Kryptomeria japońska

Kryptomeria japońska, szydlica japońska (Cryptomeria japonica) – gatunek zimozielonych drzew iglastych z rodziny cyprysowatych (Cupressaceae). Jedyny żyjący przedstawiciel rodzaju Cryptomeria^[5]. W naturze rośnie w wilgotnych lasach górskich^[6]. Jest gatunkiem bardzo zmiennym – wyróżnia się dwie odmiany geograficzne (jedna występuje w Japonii, druga w Chinach) oraz liczne formy i kultywary, z których 'Elegans' jest częściej spotykany w uprawie niż forma typowa^[6]. Roślina uprawiana jest jako ozdobna i dla drewna^[6].

Kryptomeria japońska

Drzewo w mieście Nara w Japonii
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	cyprysowce
Rodzina	cyprysowate
Rodzaj	kryptomeria
Gatunek	kryptomeria japońska
Nazwa systematyczna
Cryptomeria japonica (Thunb. ex L.f.) D.Don Trans. Linn. Soc. London 18: 167 1841[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
bliski zagrożenia

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek występuje naturalnie w Japonii i w Chinach, poza tym jest rozpowszechniony w uprawie. W Japonii występuje odmiana var. japonica rosnąca w czystych lub mieszanych lasach od wyspy Kiusiu na południu po północne krańce wyspy Honsiu. Odmiana ta została introdukowana do lasów na wyspie Tajwan oraz w Chinach. W Chinach naturalnie występuje odmiana var. sinensis. Jej zasięg obejmuje prowincje Fujian, Jiangxi, Syczuan, Junnan i Zhejiang, ale jest też sadzona w lasach także w innych prowincjach^[7].

Morfologia

• 
  Kwiaty męskie zebrane w strobilach
• 
  Szyszki i nasiona.
• 
  Listowie
• 
  Drewno
• 
  Pień młodego drzewa, Ogród botaniczny PAN w Powsinie, Polska
• 
  Pień starego drzewa, Tateyama, Japonia

Pokrój

Zimozielone drzewo osiągające zazwyczaj 50 m wysokości, choć znane są okazy sięgające 65 m. Pień jest smukły, osiąga zwykle do 3 m średnicy^[7]. Kształt korony młodych drzew jest piramidalny i luźny, u starszych drzew korona się zagęszcza i przybiera kształt kopulasty^[8]. Konary są zwykle rozpostarte poziomo i wyrastają w okółkach. Rozgałęzienia dalszych rzędów zwykle zwisają, przy czym pędy jednoroczne są zielone. Kora na pniu ma kolor czerwonobrązowy lub ciemnoszary i jest włóknista^[7].

Liście

Szydlaste igły długości 6-18 mm. Igły wyrastające wiosną są krótsze od letnich. Ułożone są skrętolegle w 5 rzędach. Są zwykle mniej lub bardziej zagięte do przodu. Mają barwę zieloną lub niebieskawozieloną. Na wierzchołku są długo zaostrzone, przekrój mają romboidalny, a u nasady długo zbiegają po pędzie^[7][8].

Organy generatywne

Kwiaty są rozdzielnopłciowe. Męskie skupione są w owalne lub owalno-elipsoidalne strobile skupione po 6–35 na końcach dwuletnich pędów. Strobile osiągają od ok. 2,5 do 5, rzadko 8 mm długości. Mają najpierw kolor fioletowoczerwony, dojrzałe żółkną. Strobile składają się z wielu mikrosporofili ułożonych spiralnie i zawierających najczęściej po 4–5 woreczków pyłkowych. Kuliste strobile żeńskie wyrastają pojedynczo lub w skupieniach po kilka. Mają średnicę ok. 1–2 cm. Złożone są z 20–30 łusek nasiennych, których zaostrzone końce odstają. Na szczycie często wyrasta pęczek igieł lub dochodzi do proliferacji – przerośnięcia szyszki przez pęd. Szyszki dojrzewają i drewnieją w ciągu jednego roku, lecz utrzymują się na drzewie jeszcze przez 1–2 lata^[8][7].

Nasiona

Powstają po 2 do 5 na każdej łusce nasiennej. Mają barwę brązową lub ciemnobrązową, długość ok. 4–6 mm i szerokość 2–3 mm. Ich kształt jest nieco nieregularny, zwykle są kanciaste i zaopatrzone w wąskie skrzydełka o szerokości ok. 0,2 mm^[7].

Gatunki podobne

Ze względu na liście roślina przypomina pochodzącą z australijskiej wyspy Norfolk araukarię wyniosłą i rosnącego w Ameryce Północnej mamutowca olbrzymiego. Oba te gatunki różnią się znacząco m.in. budową organów generatywnych. Mamutowiec ma poza tym liście ułożone w trzech rzędach^[8].

Zastosowanie

Najstarsze kryptomerie japońskie w Polsce rosną w Krynicy-Zdroju

Drzewa tego gatunku cenione są jako rośliny ozdobne i surowiec do produkcji bezżywicznego drewna^[8]. Obie odmiany są sadzone w lasach w Azji wschodniej^[7]. Stare okazy rosną w Japonii nierzadko przy pałacach i świątyniach. Gatunek sadzony jest także jako roślina ozdobna poza swoim zasięgiem. W Europie środkowej ze względu na większą mrozoodporność uprawiana jest głównie odmiana japońska var. japonica^[8]. Najstarsze okazy w Polsce (posadzone ok. 1930; w 2025 około 95 letnie) rosną w dawnej szkółce prof. Edwarda Chodzieckiego przy szlaku na Huzary oraz nieopodal Łabędziego Stawu na Górze Parkowej w Krynicy-Zdroju^[9][10].