy podział na parafie. Przekształcono kaplicę w nowy kościół (skrzyżowanie ulic Czackiego i Mickiewicza), stopniowo restaurowany od 2012 roku; numer rejestru: A-371/98 z 6.07.1998,
cmentarz przy ul. Zielonej, założony w 1784 roku; numer rejestru: A-101 z 23.09.1986,
dom przy ul. Kazimierza Wielkiego 1 z XIX w.; numer rejestru: A-380 z 3.09.1968,
dom przy ul. 3 maja 23 z początku XX w.; numer rejestru: A-165 z 14.06.2006,
Szkoła Wydziałowa Męska wraz z internatem z 1906 r. (ul. Sokoła 6), od roku 1906 do 1939 mieściła się tam Szkoła Wydziałowa Męska, 1945–1962 najpierw gimnazjum, a potem przekształcone z niego I Liceum Ogólnokształcące im. Króla Stanisława Leszczyńskiego, od 1962-Liceum Ekonomiczne, Szkoła Handlowa, obecnie dodatkowo Filia Akademii Ekonomicznej w Krakowie, IV Liceum Ogólnokształcące i inne instytucje; numer rejestru: A-113 z 6.10.1987,
dom z oficyną przy Rynku 14 z 2. połowy XVIII; numer rejestru: A-35 z 26.06.2001,
dom przy ul. Staszica 8 z końca XIX w.; numer rejestru: A-260 z 14.02.1992,
dom przy ul. Staszica 12 z XIX w.; numer rejestru: A-126 z 1.11.1988,
zespół pałacowy z 2. połowy XIX, obejmujący neogotycki pałac Sroczyńskich z 1858 oraz zabytkowy park; mieści się w dzielnicy Jasło-Gorajowice i jest siedzibą Zespołu Szkół Medycznych; numer rejestru: A-348 z 3.09.1968,
zespół dworski obejmujący dwór wybudowany w latach 1730–1732 następnie przebudowany w 2. połowie XIX w. oraz park z przełomu XVIII/XIX, mieści się w dzielnicy Jasło-Niegłowice, przy ul. Gajowej; numer rejestru: A-120 z 10.08.1988.

Kolegiata Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Technikum Ekonomiczne, dawna Szkoła Wydziałowa Męska
Pałac Sroczyńskich, obecnie Zespół Szkół Medycznych

Obiekty historyczne:

figura św. Jana Nepomucena z 1770 na środku rynku;
dzwon „Urban” przy kościele farnym z 1613^[29];
kaplica cmentarna z lat 1859–1872 w stylu romańskim;
fragmenty murów miejskich znajdujące się przy placu Bartłomieja z Jasła obok ZUS-u;
współczesny kościół wizytek na miejscu kościoła zburzonego przez hitlerowców na wzgórzu zwanym Górką Klasztorną (nazwa ta początkowo potoczna pojawiła się po przybyciu do Jasła sióstr wizytek w 1903 roku, obecnie jest używana również w materiałach urzędu miejskiego^[30]), lub też Miejską Górą;
obelisk wzniesiony w 500. rocznicę zwycięstwa grunwaldzkiego na tymże wzgórzu;
park miejski założony przez nauczyciela Teodora Bernardzikiewicza; znajduje się tam pomnik Tadeusza Kościuszki z 1879, grób nieznanego żołnierza z 1894, oraz altanka z maszkaronem zbudowana z okazji odwiedzin miasta przez cesarza Franciszka Józefa w 1900 roku;
kamienice w Rynku, najstarsza pod nr 14 z piwnicami na wino z XVIII w.;
Muzeum Regionalne w Jaśle przy ul. Kadyiego 11 w domu darowanym przez lekarza okulistę dr. Stanisława Kadyiego;
budynek poklasztorny Franciszkanów przy ul. Mickiewicza 4, do roku 1965 pełniący tymczasowo funkcję kościoła, obecnie mieści poradnię rejonową. Podczas remontu w 2006 roku odkryto i odrestaurowano zabytkowe malowidło przedstawiające Matkę Boską;
kościół Franciszkanów pw. św. Antoniego Padewskiego – w okresie międzywojennym świątynia pod tym wezwaniem znajdowała się przy ul. Mickiewicza. Po jej zniszczeniu w czasie II wojny światowej, zakonnicy zrezygnowali z odbudowy ruin i rozpoczęli przygotowania do budowy w nowym miejscu na rogu ulic 3 maja i Chopina. Do roku 1965 tymczasowo funkcje kościoła spełniał budynek klasztorny przy ul. Mickiewicza 4, obecnie znajduje się w nim poradnia rejonowa. W 1965 oddano do użytku największy w Jaśle kościół. Na froncie wykonano płaskorzeźby świętych zasłużonych dla Kościoła. Jeszcze przed beatyfikacją znalazła się tam figura o. Maksymiliana Kolbego. Mieści się w nim sanktuarium patrona Jasła, św. Antoniego Padewskiego.

Kościół św. Stanisława
Kościół św. Antoniego Padewskiego
Stary cmentarz, kaplica cmentarna

Remove ads

Transport

Przez Jasło przebiegają dwie drogi krajowe: 28 i 73 oraz droga wojewódzka: 992

28 Zator – Wadowice – Nowy Sącz – Gorlice – Biecz – Jasło (obwodnica miasta) – Krosno – Sanok – Medyka.
73 Jasło – Pilzno – Tarnów – Dąbrowa Tarnowska – Kielce – Wiśniówka
992 Jasło- Nowy Żmigród – Granica Państwa

Stacja kolejowa w Jaśle jest głównym węzłem kolejowym na południu województwa podkarpackiego. Ze stacji wychodzą linie: nr 106 w stronę Rzeszowa i nr 108 do Stróż i Zagórza. W Jaśle znajdują się też przystanki kolejowe: Jasło Fabryczna i Jasło Niegłowice.

W mieście działa Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej oraz Zakład Miejskiej Komunikacji Samochodowej. ZMKS Jasło obsługuje 14 linii miejskich oraz 26 pozamiejskich.

W 2013 powstało w mieście wielofunkcyjne lądowisko Ikar Jasło. Dysponuje trawiastą drogą startową o długości 400 m. Lądowisko należy do Jasielskiego Stowarzyszenia Lotniczego „Ikar”.

Najbliższe lotnisko obsługujące linie pasażerskie znajduje się w Jasionce. Posiada drugi co do długości pas startowy w Polsce.

Remove ads

Kultura

Muzea

Oświata

Osobny artykuł: Lista szkół w Jaśle.

W Jaśle znajduje się kilkanaście placówek edukacyjnych oferujących naukę osobom o różnym poziomie wykształcenia: cztery szkoły podstawowe, gimnazjum oraz pięć zespołów szkół miejskich (szkoła podstawowa oraz gimnazjum w jednym budynku)^[31]. Oprócz tego na terenie Jasła znajdują się także: trzy licea ogólnokształcące oraz pięć zespołów szkół ponadgimnazjalnych. W mieście znajdują się także trzy placówki szkół wyższych.

Podkarpacka Szkoła Wyższa
Szpital Specjalistyczny
Kryta pływalnia

Remove ads

Administracja

Władze miasta: Adam Kostrząb - Burmistrz Miasta Jasła, Przemysław Baciak - Zastępca Burmistrza, Paweł Rzońca - Sekretarz Miasta, Jacek Borkowski - Skarbnik Miasta Jasła. Przewodniczącym Rady Miejskiej Jasła jest Marcin Węgrzyn.

Opieka zdrowotna

Podsumowanie

Perspektywa

Lecznictwo szpitalne

W 2016 r. został przygotowany przetarg na rozbudowę Szpitala Specjalistycznego w Jaśle. Pierwszy etap rozbudowy będzie zakładał budowę nowego skrzydła budynku, w którym znajdzie się nowy trakt operacyjny, centralna sterylizatornia oraz dwa nowe oddziały szpitalne. W maju 2017 r. ze względu na brak środków poinformowano opinię publiczną o rezygnacji z inwestycji. Miała to być najdroższa inwestycja w historii powiatu jasielskiego^[32].

18 października 2017 roku w Starostwie Powiatowym w Jaśle podpisano umowę na dofinansowanie ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2014–2020 projektu pod nazwą „Rozbudowa i doposażenie Bloku Operacyjnego oraz Centralnej Sterylizacji Szpitala Specjalistycznego w Jaśle wraz z niezbędną infrastrukturą na rzecz zapewnienia kompleksowej opieki zdrowotnej”^[33]. 29 listopada 2017 roku w Starostwie Powiatowym w Jaśle zawarto umowę między inwestorem – Szpitalem Specjalistycznym w Jaśle a wykonawcą – Erbud S.A. z siedzibą w Warszawie na wykonanie prac budowlanych w ramach projektu pod nazwą „Rozbudowa i doposażenie Bloku Operacyjnego oraz Centralnej Sterylizacji Szpitala Specjalistycznego w Jaśle wraz z niezbędną infrastrukturą na rzecz zapewnienia kompleksowej opieki zdrowotnej”^[34].

21 grudnia 2017 roku Rada Powiatu w Jaśle uchwaliła nowy statut szpitala^[35].

Pomnik AK
Pomnik św. Antoniego, patrona miasta
Cmentarz wojenny nr 23

Remove ads

Wspólnoty wyznaniowe

Podsumowanie

Perspektywa

Kościół katolicki

Jasło należy do diecezji rzeszowskiej. Na terenie miasta jest 9 parafii, które należą do dwóch dekanatów: Jasło – Zachód oraz Wschód. Taki podział funkcjonuje od lat 70. XX wieku. W parafii Wniebowzięcia NMP przy ulicy Floriańskiej znajduje się dom zakonny sióstr michalitek, którego wspólnota liczy 6 sióstr. Na terenie parafii św. Antoniego Padewskiego przy ul. Szkolnej posługują siostry michalitki, które prowadzą tam przedszkole i żłobek. Natomiast w parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa i Niepokalanego Serca NMP przy ul. Klasztornej znajduje się klauzurowy klasztor sióstr wizytek, którego wspólnota liczy 8 sióstr.