Pancernik nizinny

Pancernik nizinny^[3] (Dasypus sabanicola) – gatunek ssaka z rodziny pancernikowatych^[4]. Z masą ciała 1–2 kg, należy do mniejszych przedstawicieli swego rodzaju. Zamieszkuje llanos Kolumbii i Wenezueli. Aktywny jest w dzień, jest bardziej społeczny od innych pancerników. Samica rodzi 4 identyczne młode.

Pancernik nizinny

Dasypus sabanicola[1]
Mondolfi, 1968
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	pancernikowce
Rodzina	pancernikowate
Rodzaj	pancernik
Podrodzaj	Dasypus
Gatunek	pancernik nizinny
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
bliski zagrożenia
Zasięg występowania

Genetyka

Gatunek dzieli 98,7% genomu z pancernikiem reliktowym^[5].

Budowa

Wedle Chacón-Pacheco i innych całkowita długość zwierzęcia wynosi 47,6 cm, a wedle nowszych badań nawet 50,54 ±2,93 cm z zakresem 45,2–54,9 cm^[6]. Jak podają McDonough i Loughry, głowa i tułów osiągają łącznie długość od 25 do 31 cm, a sam ogon aż od 17 do 21 cm, jest więc długi. Ucho mierzy 2,2 do 2,9 cm^[4], średnio 2,72 cm, wedle nowszych wyników 2,4–3,7 cm, średnio 2,78 ±0,3 cm^[6], jest więc w stosunku do czaszki krótkie^[4], liczy jakieś dwie piąte jej długości^[6]. Stopa ma 7–9 cm. Zwierzę waży od 1 do 2 kg^[4] (wedle badań wenezuelskich średnia 1,36 kg ±0,28 kg, wedle wenezuelsko-kolumbijskich 1,49 kg ±0,33 kg^[6]), a więc niewiele, jako że popularny pancernik dziewięciopaskowy waży 3 razy więcej, a największy z rodzaju pancernik większy do 10,5 kg^[4]. Jest drugim najmniejszym przedstawicielem swego rodzaju po pancerniku siedmiopaskowym^[6].

Czaszka jest kulista z esowatym górnym profilem, mierzy od 6 do 7,2 cm. Odległość od kłykci do nosa wynosi 6,8 ±0,29 cm, długość pyska 3,79 ±0,2 cm. Autorzy zwracają uwagę na wąski i dzwonowaty tylny brzeg podniebienia. Występuje uzębienie difiodontyczne, eufiodontyczne – o rosnących całe życie zębach o wysokich koronach. Wyrzynają się stożkowate, dopiero później przyjmując kształt cylindryczny. Występuje szkliwo. Zębów policzkowych górnych i dolnych występuje od 6 do 8, najczęściej 8. Określane są jako molariform^[6].

Tułów pokrywa złożony z trzech części pancerz. Między tarczą ramienną a tarczą miedniczną znajduje się 8^[4] (bądź 7–9 ze średnią na podstawie badań wenezuelskich 7,93 ±0,85, na podstawie wenezuelsko-kolumbijskich 8 ±0,3^[6]) luźniejszych, ruchomych pasów^[4]. Pancerz budują skostniałe osteodermy pokryte naskórkowymi łuskami. W tylnym rzędzie tarczy łopatkowej widnieje 47–58 osteodermów. Na czwartym z pierścieni występuje od 46 do 55 osteodermów. Mają one otwory, w głównej bruździe 2–7, na tylnym brzegu 3–4. Pancerz zabarwiony jest na brązowo, na grzbiecie ciemniej niż na bledszych bokach, niekiedy bardziej dwukolorowo z bardziej brązowym grzbietem i bardziej żółtymi bokami. Ogon, mierzący połowę długości głowy i tułowia, liczy 10–14 pierścieni. W klatce piersiowej znajduje się dwupłatowa grasica o licznych komórkach linii germinatywnych. Węzły chłonne budową nie odróżniają się od innych ssaków. Samica dysponuje dwiema parami sutków, parą piersiową i parą pachwinową. Układ rozrodczy żeński histologicznie i histochemicznie przypomina swe homologi u pancernika dziewięciopaskowego. Z kolei samiec dysponuje prąciem o dwóch dystalnych płatach bocznych otaczających jego trójdzielny koniec^[6].

Przednią łapę kończą 4 palce^[6].

Fizjologia

Pancernik nizinny słabo utrzymuje temperaturę ciała, która jest niższa niż u większości ssaków. Zmierzona w odbycie temperatura wynosi 34–35 °C. Również tempo metabolizmu ustępuje innym ssakom podobnych rozmiarów. Podczas pory suchej samica magazynuje tłuszcz^[6].

Układ limfatyczny nie przedstawia istotnych odrębności. Wykazano jego reakcję na owoalbuminę, dinitrochlorobenzen i mykobakterie. Przez mikroorganizmami skórę zwierzęcia bronią komórki ziarniniakowe wydzielające enzymy^[6].

Systematyka

Pancernik nizinny opisany został przez Mondolfiego w 1968^[4]. Nazwa rodzajowa Dasypus pochodzi od greckiego dasy oznaczającego owłosiony i pus oznaczającego stopa. Oznacza więc owłosione stopy. Epitet gatunkowy sabanicola odnosi się do miejsca występowania zwierzęcia, wenezuelskich sawann stanów Apure i Guarico^[6]. Autor podał jako miejsce typowe Hato Macanillal, Distrito Achaguas del Estado Apure w Wenezueli^[4]. Nie wyróżnia się podgatunków^[3]. Istnieje natomiast pewna wątpliwość, czy pancernik nizinny nie należy do tego samego odrębnego gatunku, co jeden z podgatunków pancernika dziewięciopaskowego. Wskazują na to badania genetyczne opublikowane przez Arteagę i innych. Pomysł ten nie został jeszcze powszechnie zaakceptowany, nie zaproponowano też żadnej nowej nazwy dla postulowanego gatunku^[4]. Obecnie status gatunku pozostaje niejasny^[7].

