Manat karaibski

Manat karaibski^[17] manat, manat amerykański, lamantyna, brzegowiec (Trichechus manatus) – gatunek ssaka z rodziny manatowatych (Trichechidae), zamieszkujący wybrzeża zachodniego wybrzeża Oceanu Atlantyckiego od Florydy po północno-wschodnią Brazylię, a także wybrzeża Karaibów.

Manat karaibski

Trichechus manatus[1]
Linnaeus, 1758[2]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	brzegowce
Rodzina	manatowate
Rodzaj	manat
Gatunek	manat karaibski
Synonimy Manati Trichecus Boddaert, 1785[3] Manatus latirostris Harlan, 1824[4] Manati Clusii Pennant, 1793[5] Manatus vulgaris André, 1795[6] Trichechus americanus Link, 1795[7] Trichechus antillarum Link, 1795[7] Manatus Guyannensis Bechstein, 1799[8] Manatus Oronocensis Bechstein, 1799[8] Trichechus Amazonius G. Shaw, 1800[9] Manatus minor Daudin, 1802[10] Manatus Americanus[a] Illiger, 1815[11] Manatus fluviatilis[a] Illiger, 1815[11] Manatus fluviatilis Olfers, 1818[12] Manatus atlanticus Oken, 1838[13] Manatus Koellikeri Kükenthal, 1897[14]
Podgatunki
T. m. manatus Linnaeus, 1758 †T. m. bakerorum Domning, 2005[15] T. m. latirostris Harlan, 1824
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[16]
narażony na wyginięcie
Zasięg występowania

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Trichechus manatus^[2]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „Morze Amerykańskie” (łac. Habitat in Mari Americano)^[2], ograniczone w 1911 roku przez Oldfielda Thomasa do Indii Zachodnich^{[18][19][20][21]}. Formalnie nie wyznaczono żadnego okazu typowego^[22], Linneusz w swoim oryginalnym opisie cytował wcześniejszych autorów^[2].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki (2 współcześnie występujące i jeden wymarły)^[21]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek	Oryginalna nazwa	Autor i rok opisu	Miejsce typowe	Holotyp
T. m. bakerorum	Trichechus manatus bakerorum	Domning, 2005	Rock Springs (28°45′20″N 81°29′58″W), Dr. Howard A. Kelly County Park, 10 km na północ od Apopka, Hrabstwo Orange, Floryda, Stany Zjednoczone[15].	Czaszka i żuchwa na wpół dorosłego osobnika (sygnatura UF 123652) ze zbiorów Uniwersytetu Florydy; okaz zebrany 28 września 1989 przez Johna Bakera[15].
T. m. latirostris	Manatus latirostris	Harlan, 1824	Wschodnie wybrzeże Florydy, Stany Zjednoczone[23].	Czaszka z żuchwą (sygnatura ANSP 2497) ze zbiorów Academy of Natural Sciences of Drexel University; okaz zebrany przez dr. Burrowsa w 1822 roku[24].

Etymologia

• Trichechus: gr. θριξ thrix, τριχος trikhos ‘włosy’; εχω ekhō ‘mieć, posiadać’^[25].
• manatus: hiszp. manatí ‘manat, krowa morska’, od hait. manati ‘duży bóbr’^[26].
• bakerorum: John Baker z Oviedo na Florydzie oraz Aura i Wayne Bakerowie z Conway w Karolinie Południowej (osoby nie spokrewnienia), którzy zebrali odpowiednio dwa najbardziej kompletne okazy^[27].
• latirostris: łac. latus ‘szeroki’; -rostris ‘-pyski’, od rostrum ‘pysk’^[28].

Zasięg występowania

Manat karaibski występuje w przybrzeżnych wodach południowo-wschodniej Ameryki Północnej i północno-wschodniej Ameryki Południowej zamieszkując w zależności od podgatunku^[21]:

• T. m. manatus – Wielkie Antyle oraz wybrzeża Zatoki Meksykańskiej i Karaibów w Meksyku, Ameryce Środkowej i północnej Ameryce Południowej (na południe do Alagoas i Sergipe w Brazylii).
• T. m. bakerorum – podgatunek wymarły, znany z późnego plejstocenu wschodniego wybrzeża dzisiejszych Stanów Zjednoczonych, od Karoliny Północnej po Florydę.
• T. m. latirostris – południowo-wschodnie Stany Zjednoczone, głównie Floryda i Georgia, z sezonowymi migracjami do innych stanów graniczących z Zatoką Meksykańską i Oceanem Atlantyckim.

