Pierwiosnek (roślina)

Pierwiosnek, pierwiosnka, prymulka (Primula L.) – rodzaj roślin należący do rodziny pierwiosnkowatych. Według różnych ujęć taksonomicznych należy do niego od ok. 400^[4][5] do 500 gatunków^[6]. Występują one głównie w Europie (33 gatunki^[5]) i Azji na obszarach o klimacie umiarkowanym, najliczniej w Chinach i Himalajach^[4] (w Chinach za rodzime uznawanych jest ok. 300 gatunków^[6]). Niektóre jednak gatunki sięgają swoją południową granicą zasięgu aż po góry Nowej Gwinei^[4]. Nieliczne gatunki rosną także w Afryce (w Etiopii) oraz na obu kontynentach amerykańskich^[6] (w Ameryce Północnej 20 gatunków^[7]). Rośliny te zasiedlają murawy i łąki, skaliste urwiska oraz lasy^[5]. Nazwa naukowa pochodzi od słowa primus = pierwszy i zdrobnienia -ulus i powodem jej użycia w odniesieniu do tych roślin jest ich wczesnowiosenne zazwyczaj kwitnienie^[7]. Wiele gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne^[5].

Pierwiosnek

Morfologia
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	wrzosowce
Rodzina	pierwiosnkowate
Rodzaj	pierwiosnek
Nazwa systematyczna
Primula L. Sp. Pl. 142. 1753
Typ nomenklatoryczny
Primula veris L.[3]

Pierwiosnek maleńki

Pierwiosnek bezłodygowy

Diagram kwiatowy pierwiosnka

Ten artykuł dotyczy rodzaju roślin. Zobacz też: ptaka o tej samej nazwie.

Zobacz kolekcję cytatów o pierwiosnku w Wikicytatach

Morfologia

Pokrój

Byliny, zazwyczaj kłączowe, o bezlistnych łodygach kwiatonośnych osiągających do 1 m wysokości, czasem jednak też bardzo skróconych^[5].

Liście

Pojedyncze, u większości gatunków najszersze przy końcu i przeważnie tworzące różyczki liściowe^[4].

Kwiaty

Najczęściej zebrane w baldachy, u kilku tylko gatunków wyrastają pojedynczo lub po kilka. Budowa kwiatów zróżnicowana u różnych gatunków, ale zawsze są to kwiaty rurkowate o 5 płatkach odgiętych na zewnątrz i bardzo często karbowanych^[4]. Pięć działek zrośniętych jest w rurkowaty, na końcu ząbkowany kielich. Pręcików jest 5 i mają równą długość, która jednak często jest różna w różnych kwiatach. Zalążnia pojedyncza, jednokomorowa, górna. Szyjka słupka zwykle o dwóch różnych długościach w różnych kwiatach tego samego gatunku^[5].

Owoce

Kulistawa torebka zawierająca wiele nasion^[5].

Systematyka

Synonimy^[8]

Aretia Link, Sredinskya (Stein) Fed.

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Należy do podrodziny pierwiosnkowe Primuloideae, rodziny pierwiosnkowatych Primulaceae, która wraz z siostrzaną rodziną hebankowatych należą do rzędu wrzosowców, grupy astrowych (asterids) w obrębie dwuliściennych właściwych (eudicots)^[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe Takht. ex Reveal & Tahkt., nadrząd Primulananae R. Dahlgren ex Reveal, rząd pierwiosnkowce (Primulales Dumort.), podrząd Primulineae Burnett, rodzina pierwiosnkowate (Primulaceae Vent., podrodzina Primuloideae Kostel, plemię Primuleae Dumort., podplemię Primulinae Pax in Engl. & Prantl, rodzaj pierwiosnek (Primula L.)^[9].

Gatunki flory Polski^[10]

• pierwiosnek bezłodygowy Primula vulgaris Huds. – w Polsce gatunek wymarły
• pierwiosnek Hallera, p. długokwiatowy Primula halleri Honck. – gatunek wymarły
• pierwiosnek lekarski Primula veris L.
• pierwiosnek łyszczak Primula auricula L.
• pierwiosnek maleńki Primula minima L.
• pierwiosnek omączony Primula farinosa L.
• pierwiosnek wyniosły Primula elatior (L.) Hill

Gatunki uprawiane^{[10][11][12][13]}

• pierwiosnek bezwonny Primula anisodora Balf.f. & Forrest
• pierwiosnek błotny Primula helodoxa Balf.
• pierwiosnek chiński Primula sinensis Lindl. ≡ P. praenitens Ker Gawl.
• pierwiosnek Cockburna Primula cockburniana Hemsl.
• pierwiosnek główkowaty Primula capitata Hook.
• pierwiosnek gruziński Primula juliae Kusn.
• pierwiosnek japoński Primula japonica A.Gray
• pierwiosnek kubkowaty, p. pokojowy Primula obconica Hance
• pierwiosnek kwiecisty Primula florindae Kingdon-Ward
• pierwiosnek omszony Primula ×pubescens Jacq.
• pierwiosnek przyprószony Primula pulverulenta Duthie
• pierwiosnek różowy Primula rosea Royle
• pierwiosnek Siebolda Primula sieboldii E. Moren
• pierwiosnek ślimakowaty, p. miękki Primula malacoides Franch
• pierwiosnek Viala Primula vialii Delavay ex Franch.
• pierwiosnek wianuszkowaty, p. Bulleya Primula bulleyana Forrest
• pierwiosnek zarzyczkowaty Primula cortusoides L.
• pierwiosnek ząbkowany Primula denticulata Sm.

Lista gatunków

Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju pierwiosnek.