Rezerwat przyrody Jezioro Kalejty

Rezerwat przyrody Jezioro Kalejty – krajobrazowy rezerwat przyrody położony na terenie gmin Nowinka i Płaska w województwie podlaskim^[1], w zachodniej części Puszczy Augustowskiej. Przedmiotem ochrony są wartości przyrodnicze Jeziora Długiego Augustowskiego (dawna nazwa: Kalejty) oraz swoiste cechy krajobrazu.

Jezioro Kalejty

suchar
rezerwat krajobrazowy
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Mezoregion	Równina Augustowska
Data utworzenia	1980
Akt prawny	M.P. z 1980 r. nr 19, poz. 94 § 11
Powierzchnia	763,30 ha
Ochrona	czynna
Położenie na mapie gminy Nowinka Jezioro Kalejty
Położenie na mapie Polski Jezioro Kalejty
Położenie na mapie województwa podlaskiego Jezioro Kalejty
Położenie na mapie powiatu augustowskiego Jezioro Kalejty
53°53′N 23°03′E

Obszar rezerwatu podlega ochronie czynnej^[2].

Położenie i obszar

Większość rezerwatu położona jest w gminie Nowinka, niewielki fragment na wschodzie – w gminie Płaska. Rezerwat znajduje się na terenie nadleśnictwa Szczebra. Położony jest kilkaset metrów na północ od brzegu Jeziora Białego Augustowskiego, będącego administracyjną granicą Augustowa, i ok. 5 km od centrum miasta^[3]. Od północy rezerwat graniczy z wsią Strękowizna, od zachodu z gruntami PKP (linia kolejowa nr 40) i gruntami wsi Szczebra. Przez teren rezerwatu przebiegają drogi gruntowe: jedna publiczna, jedna gminna oraz szereg dróg leśnych. Na obszarze rezerwatu zlokalizowane są też ścieżki edukacyjne^[4].

Rezerwat obejmuje Jezioro Długie Augustowskie o powierzchni 163,07 ha, trzy niewielkie jeziora dystroficzne oraz otaczające lasy. Według Zarządzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 12 maja 2016 r. powierzchnia rezerwatu wynosi 763,30 ha^[1]. Akt powołujący z 1980 r.^[5] podawał powierzchnię 740,67 ha (granice rezerwatu nie były zmienione, a różnice wynikają z innej metodologii pomiaru i wliczania). Długość granic rezerwatu to 21,95 km.

Położenie rezerwatu według podziału przyrodniczo-leśnego:

• kraina: Mazursko-Podlaska
  • dzielnica: Suwalsko-Augustowska

Geologia

Obszar rezerwatu ma dość jednorodną budowę geologiczną – jest częścią sandrowej Równiny Augustowskiej. Dominują gleby rdzawe. W nieregularnych zagłębieniach w zachodniej i wschodniej części rezerwatu, dolinach rzeczek oraz tarasach jeziora znajdują się gleby bagienne i pobagienne powstałe z utworów organicznych (głównie torfów wysokich).

Wody

Środkową część rezerwatu zajmuje Jezioro Długie Augustowskie. Ma ono nieregularny kształt, wydłużony ze wschodu na zachód. Akwen składa się z trzech odnóg (Wołowe, Kalejty, Ślepe), rozdzielonych długimi, wąskimi cyplami. Linia brzegowa jest silnie rozwinięta. Brzegi mają niezbyt strome krawędzie. Dostępne są w 80%, pozostałe części są zatorfione. Na jeziorze położona jest wyspa o pow. 0,25 ha porośnięta mieszanym drzewostanem z dominującą 80-letnią olszą i domieszką 125-letniej sosny.

W rezerwacie znajdują się też trzy jeziora dystroficzne, określane na Suwalszczyźnie jako suchary. Są to Jez. Ślepe I i Jez. Ślepe II w oddziale 165 obrębu Szczebra (płn.-zach. część rezerwatu) oraz jeziorko bez nazwy w oddziale 71 obrębu Przewięź (płd.-wsch. część rezerwatu).

Przez zachodnią część rezerwatu przebiega rzeczka Dłużanka, wypływająca z Jeziora Długiego i wpadająca do rzeki Blizna.

Flora

Drzewostany zajmują prawie 76% powierzchni rezerwatu. Najbardziej rozpowszechnionym zbiorowiskiem jest bór brusznicowy. W tarasie rzeczki Dłużanki występują rzadkie w puszczy bory mieszane torfowcowe o charakterze borealnym. Według typologii leśnej największą powierzchnię zajmuje bór świeży (prawie 75% pow. leśnej). Następne są: bór bagienny (ponad 7%) i bór mieszany świeży (prawie 6%). Pozostałe siedliska nie zajmują więcej niż 3% powierzchni. Przeważają drzewostany z panującą sosną. Starodrzew w wieku powyżej 100 lat (czasami dochodzący do 170 lat) zajmuje ok. 35% pow. Stare sosny, rosnące często nad brzegiem, mają ciekawe ukształtowanie i są jedną z atrakcji rezerwatu.

Zespoły roślinności występujące na terenie rezerwatu:

• świerkowo-sosnowy bór brusznicowy (Vaccinio vitis-ideae – Pintum) – z runem złożonym głównie z borówki czarnej i borówki brusznicy. Występuje tu również: sasanka otwarta, widłak goździsty, widlicz spłaszczony, tajęża jednostronna, pomocnik baldaszkowy, arnika górska. Zajmuje on największą powierzchnię.
• dębowo-sosnowy bór mieszany (Querco roboris – Pinetum) – występuje miejscami na stokach wyniesień otaczających jezioro, zajmuje nieduże powierzchnie. Jest tu kilka rzadkich gatunków runa: miodunka wąskolistna, jaskier wielokwiatowy, turówka leśna, dąbrówka piramidalna.
• bór bagienny (Vaccinio uliginosi – Pinetum) – w zachodniej części rezerwatu, na obrzeżach zatorfionych obniżeń, z udziałem bagna zwyczajnego i borówki bagiennej
• torfowisko wysokie – to dawne zatoki jeziora z rzadkim skarłowaciałym drzewostanem sosnowym i runem: wełnianka pochwowata, żurawina błotna, żurawina drobnolistkowa, modrzewnica zwyczajna
• łęg jesionowo-olszowy – w zatorfionej dolinie strumienia prowadzącego wodę z jeziora Kalejty do rzeki Blizny. Dominuje tu szczyr trwały.
• ols porzeczkowy (Ribeso nigri – Alnetum)
• las mieszany torfowcowy (Betulo pubescentis – Piceetum) – porasta go świerk, brzoza omszona, olsza czarna, listera sercowata, widłak jałowcowaty, wroniec widlasty i wawrzynek wilczełyko.
• zespół turzycy bagiennej (Caricetum limosae) – we wschodniej części rezerwatu, z rzadkimi gatunkami: bagnica torfowa, rosiczka długolistna, przygiełka biała, pływacz średni, pływacz drobny, turzyca dwupienna, kłoć wiechowata.

Fauna

Teren rezerwatu jest miejscem schronienia i bytowania licznych gatunków zwierząt, zwłaszcza ptactwa leśnego i wodno-błotnego.