Mandryl

Mandryl^[10] (Mandrillus) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Mandryl

Mandrillus
Ritgen, 1824[1]
Samiec mandryla barwnolicego (M. sphinx)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Nadrząd	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Plemię	Papionini
Rodzaj	mandryl
Typ nomenklatoryczny
Simia maimon Linnaeus, 1766; Simia mormon Alströmer, 1766 (= Simia sphinx Linnaeus, 1758)
Synonimy
Papio[a] P.L.S. Müller, 1773[3] Mandril[b]: Voigt, 1831[4] Mormon[c] J.A. Wagner, 1839[5] Maimon[d] Gloger, 1841[6] Drill Reichenbach, 1862[7] Chaeropithecus[e] J.E. Gray, 1870[8] Maimon[d] Trouessart, 1904[9]
Gatunki
2 gatunki – zobacz opis w tekście

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące na zalesionych terenach w Afryce Zachodniej^[11][12][13].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 45,5–67 cm, samców 62–110 cm, długość ogona samic 5–9 cm, długość ogona samców 7–12,5 cm; masa ciała samic 6,5–13 kg, samców 14,5–33 kg^[13][14].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1824 roku niemiecki przyrodnik i lekarz Ferdinand von Ritgen w publikacji swojego autorstwa o tytule poświęconej klasyfikacji naturalnej ssaków^[1]. Ritgen nie wskazał gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia w 1939 roku amerykański zoolog Glover Morrill Allen na typ nomenklatoryczny wyznaczył mandryla barwnolicego (M. sphinx)^[15]. Wcześniejsza nazwa – Papio Philippa Müllera z 1773 roku – została uznana za całkowicie nieważną na mocy uprawnień Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej aby uniknąć zamieszania nomenklatorycznego^[2].

Etymologia

• Papio: fr. papión ‘pawian’, od hiszp. papion ‘pawian’^[16]. Gatunek typowy: Müller wymienił trzy gatunki – Simia Nemestrina Linnaeus, 1766, Simia sphinx Linnaeus, 1758 i Simia apedia Linnaeus, 1758 (= Simia sciurea Linnaeus, 1758) – z których gatunkiem typowym jest Simia sphinx Linnaeus, 1758.
• Mandrillus (Mandril): fr. mandrill ‘mandryl’, hiszp. mandril ‘mandryl’, od ang. mandrill ‘pawian’, od man ‘człowiek’; drill ‘wiertło’^[17].
• Mormon: gr. μορμών mormōn ‘straszydło, goblin’^[18]. Gatunek typowy (absolutna tautonimia): Simia mormon Alströmer, 1766 (= Simia sphinx Linnaeus, 1758).
• Maimon: fr. nazwa Maimonet nadana przez Buffona w 1766 roku dla krótkoogoniastych małp^[19].
• Drill: skrót od fr. mandrill ‘mandryl’, hiszp. mandril ‘mandryl’, od ang. mandrill ‘pawian’, od man ‘człowiek’; drill ‘wiertło’^[20]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Simia leucophaea F. Cuvier, 1807.
• Chaeropithecus: gr. χοίρος choιros ‘świnia’; πιθηκος pithēkos ‘małpa’^[21]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Simia leucophaea F. Cuvier, 1807.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[22][14][11]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[10]	Podgatunki[13][11][14]	Rozmieszczenie geograficzne[13][11][14]	Podstawowe wymiary[13][14][f]	Status IUCN[23]
	Mandrillus sphinx	(Linnaeus, 1758)	mandryl barwnolicy	gatunek monotypowy	od południowego Kamerunu (na południe od rzeki Sanaga) do Gwinei Równikowej, zachodnim Gabonie (na wschód od rzek Ivindo i Ogowe), południowo-zachodniego Konga (na południe do rzeki Kouilou w dół do rzeki Kongo)	DC: 55–110 cm DO: 5–10 cm MC: 11–33 kg	VU
	Mandrillus leucophaeus	(F. Cuvier, 1807)	mandryl równikowy	2 podgatunki	południowo-wschodnia Nigeria (rzeka Cross), zachodni Kamerun (na wschód do rzeki Sanaga i jej dopływu Mbam) oraz wyspa Bioko (Gwinea Równikowa)	DC: 45–83 cm DO: 5–12,5 cm MC: 6,5–27 kg	EN

Kategorie IUCN:  VU  – gatunek narażony,  EN  – gatunek zagrożony.

Uwagi

1. Nazwa niważna, odrzucona do celów nomenklatorycznych decyzją ICZN^[2].
2. Niepoprawna późniejsza pisownia Mandrillus Ritgen, 1824.
3. Młodszy homonim Mormon Illiger, 1811 (Aves).
4. Nowa nazwa dla Mormon J.A. Wagner, 1839; młodszy homonim Maimon J.A. Wagner, 1839 (Cercopithecidae).
5. Młodszy homonim Chaeropithecus de Blainville, 1839 (Cercopithecidae).
6. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała