Kruszczyk rdzawoczerwony

Kruszczyk rdzawoczerwony (Epipactis atrorubens (Hoffm.) Besser) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae).

Kruszczyk rdzawoczerwony

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	epidendronowe
Rodzaj	kruszczyk
Gatunek	kruszczyk rdzawoczerwony
Nazwa systematyczna
Epipactis atrorubens (Hoffm.) Besser Prim. Fl. Galic. 2: 220 1809.[3]
Synonimy
Epipactis atropurpurea Raf. Epipactis danubialis Robatsch & Rydlo Serapias atrorubens (Hoffm.) Bernh. Epipactis rubiginosa (Crantz) Gaudin ex W.D.J.Koch Amesia atropurpurea (Raf.) A.Nelson & J.F.Macbr.[3]

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w Europie, z wyjątkiem dalekiej północy^[4]. Centra jego występowania skupiają się w części środkowej i wschodniej^[5]. W Polsce roślina rzadka, występuje zarówno na niżu, jak i w niższych położeniach górskich na rozproszonych stanowiskach, rzadko zwłaszcza na północy kraju. Najwyżej spotykana w Tatrach na stoku Gładkie Upłaziańskie na wysokości 1500 m n.p.m.^[6] Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy.

Morfologia

Łodyga

Wzniesiona, obła, pojedyncza i nie rozgałęziająca się, o wysokości 10–80 cm, cała naga, lub tylko górą owłosiona. Górne międzywęźla dłuższe od pozostałych. Łodyga wyrasta z podziemnego kłącza z krótkimi międzywęźlami.

Liście

O kształcie jajowatym lub jajowatolancetowatym, z szorstkimi nerwami i owłosione na brzegach. Są znacznie dłuższe od międzywęźli, sztywne i ustawione na łodydze niemal naprzeciwlegle i dwustronnie.

Kwiaty

Zebrane w luźne grono zawierające kilkanaście kwiatów na krótkich szypułkach. Oś grona kwiatowego jest gęsto omszona białymi włoskami. Działki kielicha mają długość 8-10 mm i są z zewnątrz omszone. Zalążnia silnie omszona i nagle zwężająca się w szypułkę kwiatową. Kwiaty wonne (pachną wanilią^[4]), o ciemnej barwie – brudnopurpurowe lub czerwonofioletowe. Warżka rdzawoczerwona lub różowawa, jej przedni zaostrzony człon o łódkowatym kształcie jest zrośnięty nieruchomo z członem nasadowym. Człon końcowy jest szeroki i rurkowaty lekko falisty, lub karbowany z dwoma fałdowanymi guzkami, które zbiegają łącząc się z trzecim guzkiem w środku.

Owoce

Pękająca torebka^[6].

• 
  Liście
• 
  Kwiatostan
• 
  Kwiaty
• 
  Kwiaty

Biologia i ekologia

Rozwój

Bylina, geofit ryzomowy. Kwitnie od czerwca do lipca^[4] (lub sierpnia^[6]). Kwiaty nie produkują nektaru, są jednak odwiedzane przez owady, które zbierają pyłkowiny. Owad siadając na warżce odgina swoim ciężarem jej część szczytową, a pyłkowina przykleja mu się do głowy. W niesprzyjających warunkach (np. podczas długotrwałych opadów), gdy owady nie odwiedzają kwiatów, dochodzi do samozapylenia.

Siedlisko

Rośnie w widnych lasach, na łąkach, w zaroślach, na suchych murawach. Lubi miejsca ciepłe i słoneczne. Preferuje gleby o odczynie zbliżonym do obojętnego, o różnym stopniu wilgotności, zasobne w węglan wapnia^[5]. Spotykany na wysokości 0-2200 m n.p.m.^[4]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Erico-Pinetea, SubAll. Cephalanthero-Fagenion, Ass. Cephalanthero rubrae-Fagetum.

Zmienność

Gatunek mało zmienny morfologicznie. Z kruszczykiem szerokolistnym (Epipactis helleborine) tworzy mieszańca E.× schmalhauseniii. Krzyżuje się także z kruszczykiem drobnolistnym (E. microphylla) oraz kruszczykiem błotnym (E. palustris)^[6].

Zagrożenia i ochrona

Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową^[7]. W latach 1946–2014 gatunek znajdował się pod ochroną ścisłą^[8]. Umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[9]. Zagrożeniem może być niszczenie stanowisk w wyniku gospodarki leśnej i zakwaszanie gleb^[6].