Nowoskrzydłe

Nowoskrzydłe^[1], owady nowoskrzydłe^[2] (Neoptera) – infragromada owadów, zaliczana do Dicondylia i podgromady owadów uskrzydlonych.

Nowoskrzydłe

Neoptera
Martynov, 1923
Okres istnienia: baszkir–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 323.4/0 323.4/0
Liściec dwuoki
Pszczoła miodna
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
(bez rangi)	Dicondylia
Podgromada	owady uskrzydlone
(bez rangi)	Metapterygota
Infragromada	nowoskrzydłe
Synonimy
Neopterygota Crampton, 1924

Najważniejszą cechą tej grupy jest zdolność do składania skrzydeł, którą zawdzięczają obecności specjalnych mięśni przyczepionych do trzeciego sklerytu aksillarnego^[2][3][4]. Skleryt ten jest ruchomy i obracając się, kieruje skrzydła wierzchołkami w tył, jednocześnie pozostawiając stronę grzbietową skierowaną grzbietowo^[3]. Dla części nasadowych ich skrzydeł charakterystyczne są także obecność płytki medialnej i brak rozwidlenia żyłki radialnej^[2][4]. Ponadto grupę tę cechuje wykształcenie trzeciej pary walwuli, czyli gonoplacu^[4].

Nowoskrzydłe prawdopodobnie wyewoluowały we wczesnym baszkirze (karbon), po czym szybko się zróżnicowały, zajmując wszelkie lądowe i słodkowodne nisze^[4]. Możliwość składania skrzydeł dała im znaczną przewagę ewolucyjną nad pierwotnoskrzydłymi, zwłaszcza wśród gęstej roślinności^[5]. Ich złożenie nie tylko pozwoliło je chronić w czasie spoczynku, ale także umożliwiło wciskanie się w różne ciasne miejsca, np. pod kamienie. Przednia para skrzydeł u wielu grup zaczęła pełnić funkcje ochronne dla pary drugiej i odwłoka, przyjmując formę skórzastych lub całkowicie zesklerotyzowanych pokryw^[4].

Systematyka

Takson Neoptera wprowadzony został po raz pierwszy przez Andrieja Martynowa w 1923 roku. W systemie Martynowa owady uskrzydlone dzielą się na dwie grupy (później w niektórych systemach wyróżniane jako infragromady):

• Palaeoptera Martynov, 1923 (staroskrzydłe), które generalnie nie mogą składać skrzydeł wzdłuż odwłoka;
• Neoptera Martynov, 1923 (nowoskrzydłe), posiadające opisaną wyżej umiejętność^[6].

Martynow dzielił Neoptera na trzy podsekcje: Polyneoptera, Paraneoptera i Oligoneoptera (synonimy: Endopterygota, Holometabola; pl. nazwa: skrytoskrzydłe)^[3]. Podział taki jest nadal w powszechnym użyciu, przy czym nadaje się tym taksonom różne rangi (np. infragromad, kohort czy podgrup)^[3][2]. Przykładowo systematyka współczesnych rzędów przedstawiać się może następująco^[2]:

• podgrupa: Polyneoptera
  • widelnice
  • nogoprządki
  • glebiki
  • skorki
  • świerszczokaraczany
  • gladiatory
  • straszyki
  • prostoskrzydłe
  • karaczany
  • termity
  • modliszki
• podgrupa: Paraneoptera
  • psotniki
  • Phthiraptera
  • wciornastki
  • pluskwiaki
• podgrupa: Holometabola
  • wielbłądki
  • wielkoskrzydłe
  • sieciarki
  • chrząszcze
  • wachlarzoskrzydłe
  • błonkoskrzydłe
  • chruściki
  • motyle
  • wojsiłki
  • muchówki
  • pchły

Proponowane jednak były i są podziały alternatywne. Ross w pracy z 1955 oraz Hamilton w pracy z 1972 wyróżniali tylko dwie główne linie ewolucyjne nowoskrzydłych: Pliconeoptera i Planoneoptera, przy czym Pliconeoptara Hamiltona odpowiadały Polyneoptera Martynowa z wyłączeniem glebików, widelnic i kilku rzędów wymarłych^[5]. Z kolei Henning w 1953 połączył Paraneoptera i Holometabola w takson Eumetabola^[3].

Inny podział na 3 grupy proponuje w publikacji z 2012 Kluge. Dzieli on nowoskrzydłe na Idioprothoraca, Rhipineoptera i Eumetabola. Idioprothoraca obejmują nogoprządki i świerszczokaraczany, a Rhipineoptera: widelnice, Pandictyoptera (modliszki i karaczany z termitami), prostoskrzydłe, straszyki i skorki. Eumetabola natomiast dzielą się na Parametabola (odpowiednik Paraneoptera) i Metabola (odpowiednik skrytoskrzydłych – Holometabola)^[3].