Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Ulica Joachima Lelewela we Wrocławiu
Ulica we Wrocławiu na Przedmieściu Świdnickim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Ulica Joachima Lelewela – ulica położona we Wrocławiu, łącząca plac Legionów i ulicę Józef Piłsudskiego z ulicą Kolejową[a], na osiedlu Przedmieście Świdnickie w dawnej dzielnicy Stare Miasto[1][2][3][4][5]. Ulica ma 237 m długości. Obejmuje ponadto sięgacz od długości 114 m[1]. Przy ulicy znajduje się szereg obiektów zabytkowych, w tym wpisany do rejestru zabytków budynek, w którym niegdyś mieściła się Loża Masońska „Horus”[6][7].
Dziedziniec pod nr 4.
Remove ads
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
Rejon dzisiejszej ulicy Józefa Piłsudskiego zabudowany i zamieszkały był od około XIV wieku. Na początku XIX wieku stały tu wiejskie domy ogrodników. Stąd droga, na śladzie której istnieje dzisiejsza ulica Józefa Piłsudskiego, otrzymała pierwotnie nazwę Świdnickie Łąki, a obszar ten nosił nazwę Wygon Świdnicki (Schweidnitrzer Anger), Wielki Wygon (Grosse Anger), a następnie, już jako ulica miejska, otrzymała nazwę Ogrodowej (Gartenstreasse). Rozwój tego rejonu skutkował nadaniu mu nazwy Przedmieścia Świdnickiego[8][9][10]. Na południowo-zachodnim krańcu dzisiejszej ulicy przebiegała polna droga wzdłuż ówczesnych granic miasta, na śladzie której w 1845 r. wytyczono nową ulicę Friedrichstrasse (Fryderyka), która w zamyśle wnioskodawców jej powstania miała być podobnie jak dzisiejsza ulica Józefa Piłsudskiego reprezentacyjną ulicą miasta, choć planów tych nie udało się zrealizować. Obejmowała ona swym zasięgiem dzisiejsze ulice: Kolejową, Wojciecha Bogusławskiego i Nasypową[11][12][13][14]. Po powstaniu Kolei Górnośląskiej, od 1842 r., ranga tego obszaru znacznie wzrosła i stopniowo stawał się on ekskluzywną częścią miasta[8][9][10]. W 1846 r. zbudowano linię kolejową, łączącą trzy wrocławskie dworce kolejowe, w poziomie terenu biegnącą wzdłuż niemal całej ulicy Friedrichstrasse. Ograniczało to rozwój zabudowy i przeszkadzało w codziennej komunikacji. W latach 1900–1905 wyniesiono je na estakadę kolejową, nasyp i wiadukty[6][11][12][15], zbudowaną w latach 1900–1905[6] (1896-1901[16]), przesuwając przebieg linii kolejowej, w rejonie dzisiejszej ulicy Kolejowej, nieco bardziej na południe[11].
Sama ulica Joachima Lelewela powstała w 1870 r.[5], a wytyczona została przez działki położone przy ówczesnej ulicy Ogrodowej (ulica Józefa Piłduskiego) należące go cieśli Karla Schlicka[5][17]. Zabudowa ulicy powstała głównie w drugiej połowie XIX wieku[5][6], ale pewna część tej zabudowy powstała nieco później, tj. w pierwszej połowie XX wieku lub też w okresie tym istniejąca zabudowa uległa poważnym przekształceniom[6]. Powstała tu gęsto zabudowana dzielnica o charakterze wielkomiejskim[18]. Część tej zabudowy w wyniku działań wojennych prowadzonych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 r. uległa zniszczeniu. W tym czasie hitlerowcy spędzi w rejon tej ulicy resztki ludności pochodzenia żydowskiego pozostającej w mieście[5]. Zniszczeniu uległa także znaczna część zabudowy w najbliżej okolicy[8][9][11][19]. Po wojnie krótka ulica wybiegająca ze skrzyżowania ulicy Joachima Lelewela, Józefa Piłsudskiego i placu Legionów w kierunku północno-wschodnim, w przybliżeniu stanowiąca przedłużenie ulicy Joachima Lelewela do placu Muzealnego, podobnie jak przed wojną, nosiła nazwę ulicy Krótkiej. Została jednak zlikwidowana i włączona do placu PKWN, obecnie placu Legionów[19][20].
