Miodunka ćma

Miodunka ćma (Pulmonaria obscura Dumort.) – gatunek roślin z rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae). Występuje naturalnie w niemal całej Europie, Turcji oraz zachodniej części Syberii. Ponadto jest uprawiany jako roślina ozdobna^[4].

Miodunka ćma

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rodzina	ogórecznikowate
Rodzaj	miodunka
Gatunek	miodunka ćma
Nazwa systematyczna
Pulmonaria obscura Dumort. Bull. Soc. Roy. Bot. Belgique 4: 341 1865[3]

Rozmieszczenie geograficzne

Rośnie naturalnie w niemal całej Europie, Turcji oraz zachodniej części Syberii. W Europie jest spotykany w takich państwach jak Finlandia, Szwecja, Dania, Francja, Belgia, Niemcy, Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Austria, Szwajcaria, Chorwacja, Serbia, Bułgaria, Rumunia, Mołdawia, Ukraina, Białoruś, Litwa, Łotwa, Estonia oraz Rosja^[4]. W Polsce gatunek jest rozpowszechniony, zwłaszcza na południu, lokalnie rzadki (np. w północnej części Mazowsza)^[5].

Morfologia

Kwiatostan

Kwiat

Pokrój

Łodyga jest wzniesiona, pojedyncza lub słabo rozgałęziająca się, kanciasta i cała silnie, gruczołowato owłosiona. Wysokość 20–30 cm. Kłącze jest silnie rozgałęzione, prawie czarne.

Liście

Liście odziomkowe wyrastają na ogonkach niewyraźnie oskrzydlonych, dłuższych od blaszki, a długość blaszki jest 2 razy większa niż jej szerokość. Liście są bez plam, lub z nieznacznymi, jasnozielonymi. Liście łodygowe lancetowatego kształtu, dolne na krótkich ogonkach, górne siedzące. Górna powierzchnia wszystkich liści pokryta szorstkimi długimi szczecinkami, pomiędzy którymi znajdują się krótsze brodawki i nieliczne gruczoły.

Kwiaty

Promieniste, dwubarwne; młode kwiaty są różowoczerwone, starsze czerwonofioletowe. Wyrastają na krótkich, silnie gruczołowato owłosionych szypułkach, tworząc na szczycie łodygi stosunkowo gęsty kwiatostan typu dwustronny sierpik. Kielich rurkowaty, złożony z 5 jednakowych, trójkątnych ząbków. Korona wewnątrz z 5 łukowatymi i orzęsionymi liniami.

Owoc

Rozłupnia rozpadająca się na 4 brunatne lub czarne orzeszki.

Gatunki podobne

Roślina jest podobna do miodunki plamistej (P. officinalis), która różni się plamistymi liśćmi^[6]. Miodunka ćma może być także mylona z miodunką czerwoną (P. rubra), która różni się liśćmi niemal dwukrotnie dłuższymi i jaśniejszymi. Ponadto miodunka czerwona ma zawsze kwiaty o różowoczerwonej barwie^[7].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Siedliskiem są lasy liściaste oraz zarośla (zwłaszcza nadrzeczne). Jeden z rodzimych dla Polski gatunków zakwitających i rozwijających liście wczesną wiosną, jeszcze przed rozwinięciem liści przez drzewa, pod którymi rośnie. Najczęściej rośnie na glebach próchniczych, dobrze przewietrzanych. Jest cieniolubna. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Fagetalia^[8]. Kwitnie wczesną wiosną – od marca do maja. Kwiaty zapylane przez błonkówki. Roślina posiada podwójne zabezpieczenie przed niekorzystnym dla niej samozapyleniem – różnosłupkowość i samopłonność. Część kwiatów ma mianowicie słupki wyższe od pręcików, część kwiatów odwrotnie.

Zmienność

Tworzy mieszańce z miodunką wąskolistną i miodunką węgierską^[9].

Zastosowanie

• Roślina lecznicza:
  • Surowiec zielarski: ziele (Herba Pulmonariae) miodunki ćmy oraz miodunki plamistej zawiera saponiny, flawonoidy, kwasy organiczne, śluzy, sole mineralne oraz ok. 2,5% krzemionki.
  • Działanie: korzystnie wpływa na drogi oddechowe, przyspiesza gojenie się uszkodzonej tkanki płuc, zwapnienie ognisk gruźliczych, usuwanie wydzielin z górnych dróg oddechowych, pobudza ruchy ich nabłonka rzęskowego. Stosuje się ją, przeważnie w mieszance z innymi ziołami, jako środek wykrztuśny przy przewlekłym nieżycie oskrzeli oraz pomocniczo przy gruźlicy i zapaleniu płuc^[10].
  • Zbiór i suszenie: zbiera się całe ziele od marca do maja i suszy cienką warstwą.