Jeleniowate

Jeleniowate^[6][7], pełnorożce (Cervidae) – rodzina ssaków z rzędu parzystokopytnych (Atriodactyla). Należą do niej zwierzęta o kostnym, pełnym porożu (w przeciwieństwie do rogów) ulegającym u większości gatunków corocznej zmianie. Przykładowi przedstawiciele to: renifer tundrowy, mulak białoogonowy, mundżak indyjski, jeleń szlachetny, sarna europejska, łoś euroazjatycki, daniel zwyczajny, czy jeleń wschodni.

Jeleniowate

Cervidae[1]
Goldfuss, 1820[2]
Przedstawiciele rodziny jeleniowatych (Cervidae)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	przeżuwacze
Infrarząd	Pecora
Nadrodzina	Cervoidea
Rodzina	jeleniowate
Typ nomenklatoryczny
Cervus Linnaeus, 1758
Synonimy
Capreoli[a] Illiger, 1811[3] Oligocotyledontophora[a] Garrod, 1877[4] Telemetacarpalia[a] Pocock, 1910[5] Plesiometacarpalia[a] Pocock, 1910[5]
Podrodziny
4 podrodziny (w tym 2 wymarłe) + 7 rodzajów wymarłych o statusie incertae sedis – zobacz opis w tekście

Pudu południowy (Pudu puda) – uważany za najmniejszego jelenia świata, do roku 1997, kiedy odkryto mundżaka liściowego (Muntiacus putaoensis)

Występowanie

Jeleniowate zamieszkują lasy, lasostepy, tereny bagniste i tundrę wszystkich kontynentów^[8][9] poza Australią, gdzie niektóre gatunki zostały introdukowane, i Antarktydą. Żyją na równinach i w górach. Niektóre gatunki przystosowały się do życia w agroekosystemach sąsiadujących z lasami (sarna, mulak białoogonowy, mazama ruda).

Budowa ciała

Są to zwierzęta wysmukłe i dobrze przystosowane do biegu, mają silną szyję i głowę zwężającą się ku przodowi. Przednia część głowy nad pyskiem, zwana chrapami, jest u prawie wszystkich jeleniowatych naga, jedynie renifery mają chrapy owłosione. Warga górna jest nieprzedzielona, a w górnej szczęce są osadzone kły (tzw. grandle), w górnej szczęce brak siekaczy, a zęby policzkowe nie mają wysokiej korony. Długie i zgrabne nogi są zakończone wąskimi, zaostrzonymi racicami, boczne niedorozwinięte palce kończą się raciczkami, tzw. repetkami lub szpilami. Ogon jest zwykle bardzo krótki. Samice mają dwie pary sutków. Uzębienie składa się z 32–34 zębów.

Poroże

Poroże u wszystkich prawie gatunków (z wyjątkiem reniferów) występuje tylko u samców. Stanowi oręż niezbędny bykowi do obrony i w walce o samice podczas godów.

Osobny artykuł: Poroże.

Sierść

Owłosienie gładkie lub szorstkie, z dobrze rozwiniętą warstwą włosów wełnistych. U niektórych gatunków formuje się broda, grzywa, czub lub kołnierz, latem uwłosienie jest plamiste, a zimą jednolite. Zwykle młode są wyraźnie plamiste, mają biało cętkowany tułów, niekiedy również szyję. Na tyle ciała występuje jasna plama, tak zwane lustro, wyraźniejsze w zimie niż w lecie. Jeleniowate zmieniają sierść dwa razy do roku.

Tryb życia

Wszystkie gatunki jeleni żywią się pokarmem roślinnym. Żyją zwykle w stadach, samce niektórych gatunków, zwłaszcza starsze – wybierają samotniczy tryb życia. Dojrzewają płciowo w wieku 0,5–3 lat. W porze godowej samce prowadzą pomiędzy sobą zażarte walki. Ciąża trwa od 6 do 10 miesięcy. Samica rodzi zwykle raz do roku jedno młode, tylko niektóre gatunki rodzą troje i więcej młodych.

Ewolucja

Najdawniejsze szczątki jeleniowatych pochodzą z oligocenu. W plejstocenie żyły jelenie o kolosalnym porożu, jak np. jeleń olbrzymi (Megaloceros giganteus), oraz Candiacervus.

Systematyka

Do rodziny należą następujące występujące współcześnie podrodziny^[10][8][6]:

• Cervinae Goldfuss, 1820 – jelenie
• Capreolinae Brookes, 1828 – sarny

Opisano również podrodziny wymarłe^[11]:

• Dicrocerinae Simpson, 1945^[12]
• Lagomerycinae Pilgrim, 1941^[13]

Opisano również rodzaje wymarłe nie sklasyfikowane w żadnej z podrodzin:

• Amphiprox Haupt, 1935^[14] – jedynym przedstawicielem był Amphiprox anoceros (Kaup, 1839)
• Cervavitulus Kretzoi, 1951^[15] – jedynym przedstawicielem był Cervavitulus mimus Kretzoi, 1951
• Euprox Stehlin, 1928^[16]
• Lijiangocerus Li Youheng & Han Defen, 1978^[17] – jedynym przedstawicielem był Lijiangocerus speciosus Li Youheng & Han Defen, 1978
• Lucentia Azanza & Montoya, 1995^[18]
• Muva Deraniyagala, 1958^[19] – jedynym przedstawicielem był Muva sinhaleya Deraniyagala, 1958
• Oschinotherium Belyayeva, 1974^[20] – jedynym przedstawicielem był Oschinotherium orlovi Belyayeva, 1974

Uwagi

1. Takson nie opiera się na nazwie rodzajowej.