Jagodina
From Wikipedia, the free encyclopedia
Jagodina (prethodno Jagodna i Svetozarevo), gradsko naselje i sedište grada Jagodine u Pomoravskom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 34.892[1] stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 37.560 stanovnika).
Jagodina | |
|---|---|
 Crkva svetog Petra i Pavla u Jagodini | |
 Zastava  Grb | |
  Jagodina | |
| Koordinate: 43.981389°N 21.262222°E | |
| Država |  Srbija |
| Pokrajina | centralna Srbija |
| Okrug | Pomoravski okrug |
| Površina | |
| • Metro | 470 |
| Nadmorska visina | 111 |
| Stanovništvo | |
| • Grad | 34,892 |
| • Metro | 71,195 |
| • Gustina stanovništva uključujući metropolitansku sredinu | 0/ |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET) |
| • Ljeti (DST) | UTC+2 (CEST) |
| Poštanski broj | 35000 35102 35103 35104 |
| Pozivni broj | 035 |
| Registarska oznaka | JA |
| Sajt | www.jagodina.org.rs |
Za 6 vekova grad je imao tri imena: Jagodna, Jagodina i Svetozarevo. Prvi pisani spomenik datira od 15. jula 1399. godine. To je izveštaj kneginje Milice i njenih sinova Stevana i Vuka dubrovačkoj opštini o nekom Dubrovčaninu. Godine 1946. Jagodina dobija ime Svetozarevo po socijalisti Svetozaru Markoviću.
Romantičari, maštari, pominju krčmaricu Jagodu, sa dvorima i hanom na Crvenom bregu iznad groblja, u čijem je podnožju raslo selo, nazvano po njoj Jagodina. Krčmarica Jagoda je, kazuju njeni poštovaoci, po suncu služila goste a pod sjajem meseca, sa 40 razbojnika, napadala i pljačkala bogate karavane kraj Carigradskog druma. Trajalo bi to do u beskraj, da i legenda nema kraj, pa se veli da je u jednoj pljački srela mladića, pred čijom je lepotom zadrhtala njena razbojnička ruka. Iznevereni prijatelji su je pustili da ga povede u svoje dvore, ali joj izdaju nikada nisu oprostili. Jedne noći nestao je u plamenu Jagodin han, nad čijim se zgarištem, u mrklim noćima, godinama čulo njeno jezivo kikotanje. Stariji pamte da je kraj groblja postojao komad neobrađenog zemljišta, koji se do skoro nazivao opštinska utrina, a nekad davno Jagodina livada. U vreme Turaka, od seoceta u podnožju Crvenog brega, izrašće njihovo naselje, koje će nazvati Jagodina palanka, pa otuda docnije i ime Jagodina.
Praistorija
Prve ljudske zajednice pojavile su se pre 35.000 godina, u toku starijeg kameno doba. U krečnjačkom delu, istočno do Jagodine, iako je poznato stotinak pećina, do sada nisu pronađeni tragovi čovekovog boravka, a sa zapadnog dela potiču neproučene fosilne kosti čovekove lobanje iz Jošine pećine kraj manastir Jošanica. Jedino pouzdano stanište otkriveno je pod Jerininim brdom kod Batočine, uz obod opštine Jagodina, u kome su nađeni jedan ljudski zub, koštane i kremene alatke i kosti davno izumrlih životinja. Iz srednjeg kamenog doba, od 8.000 do 6.000 godina pre nove ere nije poznato ni jedno naselje.
Iz doba mlađeg kamenog doba poznato je stotinak sela u okolini Jagodine. Ležala su na osunčanim padinama, kraj reka i u zaklonima od vetra. U njima se živelo u poluzemunicama, a kasnije u kućama. Na više mesta nađena je ugljenisana pšenica, a među životinjskim kostima primerci pripitomljenog govečeta, svinje, ovce i psa. Najvrednije ostatke čine alatke, zemljano posuđe sa bogatim dekorom i figurine od pečene zemlje u obliku žene i, ređe, muškarca.GG
U poslednjem milenijumu stare ere, Velika Morava je postala granična zona u kojoj su se sretali kulturni uticaji Grka sa juga, Tračana sa istoka i Ilira sa zapada Balkana. Etno-kulturna mešanja doprinela su da se u gvozdenom dobu razvije kultura regionalizovanih odlika na koju su preovlađujuće uticala ilirska plemena. Pred kraj ovog razdoblja pojavili su se Kelti u okviru osvajačkog pohoda prema grčkom svetilištu u Delfima, a na prelazu iz stare u novu eru Dačani, prastanovnici današnje Rumunije. Preko njih u ove krajeve stižu upotreba novca, veština u izradi grnčarije sa vitlom, mnoge nove alatke, kao i druge visokocivilizacijske tekovine. Njihova naselja sreću se mahom u Moravskoj kotlini. Na prelazu iz stare u novu eru, Pomoravlje je stupilo u neposredni dodir sa antičkim narodima - Grcima i Rimljanima.
Dodiri sa Grcima odvijali su se preko trgovine kojom su se bavili putujući trgovci koji su trampili skupocene grčke zanatske proizvode za domaće sirovine. U prilog tim vezama svedoce i novčići grčkih kolonija nađenih u nekim selima u neposrednoj blizini Jagodine.