Przy ulicy Joachima Lelewela 15 działała loża masońska założona w 1813 r. „Royal York zur Freundchaft” – loża Horus, „uśpiona” w 1935 r. Loża ta została „przebudzona” w 1993 r.[21] W budynku mieściła się także giełda zbożowo-towarowa[6]. Obecnie budynek przy ulicy Joachima Lelewela 15 wpisany jest do rejestru zabytków i pełni funkcję biurowca[6][22].
Narożna kamienica położona przy ulicy Józefa Piłsudskiego 15/17 została w latach 30. XX wieku rozbudowana i przebudowana do dzisiejszej formy według projektu Paula Häuslera i H. Förstera[6]. Mieścił się w niej Urząd NSDAP (Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników) do Spraw Opieki Społecznej. Zaś od 1993 r. mieściła się tu prokuratura apelacyjna we Wrocławiu, później prokuratura regionalna i inne urzędy jak między innymi Dolnośląskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych, delegatura Urzędu Komunikacji Elektronicznej, czy delegatura Najwyższej Izby Kontroli[6][23][24][25][26].
W latach 50. XX wieku rozpoczęto realizację zabudowy przy ówczesnym placu PKWN (obecnie plac Legionów), w ramach osiedla mieszkaniowego Plac PKWN, sięgającej początkowemu biegowi ulicy Joachima Lelewela. Był to zespół budynków realizowanych od połowy lat 50. XX wieku do 1961 r., zbudowany według projektu opracowanym w biurze Miastoprojektu w zespole kierowanym przez Kazimierza Bieńkowskiego. Zastosowano tu po raz pierwszy we Wrocławiu technologię wielkoblokową. W planach osiedla uwzględniono przesunięcia linii zabudowy w głąb parceli w celu poszerzenia ulic[19][27][28]. Przy samej ulicy Joachima Lelewela charakter tej zabudowy sprawił, iż wolny teren po zniszczonej zabudowie przedwojennej spod numerów od 3 do 9 pozostał niezabudowany. Powstały jedynie zespoły garaży jednostanowiskowych przy ulicy i w głębi pod numerami 11a i 11b[3][29][30]. W 1945 r. założono przy ulicy Joachima Lelewela 4 w budynkach zakładów poligraficznych – oficyna Lützowa – drukarnię dla Uniwersytetu Wrocławskiego i Politechniki Wrocławskiej, od 1998 r. spółkę z o.o. Wrocławską Drukarnię Naukową imienia Stanisława Kulczyńskiego[6][31][32]. W latach 90. XX wieku narożna parcela przy skrzyżowaniu z ulicą Kolejową, o adresie ulica Joachima Lelewela 14 została zabudowana obiektem specjalnego przeznaczenia – budynkiem należącym do Narodowego Banku Polskiego. Podczas XIII Międzynarodowych Targów Budownictwa TARBUD JESIEŃ 2000, w ramach pierwszej edycji konkursu zatytułowanego „Dolnośląska Budowa Roku 1999”, zorganizowanego przez wrocławski oddział Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa, realizacji tej przyznano wyróżnienie w kategorii obiektów specjalnego przeznaczenia[33]. Wolną działkę wzdłuż ulicy, przed budynkiem drukarni (mieszczącej się pod numerem 4, ale położonej w głębi kwartału, w oficynie), zabudowano na początku XX wieku współczesnym budynkiem plombowym o adresach 4a-4d[3][34].
