Tłustosz pospolity

Tłustosz pospolity^[5] (Pinguicula vulgaris L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny pływaczowatych. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy^[6]. Występuje w Azji, Europie i Ameryce Północnej^[7]. W Polsce występuje w górach i na całym niżu z wyjątkiem północno-wschodniej części kraju. Roślina dość rzadka. Jest przedstawicielem nielicznych na obszarze Polski roślin owadożernych^[8].

Tłustosz pospolity

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	pływaczowate
Rodzaj	tłustosz
Gatunek	tłustosz pospolity
Nazwa systematyczna
Pinguicula vulgaris L. Sp. pl. 1:17. 1753[3]
Synonimy
Pinguicula norica Beck Pinguicula vulgaris var. vulgaris Pinguicula vulgaris subsp. vulgaris[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski

Morfologia

Pokrój

Roślina o wysokości 10–25 cm. Z różyczki liściowej o średnicy 4–12 cm wyrasta bezlistny głąbik z kwiatami^[9].

Liście

Wyłącznie w przyziemnej różyczce o średnicy do 12 cm. Są krótkoogonkowe, jasnozielone, mięsiste, całobrzegie, mają jajowaty lub podługowaty kształt. Mają zwykle podwinięte brzegi i górną powierzchnię silnie pokrytą ogruczolonymi włoskami^[9].

Kwiaty

Wyrastają z różyczki liściowej na ogruczolonych szypułkach o wysokości 5–25 cm, pojedynczo. Są to kwiaty grzbieciste o dwuwargowym kielichu. Obydwie wargi kielicha są rozcięte, górna mniej więcej do połowy swojej długości. Niebieskofioletowa i również dwuwargowa korona o długości 15–25 mm (wraz z ostrogą) jest 5-ząbkowa. Środkowa klapa na jej dolnej wardze posiada białą plamkę w gardzieli. Obydwie wargi korony z tyłu zrośnięte są w rurkę, która stopniowo przechodzi w dość długą i smukłą ostrogę. Wewnątrz korony pojedynczy słupek z bardzo pękatą zalążnią i dwoma różowymi, spiralnie zakręcającymi się znamionami, oraz dwa pręciki^[9][10].

Owoc

Kulistawojajowata torebka o długości 4-5 mm i szerokości 3,5-4 mm. Zazwyczaj jej długość jest nie więcej niż 1 1/3 razy większa od szerokości^[10]. Nasiona liczne, o powierzchni pokrytej delikatną siateczką^[11].

• 
  Morfologia
• 
  Różyczka liściowa
• 
  Kwiat
• 
  Kwiat

Biologia i ekologia

Rozwój

Hemikryptofit. Kwitnie od maja do czerwca^[6]. Pręcik i słupek dojrzewają równocześnie^[12]. Jest rośliną mięsożerną. Liście tłustosza pospolitego, tak jak innych gatunków tego rodzaju, posiadają dwa rodzaje gruczołów: osadzone na trzoneczkach i wydzielające lepki śluz, oraz osadzone na liściu i wydzielające enzymy trawienne. Do śluzu przylepiają się siadające na liściach nieduże owady. Wówczas liście powoli zaginają się do środka, a enzymy trawią ciała owadów. Strawione składniki wchłaniane są przez liść, który po kilku dniach powoli rozprostowuje się. Roślina normalnie przeprowadza fotosyntezę, dzięki czemu jest w pełni autotroficzna. Owadożerność umożliwia jej jedynie uzupełnianie azotu, którego zwykle brak na ubogich glebach, na których rośnie^[13].

Siedlisko

Eutroficzne torfowiska niskie, wilgotne łąki i inne wilgotne zbiorowiska, a w górach młaki kozłkowo-turzycowe^[9]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O.All. Caricetalia davallianae.

Genetyka i zmienność

Liczba chromosomów 2n = 64^[6]. We florze Polski wyróżniano podgatunek tłustosz pospolity dwubarwny Pinguicula vulgaris subsp. bicolor Á. Löve & D. Löve^[5]. Według The Plant List jest to odrębny gatunek^[3].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną. Zmniejsza się liczba stanowisk, na których występuje. Kategorie zagrożenia:

• Kategoria zagrożenia gatunku w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[14]: V (narażony na wyginięcie); w wydaniu z 2016 roku kategorie zagrożenia określono osobno dla podgatunku typowego (NT, bliski zagrożenia) i podgatunku dwubarwnego (EN, zagrożony)^[15]
• Tłustosz pospolity dwubarwny (subsp. bicolor), występujący w południowo-wschodniej części kraju, został w Polsce uznany za wymierający. Według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (2001, 2014) posiada kategorię zagrożenia CR (krytycznie zagrożony)^[16][17]. Umieszczony został także na polskiej czerwonej liście w kategorii EN (zagrożony).