Proterozuch

Proterozuch (Proterosuchus) – drapieżny gad z grupy Archosauromorpha, żyjący około 250 milionów lat temu, we wczesnym triasie (od wczesnego indu po wczesny olenek). Być może występował już pod koniec permu. Należał do rodziny Proterosuchidae, obejmującej takie rodzaje jak chasmatozuch, kalizuch, czy tasmaniozaur.

Proterozuch

Proterosuchus
Broom, 1903
Okres istnienia: 250–250 mln lat temu PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 250/250 ↓ 250/250
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	gady/zauropsydy
Podgromada	diapsydy
Infragromada	Archosauromorpha
(bez rangi)	Archosauriformes
Rodzina	Proterosuchidae
Rodzaj	Proterosuchus

Skamieniałości Proterosuchus fergusi odnaleziono w południowej Afryce, w formacjach bogatych w szczątki lystrozaurów, na które zapewne polował, oraz z formacji Fremouw na Antarktydzie. W triasie kontynenty te były ze sobą połączone i wchodziły w skład superkontynentu Pangei. Proterosuchus yuani zamieszkiwał tereny Chin. Znane są też skamieniałości proterozucha z Indii.

Było to zwierzę przypominające z wyglądu współczesne krokodyle i dochodzące do 1,5 metra długości. Miało jednak dłuższe kończyny. Proterozuch był drapieżnikiem polującym z zasadzki, prowadzącym ziemno-wodny tryb życia. Koniec jego pyska był haczykowato zagięty ku dołowi co uniemożliwiało ofierze wydostanie się ze szczęk tego gada.

Zwierzę to było przedstawicielem wczesnych archozaurów, grupy obejmującej krokodyle, dinozaury, pterozaury oraz ptaki. Wysunięto niedawno przypuszczenie, że mógł być przodkiem rzędu krokodyli.

Klasyfikacja

Pozycja filogenetyczna Proterosuchus w Crocopoda^[1][2]:

	Allokotosauria
	Rhynchosauria Boreopricea Kadimakara Prolacerta Teyujagua Tasmaniosaurus Archosauriformes Archosaurus Proterosuchus Sarmatosuchus Cuyosuchus Erythrosuchidae Eucrocopoda (zawiera Archosauria)

Proterosuchus był wczesnym przedstawicielem kladu Archosauriformes, który zawiera również krokodyle, pterozaury i dinozaury, w tym ptaki. Jest to rodzaj z rodziny Proterosuchidae, która obejmowała również Archosaurus. Proterosuchidae jest, zgodnie z definicją, najbardziej podstawowy kladem z archozaurów, jako Archosauriformes definiuje się go na podstawie pozycji filogenetycznej^[3]. Zgodnie z przedkladystyczną taksonomią, Proterosuchus był klasyfikowany w rzędzie Thecodontia i podrzędzie Proterosuchia. Oba taksony są obecnie rozpoznawane jako grupy parafiletyczne bazalnych archozaurów.

Gatunki

Uznane gatunki

Proterosuchus zawiera obecnie trzy ważne gatunki, wszystko z dolnego triasu z obszaru dzisiejszej Południowej Afryki.

• Proterosuchus fergusi został nazwany w 1903 roku przez Roberta Brooma na podstawie okazu z Tarkastad podarowanego przez Johna Fergusa, od którego nazwiska gatunek został nazwany^[4]. Jest znany z kilku okazów, a gatunki Chasmatosaurus vanhoepeni i Elaphrosuchus rubidgei są jego młodszymi synonimami. Holotyp jest słabo zachowany i nieokreślony. Od innych gatunków Proterosuchus wyróżnia się silniej zakrzywioną kością kwadratową^[5].
• Proterosuchus alexanderi został nazwany przez A. Hoffmanna w 1965 roku na podstawie młodocianego okazu^[6][7]. Obecnie jest znany tylko z jednego okazu^[5]. Od innych gatunków Proterosuchus odróżnia go dłuższy pysk^[5].
• Proterosuchus goweri został nazwany przez Martína D. Ezcurrę i Richarda J. Butlera w 2015, na podstawie okazu, który pierwotnie został opisany jako Chasmatosaurus vanhoepeni^[5]. Obecnie jest znany tylko z jednego okazu^[5]. Od innych gatunków Proterosuchus odróżnia się głębokim poziomym przebiegiem szczęki, sinusoidalnym brzusznym brzegiem szczęki oraz szczeliną w rzędach zębów między przedtrzonowcami a szczęką^[5].

Proterozuch w kulturze masowej

Zwierzę pojawiło się w odcinku serialu Zanim przywędrowały dinozaury, gdzie przedstawiono polowanie kilku osobników na lystrozaury, roślinożerne terapsydy.