Po wojnie wolny na terenie zamykającym oś widokową ulicy Joachima Lelewela w kierunku południowo-zachodnim, za ulicą Kolejową, na odcinku od ulicy Wincentego Stysia do jezdni przypisanej do placu Rozjezdnego po południowej stronie ulicy Kolejowej, przez lata powojenne pozostawał wolny plac, na którym urządzono skwer. W 2000 r. rozpoczęto tu budowę kompleksu usługowo-parkingowego, według projektu M. Kupczyka i P. Spychały[35]. Inwestycja była jedną z przyczyn upadku Wrocławskiej Jedynki. Projekt nie został zrealizowany, a przez długi czas budynek stał w stanie surowym i określany był jako „wrocławski szkieletor”. Rozbiórka niezakończonego obiektu miała miejsce około 2017 r.[36][35][37][38][39] Nowy projekt na zabudowę tego miejsca, pod adresem ulicy Kolejowej 8-10, powstał w Autorskiej Pracowni Architektury Kuryłowicz & Associates z Warszawy, natomiast inwestorem ma być firma Develia. Przewidziano tu budowę budynku o powierzchni użytkowej około 33.000 m² i roboczej nazwie Biurowiec Kolejowa[40].
W 2014 r. zakończono remont zabytkowej kamienicy przy ulicy Lelewela 6, w ramach programu rewitalizacji wrocławskich kamienic „100 Kamienic”, zrealizowany przez Zarząd Zasobu Komunalnego (jednostka JZK-01)[41].
Remove ads
Nazwy
W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:
Niemiecka nazwa ulicy Zimmerstrasse oznacza w tłumaczeniu na język polski ulicę ciesielską; Zimmerman w języku niemieckim oznacza bowiem cieślę. Przy ulicy parcelę miał cieśla Karl Schlick (zmarły w 1910 r.). To na jego bowiem wniosek wytyczono tę ulicę[5][17]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Wrocławia i ogłoszona w okólniku nr 97 z 30.11.1945 r.[1] Upamiętnia ona Joachima Lelewela – (urodzonego 22 marca 1786 r. w Warszawie, zmarłego 29 maja 1861 r. w Paryżu), polskiego historyka, heraldyka, bibliografa, slawistę, numizmatyka, poliglota, heraldyka, działacza politycznego oraz wolnomularza[5][42].
Remove ads
Układ drogowy
Podsumowanie
Perspektywa
Do ulicy Joachima Lelewela przypisana jest droga gminna nr 105021D (numer ewidencyjny drogi G1050210264011) o długości 237 m[1][30], łącząca plac Legionów i ulicę Józef Piłsudskiego z ulicą Kolejową[a][1][2], klasy lokalnej[43], oraz sięgacz stanowiący drogę wewnętrzną o długości 114 m[1], położony w rejonie budynku przy ulicy Joachima Lelewela 11, biegnący do wnętrza międzyblokowego i posesji numer 15[1][3].
Ulica łączy się z następującymi drogami publicznymi, kołowymi, oraz innymi drogami:
Ulica położona jest na działkach ewidencyjnych o łącznej powierzchni 4.732 m², w tym[1][48][49]:
- droga gminna na działce o powierzchni 4.161 m²[1][48]
- droga wewnętrzna na działkach o łącznej powierzchni 571 m²[1][49].
Droga gminna przypisana do ulicy posiada nawierzchnię wykonaną z granitowej kostki brukowej (z wyjątkiem krótkiego odcinka na początku drogi, gdzie nawierzchnia wykonana jest z materiału bitumicznego)[50][51]. Jest ona w całości objęta strefą ograniczenia prędkości 30 km/h, z wyłączeniem skrzyżowania z placem Legionów i ulicą Józefa Piłsudskiego[52]. W ramach wymienionej strefy ruchu uspokojonego przeznaczona jest także dla ruchu rowerowego. Jako droga rowerowa łączy się ona z ulicą Kolejową również objętą ruchem uspokojonym[53], oraz ze ścieżkami rowerowymi biegnącymi przy placu Legionów i ulicy Józefa Piłsudskiego[52][53].
