Rybitwa czubata

Rybitwa czubata^[4] (Thalasseus sandvicensis) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka wodnego z rodziny mewowatych (Laridae). Zamieszkuje wybrzeża Europy, Morza Kaspijskiego, Ameryki Północnej i Południowej, zimą także Afryki oraz Azji Zachodniej i Południowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Rybitwa czubata

Thalasseus sandvicensis[1]
(Latham, 1787)
T. s. sandvicensis w upierzeniu pośrednim między godowym a spoczynkowym
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	siewkowe
Podrząd	mewowce
Rodzina	mewowate
Podrodzina	rybitwy
Rodzaj	Thalasseus
Gatunek	rybitwa czubata
Synonimy
Sterna sandvicensis Latham, 1787[2]
Podgatunki
T. s. sandvicensis (Latham, 1787) T. s. acuflavidus (S. Cabot, 1847) T. s. eurygnathus (H. Saunders, 1876)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
lęgowiska      obecne cały rok      zimowiska

Podgatunki i zasięg występowania

Rybitwa czubata w locie w szacie zimowej

Zamieszkuje w zależności od podgatunku:^[5][6]

• T. sandvicensis sandvicensis – rybitwa czubata^[4] – Europa od południowej Skandynawii, przez Wielką Brytanię i Morze Śródziemne po Morze Kaspijskie. Zimuje od Morza Kaspijskiego, poprzez Czarne i Śródziemne po wybrzeża Afryki Zachodniej i Południowej, a także od Morza Czerwonego po północno-zachodnie Indie i Cejlon. Niektóre tereny lęgowe izolowane. Populacje północno- i wschodnioeuropejskie od sierpnia i jesienią odbywają długie podróże wybrzeżami afrykańskimi aż do Mozambiku na wschodzie, okrążając Afrykę od zachodu.

W Polsce gnieździ się nieregularnie w rezerwacie Mewia Łacha nad Zatoką Gdańską. Ostatnio od roku 2007 – 400 par, 2008 – 300 par, 2009 – 570 par, w latach 2010–2012 po ok. 100 par, które traciły lęgi w wyniku wezbrań wód, w 2013 r. – 415 par^[7], 2014 – 630 par i 2015 – 500 par^{[potrzebny przypis]}, regularnie pojawia się od kwietnia do września na całym wybrzeżu, zwłaszcza w ujściach rzek, w głębi lądu obserwowana wyjątkowo. Po okresie lęgowym odlatuje nad bogate w ryby Morze Północne i wzdłuż wybrzeży Afryki na południe.

• T. sandvicensis acuflavidus – rybitwa karaibska^[4] – od wschodnich wybrzeży Ameryki Północnej po południowe Antyle. Zimuje od południowej Florydy i północnych wybrzeży Zatoki Meksykańskiej przez Antyle i Kolumbię po południowe Peru. Pojedyncze osobniki dolatują do Chile i północno-wschodniej Brazylii.
• T. sandvicensis eurygnathus – południowe Morze Karaibskie (niektóre osobniki legną się dalej na północ po Portoryko) na południe wzdłuż wybrzeży przez wschodnią Brazylię po północną Argentynę; w większości osiadła, zabłąkane osobniki obserwowano u atlantyckich wybrzeży USA.

Niektórzy autorzy, w tym Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC), proponują wydzielenie podgatunków acuflavidus i eurygnathus do osobnego gatunku o nazwie Thalasseus acuflavidus^[6][5][8].

Charakterystyka

Cechy gatunku

Rybitwa czubata jest wielkości mewy śmieszki. Od innych rybitw różni ją czarny dziób z żółtym czubkiem i czarne nogi.

Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W upierzeniu godowym wierzch głowy czarny, grzbiet i długie, smukłe skrzydła popielate, końcówki skrzydeł ciemne, reszta ciała biała z różowawym odcieniem na brzuchu. Czarne pióra na potylicy są nastroszone tworząc mały czubek, który ptak potrafi sam stroszyć. Nogi krótkie, czarne, długi dziób czarny z żółtym końcem. Ogon głęboko rozwidlony. W szacie spoczynkowej czoło bieleje (od czerwca do lipca), a wierzch głowy staje się szarawy z ciemnymi cętkami. Obie płci są wtedy jednakowo ubarwione. Osobniki młodociane mają wierzch głowy i kark brązowoczarny w białe prążki, grzbiet i skrzydła pokryte ciemnym deseniem, a dziób całkowicie czarny. Lotki mają ciemnobrązowe z czubkami obrzeżonymi na biało. T. s. acuflavidus jest nieco mniejsza, w szacie spoczynkowej tył wierzchu głowy jest czarny (bez intensywnego cętkowania). T. a. eurygnathus jest podobna do T. s. acuflavidus, ale ma dziób całkowicie lub w większości żółty; przeciętnie ma też bardziej kudłaty czubek i nieco ciemniejszy płaszcz^[5].

Wymiary średnie

długość ciała ok. 34–45 cm^[9]
masa ciała ok. 130–300 g (sandvicensis 130–285 g; acuflavidus przeważnie 175–202 g; eurygnathus 170–210 g na Karaibach, 250–300 g w Urugwaju)^[9]
rozpiętość skrzydeł ok. 85–105 cm

Głosy rybitwy czubatej

Głos

Rybitwa jest ptakiem krzykliwym, bez przerwy słychać jej głośne i skrzeczące „kirrik kirrik”.

Biotop

Morskie wybrzeża, nad słonymi i słonawymi wodami. W Europie w głębi lądu spotykana rzadko. Gniazduje na płaskich, piaszczystych, żwirowych lub kamienistych brzegach, falochronach lub pirsach, jak również na wydmach i skąpo porośniętych wyspach. Wyjątkowo można ją spotkać na śródlądowych morzach z dala od morza.

T. s. sandvicensis starający się nakarmić swoje młode

Okres lęgowy

Gniazdo

Na lęgowiska wraca parami w kwietniu i maju. Gniazdo na ziemi, na piaszczystej plaży wygrzebane w piasku lub między kamieniami dokładnie wysłane suchymi źdźbłami. Tworzy kolonie, zlokalizowane zazwyczaj przy koloniach innych gatunków. Mogą liczyć tysiące osobników.

Jaja z kolekcji muzealnej

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju-czerwcu (w grudniu w Argentynie) 1–2 zielonkawe lub piaskowożółte, pokryte ciemnymi cętkami jaja.

Wysiadywanie i dorastanie

Jaja wysiadywane są przez okres 21–29 dni przez obydwoje rodziców, choć częściej przez samicę. Młode rybitwy mając 15–20 dni zbierają się na brzegu w stada, gdzie spacerują pod opieką dorosłych ptaków, które potrafią bez trudu odnaleźć w nich swoje potomstwo. Młode mają gęsty puch o barwie szarożółtej, usiany czarnymi plamkami, dziób żółtawy. Pisklęta umieją latać w wieku 5 tygodni. Na południe odlatują od lipca do września, długo pozostając pod opieką jednego z rodziców.

Pożywienie

T. s. sandvicensis obok rybitwy rzecznej

Ryby do 20 cm, wodne bezkręgowce np. mięczaki, owady łapane na ziemi i pisklęta innych gatunków ptaków. Na ryby poluje pikując w wodę z góry.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje rybitwę czubatą za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2015 roku liczebność światowej populacji szacowano na 490–640 tysięcy osobników (czyli w przybliżeniu 325–430 tysięcy osobników dorosłych). Trend liczebności populacji uznaje się za stabilny^[3].

W Polsce jest objęta ścisłą ochroną gatunkową oraz wymaga ochrony czynnej, dodatkowo obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie^[10]. Liczebność populacji lęgowej na terenie kraju w latach 2013–2018 szacowano na 41–770 par^[11]. W latach 2007–2018 populacja lęgowa zmniejszyła się o około 32%^[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski rybitwa czubata sklasyfikowana została jako gatunek krytycznie zagrożony (CR)^[12].

Zobacz też

• ptaki Polski