W przeszłości wszystkie współczesne pancernikowce zaliczano do rodziny pancernikowatych Dasypodidae. Jednakże kolejne badania wskazały odrębność rodzaju pancernik Dasypus, wobec czego pozostałe współczesne taksony wyodrębniono do nowej rodziny Chlamyphoridae, w Dasypodidae pozostawiając pojedynczy rodzaj pancernik^[4] ze zmienną liczbą gatunków^[4][6][7].

Kladogram z pracy Feijó et al. z 2019^[7] (uproszczono):

Dasypus	Hyperoambon Dasypus beniensis Dasypus kappleri Dasypus pastasae Muletia Dasypus septemcinctus Dasypus Dasypus z Gujany Francuskiej Dasypus pilosus Dasypus novemcinctus Dasypus sabanicola Dasypus novemcinctus Dasypus novemcinctus, Dasypus mazzai

Powyższy kladogram bazuje na badaniach mtDNA. Podgatunki pancernika większego uznano za osobne gatunki, a pancernik dziewięciopaskowy nie jest monofiletyczny^[7].

Rozmieszczenie geograficzne i siedlisko

Zwierzę występuje w Wenezueli i Kolumbii^[4]. Jego zasięg występowania obejmuje 445 000 km²^[6].

Ekologia

Siedlisko pancernika nizinnego stanowią llanos^[4], choć IUCN wskazuje ogólnie tereny trawiaste, krzaczaste i sawannowe^[2]. Zwierzę zasiedla nisko położone tereny zalewowe, poczynając od wysokości 25 m nad poziomem morza aż do 500 m. W czasie rokrocznych powodzi pancerniki te przenoszą się w wyższe rejony^[4]. Skamieniałości z Mene de Inciarte w wenezuelskiej Sierra de Perijá wskazują na rozpowszechnienie pancernika nizinnego i odpowiedniego dlań siedliska podczas ostatniego maksimum glacjalnego^[6].

Pokarmem pancernika nizinnego są bezkręgowce, zwłaszcza pierścienice i owady, wśród których wymienia się szczególnie termity, mrówkowate i chrząszcze^[4].

Tryb życia

W przeciwieństwie do niektórych swych krewnych pancernik nizinny jest aktywny w dzień. Na żer wychodzi ze swej nory rankiem, żerując od około 8 do 10:30, po czym wraca do nory, którą opuszcza znowu po południu, po 16^[4].

Pancerniki zazwyczaj wiodą samotny tryb życia, pozbawiony istotnych relacji społecznych. Jeden pancernik nizinny zajmuje areał o powierzchni od 1,6 do 1,7 ha, przy czym średnia gęstość wynosi 2,8 osobnika na ha^[4] wedle danych z Wenezueli. Zwierzę w nietkniętych działalnością ludzką rejonach wydaje się względnie pospolity^[2]. Odnotowano jednak wspólne korzystanie z jednej nory przez kilka samic. Zjawiska takiego nie zaobserwowano u większości gatunków pancernika, w przypadku których zdarza się, by kilka osobników korzystają z tej samej nory, ale nigdy w tym samym czasie. Może to wskazywać na większą rolę relacji społecznych w przypadku pancernika nizinnego, ale obecnie nie ma pewnych informacji na ten temat^[4].

Cykl życiowy

Okres rozrodczy pancernika nizinnego zaczyna się w październiku, by trwać do marca. Po kopulacji i zapłodnieniu nie dochodzi od razu do implantacji. Zarodek zagnieżdża się w ścianie macicy dopiero po okresie od dwu do czterech miesięcy. Zjawisko to określa się mianem opóźnionej implantacji i obserwuje się także u innych gatunków pancerników, w tym u pancernika dziewięciopaskowego, u którego w niewoli zarodki zagnieżdżały się nawet po dwóch-trzech latach. Innym, znacznie rzadszych zjawiskiem spotykanym u tego rodzaju, jest poliembrionia. Mianowicie pojedyncza zygota dzieli się, dając w efekcie więcej niż jeden zarodek. W przypadku pancernika nizinnego ciąża obejmuje 4 zarodki, podobnie jak u pancernika dziewięciopaskowego. Ciąża przypada na wiosnę, a przynajmniej tą porą roku odławiano ciężarne samice. Prawdopodobnie zaczyna się ona w kwietniu bądź maju, trwać może do września czy października^[4]. Nie wiadomo, kiedy pancernik nizinny osiąga dojrzałość płciową, nieznana jest całkowita długość życia. Przez porównanie z blisko spokrewnionym Dasypus hybridus uważa się, że pokolenie może trwać 4 lata^[2].

Zagrożenia i ochrona

Całkowita liczebność gatunku zmniejsza się. IUCN przyznaje mu status NT. Wśród zagrożeń wymienia się polowania oraz pułapki. Pancernik nizinny bywa spożywany jako źródło białka. Stosowany jest także w medycynie oraz w rzemiośle^[2]. Z innych zagrożeń wymienić można niszczenie siedlisk związane z produkcją biopaliw, drewna i rolnictwem^[4].

Zwierzę objęto ochroną w Wenezueli. Ponadto jego zasięg występowania obejmuje kilka terenów chronionych. Obejmuje go też program edukacyjny prowadzony w Kolumbii przez Fundación Omacha^[2].