Zabudowa i zagospodarowanie
Podsumowanie
Perspektywa
Ulica przebiega przez gęsto zabudowany obszar o charakterze śródmiejskim. Pierzeja południowo-wschodnia zabudowana jest zabudową ciągłą na którą składają się budynki zabytkowe i dwa budynki współczesne, w tym przy ulicy Joachima Lelewela 14, u zbiegu z ulicą kolejową, należący do Narodowego Banku Polskiego, współczesny budynek specjalnego przeznaczenia i plombowy budynek mieszkalny pod numerami 4a-4d[3][6][30][33]. Ponadto w oficynie pod numerem 4 znajduje się budynek drukarni[6][31][32], w oficynie pod numerem 8a budynek mieszkalny[30][54] i pawilon o przeznaczeniu handlowo-usługowym[30].
Północno-zachodnia strona ulicy to również zabudowa pierzejowa, z wyjątkiem początku ulicy. Tu numer 1 stanowi powojenny budynek mieszkalno-usługowy[19][27][28][30], a dalej znajduje się przerwa w pierzei, częściowo zajęta przez zespoły garaży, które zlokalizowano zarówno przy ulicy, jak i w głębi kwartału. Od numeru 11 zabudowa ma już charakter ciągłej pierzei, na którą składają się zabytkowe kamienice mieszkalne, jeden budynek o dominującej funkcji biurowej oraz mieszkalna oficyna pod numerem 21a[6][30][54]. Teren obejmujący garaże przy ulicy i sięgacz, do posesji numer 11, przewidziany jest pod zabudowę mieszkaniową, z usługami na parterze i z przejazdem bramowym do wnętrza międzyblokowego[55].
Wyżej opisana zabudowa obejmuje budynki od trzech do pięciu kondygnacji, z wyłączeniem budynku pod numerami 4a-4d, który ma siedem kondygnacji (wysokość do 28 m) i garaży o jednej kondygnacji[30][56].
Ulica przebiega przez teren o wysokości bezwzględnej od 117,5 do 118,1 m n.p.m.[50][57] Ulica przebiega przez dwa rejony statystyczne, przy czym dostępne dane pochodzą z 31.12.2019 r. W rejonie nr 933470, obejmującym południowo-wschodni kwartał zabudowy, przy zameldowanych 354 osobach gęstość zaludnienia wynosi 4.237 lud./km², a w rejonie nr 933450, obejmującym północno-zachodni kwartał zabudowy, przy zameldowanych 551 osobach gęstość zaludnienia wynosi 13.353 lud./km²[54].
Remove ads
Ochrona i zabytki
Podsumowanie
Perspektywa
Obszar na którym położona jest ulica Joachima Lelewela jako całość ujęty jest w ewidencji zabytków, w ramach tzw. Przedmieścia Południowego[58][59]. Dla tego obszaru ochronie podlega przede wszystkim historyczny układ urbanistyczny kształtowany od XIII wieku, następnie od około 1840 r. do początki lat 60. XX wieku[60]. Duża część budynków położonych przy ulicy, ujęta jest w gminnej ewidencji zabytków, a budynek Loży Masońskiej „Horus”, następnie giełdy zbożowo-towarowej przy Joachima Lelewela 15, wpisany jest do rejestru zabytków[6]. Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki i inne obiekty historyczne:
Remove ads
Baza TERYT
Dane Głównego Urzędu Statystycznego z bazy TERYT, spis ulic (ULIC)[89][90]:
- województwo: DOLNOŚLĄSKIE (02)
- powiat: Wrocław (0264)
- gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław (0264011) gmina miejska
- Miejscowość podstawowa: Wrocław (0986283) miasto, Wrocław-Stare Miasto (0986946) delegatura
- Gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław-Stare Miasto (0264059) delegatura
- Nazwa ulicy: ul. Joachima Lelewela (10793).
Remove ads
Zobacz też
Uwagi
- Podany tu przebieg ulicy od placu Legionów i ulicy Józefa Piłsudskiego do ulicy Kolejowej zgodny jest z numeracją adresową położonych przy ulicy Joachima Lelewela posesji[3]. Zarządca drogi, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta (ZDiUM) w udostępnianym zestawieniu dróg, definiuje przebieg ulicy odwrotnie, tj. od ulicy Kolejowej do ulicy Józefa Piłsudskiego[1].
- Nr rej.: numer wpisu do rejestru zabytków; mpzp – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego; gez – gminna ewidencja zabytków.
Remove ads
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads