Rozbiał

Rozbiał^[5] (Mesua L.) – rodzaj roślin z rodziny gumiakowatych (Calophyllaceae). Obejmuje 5^[6]–7^[7] gatunków. Cztery z nich są endemitami Ghatów Zachodnich w Indiach, a zasięg całego rodzaju obejmuje poza Półwyspem Indyjskim Sri Lankę, Półwysep Indochiński i Archipelag Malajski^[6]. Najszerzej rozprzestrzeniony gatunek – Mesua ferrea – jako introdukowany rośnie także w Chinach^[8].

Rozbiał

Mesua ferrea
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	malpigiowce
Rodzina	gumiakowate
Rodzaj	rozbiał
Nazwa systematyczna
Mesua L. Sp. Pl. 515. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny
M. ferrea L.[3]
Synonimy
Nagatampo Adanson[3] Vidalia Fern.-Vill.[4]

Drzewa z gatunku Mesua ferrea traktowane są jako święte w Indiach i w Wietnamie, gdzie sadzone są przy świątyniach^[6]. Jest to jedno z tzw. drzew żelaznych – jest tak twarde i ciężkie, że nie nadaje się do obróbki siekierami, lecz wyłącznie maszynowej^[9]. Wykorzystywane jest do wyrobu słupów, podkładów kolejowych i na fornir^[9], dawniej wykonywano z niego włócznie^[6]. Pachnące kwiaty wykorzystywane są w lecznictwie, kosmetyce (w tym w przemyśle perfumeryjnym^[9]) oraz do aromatyzowania wypełnienia poduszek^[6]. Nasiona zawierają 79% oleju i stanowią główne źródło tego surowca dla ludu Dai^[6]. Ze względu na znaczenie użytkowe i ozdobne kwiaty gatunek M. ferrea jest popularnie uprawiany, zwłaszcza w Indiach i na Jawie^[10].

Morfologia

Pokrój

Drzewa. Jeszcze na etapie siewki szczytowy pąk obumiera i pęd kontynuuje wzrost z pąków bocznych. Rośliny nagie lub z jednokomórkowymi włoskami^[10].

Liście

Naprzeciwległe, ogonkowe, pojedyncze, całobrzegie i skórzaste. Blaszka liściowa z licznymi cienkimi żyłkami drugiego rzędu. Przejrzyste gruczołki w blaszce zwykle bardzo drobne^[8].

Kwiaty

Obupłciowe, wyrastają pojedynczo lub w kwiatostanach liczących po 2–6 kwiatów w kątach liści. Działki kielicha i płatki korony zwykle w liczbie czterech, rzadziej pięciu^[8][10]. Pręciki bardzo liczne (do tysiąca^[6]), do 4 mm długości^[10], mają wolne nitki i tworzą pierścień wokół słupka. Ten utworzony jest z dwóch owocolistków – zalążnia jest dwukomorowa, w każdej komorze znajdują się dwa zalążki. Szyjka słupka pojedyncza, na końcu z palczasto podzielonym znamieniem^[8].

Owoce

Drewniejące torebki, z trwałą, także drewniejącą przegrodą. Zawierają od jednego do czterech nasion^[8].

Systematyka

Rodzaj z rodziny gumiakowatych Calophyllaceae. W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych rodzaj zaliczany był do szeroko ujmowanej rodziny kluzjowatych Clusiacaceae/Guttiferae^[4].

Do rodzaju bywają włączane w niektórych ujęciach rośliny z rodzaju Kayea (ok. 75 gatunków z Azji Południowo-Wschodniej)^[6].

Wykaz gatunków według The Plant List^[7]

• Mesua acuminatissima (Merr.) Kosterm.
• Mesua assamica (King & Prain) Kosterm.
• Mesua beccariana (Baill.) Kosterm.
• Mesua ferrea L.
• Mesua hexapetala (Hook. f.) P.S. Ashton
• Mesua macrophylla (Kaneh. & Hatus.) Kosterm.
• Mesua pustulata (Ridl.) P.S. Ashton