Morfologia

Długość ciała 250–390 cm; masa ciała do 1620 kg^[29][30] Ciało o szarym kolorze pokrywają rzadkie włosy i ma kształt wrzecionowaty^[31]. Duży i płaski ogon jest wspaniałym przystosowaniem do pływania. Przednie kończyny przypominają płetwy, na ich końcach znajduje się kilka pazurów^[31]. Wysunięte nozdrza umożliwiają zaczerpnięcie powietrza bez wynurzania się. Głowa jest szeroka i masywna lecz niewielka. Ich pysk pokrywają wibrysy.

Ekologia - biologia

Środowisko

Ssak ten zamieszkuje słodkie i słone wody strefy zwrotnikowej i strefy podzwrotnikowej, których temperatura nie jest niższa od 20 °C. Wody, które zamieszkuje znajdują się w pobliżu brzegów i ujść rzek. Zwierzę to można spotkać także w okolicach, gdzie jest spuszczana woda z elektrowni lub w pobliżu ciepłych źródeł.

Pożywienie

Pożywienia szuka na dnie zbiornika. Trawy morskie, algi oraz fragmenty roślin lądowych. Sporadycznie jedzą również małe zwierzęta, najczęściej są to bezkręgowce. Dziennie jedzą około 7% masy swojego ciała. Na odżywianiu spędza 6–8 godzin dziennie.^[31].

Zachowanie

Zwierzę to jest samotnikiem. Większą liczbę manatów można spotkać tam, gdzie jest dużo pożywienia. Trwałą grupę tworzą jedynie matka i jej potomstwo. Manat pływa powoli (ok. 3 – 7 km/h, uciekając – do 25 km/h). Bez zaczerpnięcia powietrza może wytrzymać nawet do 5 minut. Ssak ten jest koczownikiem. W czasie chłodnych miesięcy przemieszcza się w poszukiwaniu ciepłych wód 150 – 200 km. Wędrówki są wynikiem powolnych przemian materii w organizmie i posiadania niewielkiego zapasu tłuszczu, co sprawia, że nie jest odporny na chłód.

Rozmnażanie

Samica w rui sygnalizuje samcom obecność, ocierając się o przedmioty znajdujące się pod wodą, pozostawiając przy tym wydzielinę z gruczołów zapachowych. Samce podążające za samicą prawdopodobnie walczą ze sobą. Ciąża trwa 12 – 13 miesięcy. Na świat przychodzi zazwyczaj jedno młode. Noworodek waży 30 kg, przy 120-140 cm długości. Najpierw młode podąża za matką, która jest bardzo opiekuńcza. Młode ssie mleko przez 13-18 m-cy. Po ukończeniu 2. roku życia staje się samodzielny.

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii VU (ang. vulnerable ‘narażony’)^[16].

Ochrona

Manaty są zagrożone wyginięciem. Ludzie zabijają je ze względu na mięso, a także na cenne wyroby galanteryjne. Duże zagrożenie stanowią także motorówki, które często powodują śmierć manatów. W ramach ochrony wyznaczono strefy wód, gdzie zabronione jest pływanie motorówką. Niektóre akwaria leczą ranne i chore osobniki, po czym wypuszczają je na wolność.

Ogrody zoologiczne zrzeszone w EAZA prowadzą hodowlę zachowawczą tego gatunku. Bierze w nim udział jeden polski ogród – ZOO we Wrocławiu, gdzie mieszka obecnie (2020 r.) pięć osobników. To dwa bliźniacze samce z duńskiego ZOO w Odense – Armastrong i Gumle, dwie samice z ZOO w Singapurze – Abel i Ling oraz samiec urodzony 23 maja 2020 r. – Ambroży. Wcześniej urodzone samice – Lavia i Piraya, wyjechały w ramach hodowli do francuskiego ZooParc de Beauval.

Uwagi

1. Nomen nudum.