Powiat radzyński

Powiat radzyński – powiat we wschodniej Polsce, województwie lubelskim, utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Radzyń Podlaski.

Szybkie fakty Państwo, Województwo ...

W skład powiatu wchodzą:

gminy miejskie: Radzyń Podlaski
gminy miejsko-wiejskie: Czemierniki
gminy wiejskie: Borki, Kąkolewnica, Komarówka Podlaska, Radzyń Podlaski, Ulan Majorat, Wohyń
miasta: Czemierniki, Radzyń Podlaski

Według danych z 31 grudnia 2023 roku powiat miał 55 021 mieszkańców^[1].

Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia powiatu wynosiła 965,06 km²^[2].

Głównymi rzekami powiatu są Tyśmienica oraz Bystrzyca. Na wschodzie znajduje się Kanał Wieprz-Krzna^[3].

Ta sekcja od 2010-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Po raz pierwszy powiat radzyński utworzono w czasach Księstwa Warszawskiego na mocy dekretu królewskiego z 17 kwietnia 1810 r. w wyniku wygranej w 1809 r. wojny z Austrią. Zdobyte wówczas tereny podzielono na 4 departamenty: krakowski, lubelski, radomski i siedlecki. W skład tego ostatniego wchodził powiat radzyński. Wprawdzie Radzyń, jako siedziba władz terenowej administracji zaistniał już w lipcu 1796 r. wchodząc w skład cyrkułu łukowskiego ówczesnej Nowej Galicji, ale spowodowane to było tylko dobrymi warunkami lokalowymi (pałac), czego brakło w Łukowie.

Reforma ze stycznia 1816 r. (Królestwo Kongresowe) wprowadziła na miejsce departamentów województwa oraz zniosła powiaty (pozostały jedynie jako okręgi wyborcze) wprowadzając większe terytorialnie obwody. Utworzono wtedy obwód radzyński z dotychczasowego powiatu radzyńskiego i włodawskiego, wchodzący w skład województwa podlaskiego. Upadek powstania listopadowego spowodował w marcu 1837 r. zamianę województw na gubernie, a w 1842 r. obwodów na powiaty (ujezdy) dzielące się na okręgi (okrugi). Granice w terenie pozostały bez zmian. 21 sierpnia 1844 r. w wyniku ujednolicania guberni polskich z rosyjskimi stworzono jedną dużą gubernię lubelską, w skład której wchodził powiat radzyński. W 1845 r. wyłączono z niego wieś Ledno do powiatu łukowskiego, a w 1858 r. włączono do radzyńskiego dobra ziemskie Tulniki (z lubelskiego).

Naczelnikiem powiatu radzyńskiego w 1855 r. był Feliks Jaworski, a jego zastępcą Aleksander Kunicki.

Władze powstańcze z 1863 r. posługiwały się podziałem na województwa, utrzymując jednak powiaty i okręgi.

Represje popowstaniowe zaowocowały kolejną reformą administracyjną z 31 grudnia 1866 r. Utworzono 10 guberni, w tym siedlecką, w skład której wchodziło 10 pomniejszonych terytorialnie powiatów. W skład powiatu radzyńskiego wchodziły wówczas miasta: Międzyrzec Podlaski, Radzyń Podlaski, Wohyń (od 1 stycznia 1870 r. osada) i gminy wiejskie: Biała, Brzozowy Kąt, Jabłoń, Kąkolewnica, Lisia Wólka, Milanów, Misie, Paszki, Siemień, Sitno, Suchowola, Tłuściec, Zahajki, Żelizna, Żerocin. Stan ten utrzymał się do początków XX w., kiedy to w 1912 r. powstał projekt utworzenia guberni chełmskiej, w skład której wchodziły wschodnie tereny powiatu radzyńskiego. Reszta powiatu weszła do guberni lubelskiej, która przejęła te tereny po zlikwidowanej wtedy guberni siedleckiej.

W czasie I wojny światowej tereny powiatu radzyńskiego weszły w skład (od 1915 r.) tzw. zarządu niemieckiej komendy etapów Ober-Ost. Nie przyłączono ich do powstałego w listopadzie 1916 r. Królestwa Polskiego, posłużyły jako moneta przetargowa w niemieckich układach z Centralną Radą Ukraińską w lutym 1918 r., kiedy to w zamian za zboże odstąpiono Ukrainie tereny aż po sam Radzyń. Koniec wojny zapobiegł wejściu układu w życie.

W dwudziestoleciu międzywojennym sprawy podziału terytorialnego uregulowano w sierpniu 1919 r. Utworzono województwo lubelskie i jako jeden z 19 – powiat radzyński. W 1929 r. dla rozszerzenia granic Parczewa (powiat włodawski) wydzielono z radzyńskiego część gminy Milanów.

Podczas okupacji Niemcy wprowadzili własny podział. Utworzyli 4 dystrykty, w tym lubelski. Zlikwidowali ponadto wiele powiatów, m.in. łukowski, którego tereny przyłączyli do radzyńskiego. Dołączono również kilka przylegających gmin ze zlikwidowanych powiatów włodawskiego i lubartowskiego.

W sierpniu 1944 r. dekretem PKWN zniesiono podział okupacyjny i powrócono do granic powiatów z 1939 r. Najpoważniejszą zmianą w okresie PRL była reforma z lat 1954–1955. Powstał wtedy powiat parczewski, do którego wyłączono z radzyńskiego gromady: Działyń, Gęś, Jabłoń, Jezioro, Milanów, Przewłokę, Rudno i Siemień.

Kolejna reforma z 28 maja 1975 r. zlikwidowała powiaty powołując 49 małych województw.

Do instytucji powiatów powrócono 1 stycznia 1999 r. Powiat radzyński, znacznie okrojony w porównaniu ze swym poprzednikiem, ponownie pojawił się na mapie.

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	55 021	100	27 611	50,18	27 410	49,82
Miasto	14 293	25,98	7498	13,63	6795	12,35
Wieś	40 728	74,02	20 113	36,56	20 615	37,47

Powiat radzyński

Historia

Demografia

Gospodarka

Starostowie radzyńscy

Przypisy

Linki zewnętrzne

Wikiwand - on