Sylwester Chęciński

Sylwester Chęciński (ur. 21 maja 1930 w Suścu, zm. 8 grudnia 2021 we Wrocławiu) – polski reżyser filmowy i scenarzysta, znany głównie z komedii takich jak Sami swoi oraz Rozmowy kontrolowane. Odznaczony pośmiertnie Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (2021).

Sylwester Chęciński

Sylwester Chęciński (2017)
Data i miejsce urodzenia	21 maja 1930 Susiec
Data i miejsce śmierci	8 grudnia 2021 Wrocław
Zawód	reżyser, scenarzysta
Lata aktywności	1953–2011
Odznaczenia

Sylwester Chęciński (2007)

Życiorys

Młodość i wykształcenie

W 1950 ukończył I Liceum Ogólnokształcące im. Jędrzeja Śniadeckiego w Dzierżoniowie, a w 1956 – Wydział Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi^[1]. Pracował później jako asystent reżysera i II reżyser przy filmach Zimowy zmierzch (1956) Stanisława Lenartowicza, Lotna (1959) Andrzeja Wajdy oraz Powrót (1960) Jerzego Passendorfera^[1].

Kariera filmowa

Debiutował filmem dla młodzieży Historia żółtej ciżemki (1961), w którym po raz pierwszy na ekranie pojawił się Marek Kondrat^[1]. Odmienny tematycznie był film psychologiczny Agnieszka 46 (1964) o II wojnie światowej i jej wpływie na jednostki, które próbują ułożyć sobie życie na nowo na Ziemiach Odzyskanych^[1].

Po słabo znanej Katastrofie (1965) Chęciński osiągnął spełnienie artystyczne, realizując unikalną komedię ludową Sami swoi (1967), poświęconą wzajemnym awanturom pomiędzy dwiema zabużańskimi rodzinami na Ziemiach Odzyskanych: Pawlakami i Kargulami. W rolach głów obu rodzin wystąpili Wacław Kowalski (jako Kazimierz Pawlak) i Władysław Hańcza (jako Władysław Kargul)^[1]. Sami swoi cieszyli się sporym powodzeniem u widowni; krytycy odczytywali film jako przejaw komedii sarmackiej okraszonej zabużańską gwarą^[1]. Do losów Karguli i Pawlaków Chęciński wrócił w kolejnych komediach Nie ma mocnych (1974) i Kochaj albo rzuć (1977). Osią dramaturgiczną Nie ma mocnych była podejrzliwość Kazimierza Pawlaka wobec adoratora jego wnuczki Ani; w Kochaj albo rzuć Pawlak i Kargul – razem z Anią – jadą do Stanów Zjednoczonych, a konkretnie do Chicago, gdzie zaprosił ich John – a właściwie Jaśko Pawlak, brat Kazimierza^[1].

W międzyczasie Chęciński tworzył kino gatunkowe, realizując kryminały (Tylko umarły odpowie, 1969), filmy wojenne (Legenda, 1970), filmy przygodowe (Diament radży, 1971) oraz obyczajowe (serial Droga, 1973; Roman i Magda, 1978)^[1]. Po komedii Bo oszalałem dla niej (1980) zasłynął cenionym przez krytyków i widownię dreszczowcem Wielki Szu (1982), z Janem Nowickim w roli podstarzałego szulera, który wraca do zawodu po wyjściu z więzienia. Wielki Szu zapewnił Chęcińskiemu Złotą Kaczkę za najlepszy film^[2].

Po transformacji ustrojowej w Polsce Chęciński na podstawie scenariusza Stanisława Tyma nakręcił komedię Rozmowy kontrolowane (1991), drugie ogniwo trylogii o Ryszardzie Ochódzkim (Tym), typowym polskim aparatczyku komunistycznym, który dobrze się odnajduje w każdej rzeczywistości politycznej. Kontynuacja Misia Stanisława Barei opierała się na zagmatwanej intrydze: Ochódzki ma przeniknąć do struktur „Solidarności” jako tajny współpracownik Służby Bezpieczeństwa, lecz wskutek wprowadzenia w Polsce stanu wojennego oraz nieprzewidzianych okoliczności staje się wrogiem rządzącej władzy i urasta do miana bohatera narodowego. Rozmowy kontrolowane, podobnie jak Miś Barei, stały się filmem kultowym^[1]. Ostatni film w swej karierze Chęciński zrealizował dopiero w 2006 roku; był to telewizyjny utwór Przybyli ułani (2006)^[1].

Działalność okołofilmowa

W latach 1976–1980 był zastępcą kierownika artystycznego zespołu filmowego „Iluzjon”, a w latach 1988–1991 zastępcą kierownika artystycznego zespołu filmowego „Kadr”. Za całokształt twórczości otrzymał „Platynowe Lwy” na 39. Festiwalu Filmowym w Gdyni (2014)^[3] i Nagrodę Orła za osiągnięcia życia (2017).

Śmierć

Zmarł 8 grudnia 2021 roku. 18 grudnia po mszy świętej w archikatedrze św. Jana Chrzciciela został pochowany na Cmentarzu Grabiszyńskim we Wrocławiu. Uroczystości pogrzebowe miały charakter państwowy^[4]. W 2023 jego ciało zostało ekshumowane i przeniesione do innego grobu w obrębie tego samego cmentarza^[5].

Grób Sylwestra Chęcińskiego na Cmentarzu Grabiszyńskim w lipcu 2023

Filmografia

• 1961: Historia żółtej ciżemki
• 1964: Agnieszka 46
• 1965: Katastrofa
• 1967: Sami swoi
• 1969: Tylko umarły odpowie
• 1970: Legenda
• 1971: Diament radży
• 1971: Pierwsza miłość
• 1973: Droga
• 1974: Nie ma mocnych
• 1977: Kochaj albo rzuć
• 1978: Roman i Magda
• 1980: Bo oszalałem dla niej
• 1982: Wielki Szu
• 1991: Rozmowy kontrolowane
• 2006: Przybyli ułani

Nagrody i wyróżnienia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1974)^[6]
• Nagroda Ministerstwa Kultury i Sztuki II stopnia^[7]
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1975)^[8]
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005)^[9]
• Honorowy Obywatel Wrocławia (2006)^[10]
• Platynowe Lwy – 39. Festiwal Filmowy w Gdyni (2014) – za całokształt twórczości
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2014)^[11][12]
• Honorowy Obywatel Dolnego Śląska (2015)^[13]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2020)^[14]
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (2021, pośmiertnie)^[15][16]

Upamiętnienie

• W 2022 r. imieniem Sylwestra Chęcińskiego został nazwany park w Suścu, gdzie znajduje się również poświęcona mu tablica pamiątkowa^[17][18][19].
• W 2023 r. odsłonięto tablicę pamiątkową z portretem Sylwestra Chęcińskiego na budynku Centrum Technologii Audiowizualnych CeTA we Wrocławiu^[20][21].
• W 2023 r. odsłonięto tablicę upamiętniającą Sylwestra Chęcińskiego w Dzierżoniowie na ul. Podwalna 4, gdzie zamieszkiwał przez wiele lat.^[22]
• 24 czerwca 2022 Rada Miejska Wroclawia podjęła uchwałę o nadaniu nazwy Rondo Sylwestra Chęcińskiego – u zbiegu ulic Gajowickiej, Racławickiej i Orlej (Wroclaw-Krzyki), gdzie nieopodal mieszkał reżyser (ul. Sepia 36)