Rimljani su se pojavili kao osvajači, privučeni prirodnim bogatstvima ovih krajeva, nadirući preko Balkanskog poluostrva iz više pravaca. Pod rimskom upravom domaća plemena su se prvi put našla u jedinstvenoj državi koja je snagom oružja nametala svoju upravu, jezik, pismo i druge oblike materijalne i duhovne kulture. Najveći građevinski poduhvat predstavljao je put duž desne obale Morave, kraj kojeg su nikle stanice za razmenu konja i konačenje putnika ili utvrđenja sa posadama, te su tada postala i prva naselja u blizini Jagodine. U isto vreme, duž poprečnih saobraćajnica podignute su mnoge tvrđave, poput Petrusa kod Paraćina i niz drugih poznatih kao Jerinin grad i Belica kod Jagodine.
Rimsko carstvo se 395. raspalo se na Zapadno i Istočno rimsko carstvo (Vizantiju). U toj podeli Pomoravlje je pripalo Vizantiji. Tokom seobe naroda od 3. do 7. veka, Pomoravlje su pustošila, palila i pljačkala varvarska plemena, naročito Goti, Huni, Avari i Sloveni. Slovenska naselja iz ovog perioda evidentirana su na više od dvadesetak mesta.
Nakon uspešno okončanog rata protiv Vizantije 1183. godine, veliki župan Stefan Nemanja je izbio sa vojskom do Sava (reka)Save i Dunava, omogućujući brojnim porodicama da se iz prenaseljenih krajeva stare Raške i Zete prebace u osvojene oblasti. Simboličnu granicu prema istoku, odnosno prema osvajačkim interesima Ugara, Bugara i nešto stalnijih od strane Vizantije predstavljala je Velika Morava, pa duž njene leve obale niču feudalni posedi, kao neka vrsta isturenih krajišnika.
Na ovom delu se javlja Župa Belica koja se u pisanim izvorima sreće kao jedna od osvojenih oblasti u ratu 1183. godine, čije se sedište iz prvih dana izgleda nalazilo na Jagodinskom polju. Prema podacima iz literature, vlastelinsko utvrđenje se nalazilo na Đurđevom brdu, zajedno sa nekropolom, sudeći po povremenom nalaženju skeletnih delova i keramičkih fragmenata. Utvrđenje je niklo zahvaljujući strateškim vrednostima mesta i građevinskom materijalu srušenog rimskog kaštela, dok je kasnije i samo poslužilo da Turci lako dođu do materijala za svoje objekte.
Civilno naselje je zasnovano sa jedne i druge strane Belice, silazeći nizvodno, u potrazi za boljim zemljištem. Seoce zasnovano na ovom mestu imalo je i manji trg, sa crkvom i nekropolom koja se, sudeći po pisanim podacima i arheološkom materijalu, nalazila na mestu gde je sada tzv. Stara opština u širem centru Jagodine. O imenu ovdašnjeg vlastelina i župana Belice takođe se malo zna. U narodnim pesmama se pominje jagodinski vojvoda Jakša, čiji su sinovi, Petar i Marko, istorijske ličnosti, jer se često pominju u bojevima s Turcima početkom 15. veka, ali već kao izbeglice u Ugarskoj.
Prvi sačuvani pisani dokument u kome se spominje ime Jagodine-Jagodna (Jagodina po legendama od biljke jagode ili po devojci Jagodi), predstavlja razrešnica koju je dvorska kancelarija despota Stefana Lazaravića dala Dubrovčaninu Zivulinu Stanišiću kada mu je prestala carinska služba u Srbiji. Razrešnica mu je napisana 15. jula 1399. godine u Jagodini. Ovaj dokument svedoči da je na mestu današnje Jagodine postojalo, za to vreme razvijeno naseljeno mesto. Sama činjenica da je mogla da primi državne službe govori da je Jagodina tada imala veći značaj od običnog naselja pored glavnog puta.
U Jagodini je izdat još jedan dokument despota Stefana Lazarevića 1411. godine, pa je izvesno da je Stefan tada prolazio i zadržavao se na putu prema Manasiji koju je gradio na desnoj obali Resave.
Turci tokom 15. i 16. veka na temeljima srušenog srpskog srednjevekovnog seoceta Jagodine, podižu svoju palanku, koju strani putnici u dnevnicima nazivaju Jadunum, Eperis ili Jasince, sve dok se 1568. godine, sudeći po do sada poznatim izvorima nije ustalilo ime Jagodina. 1553-1557 putnici je nazivaju lepom palankom sa 4 karavan saraja i 2 džamije. U njoj je živelo više spahija i turskih vojnika, a manje Srba hrišćana. Imala je i tursku školu. Cela dolina Morave je tada bila pod šumom. Carigradskim drumom put od Jagodine do Beograda trajao je 4 dana.
Jagodina se kao tursko naselje u početku sporo razvijalo. Sa statusom palanke pominje se 1620. godine, kao manja stanica na Carigradskom drumu. Godine 1660. putopisac Evlija Čelebija navodi da varoš ima 1500 kuća i da celokupno življe čine muslimani.
Sa Kočinom krajinom od 1788. do 1791. godine počinju oslobodilački ratovi srpskog naroda protiv Turaka, a okončavaju se Prvim i Drugim srpskim ustankom od 1804. do 1815. godine. U ustaničkim bitkama koje su vođene za i oko Jagodine, naselje je paljeno i rušeno u više mahova. Prema zapisima savremenika, najtežu katastrofu mesto je doživelo 1813. godine u toku turske odmazde, kada je izgorelo „da se parče drveta nije moglo naći“.
Dve najvažnije bitke na samom početku Prvog srpskog ustanka odigrale su se u Jagodini. U njoj se bio utvrdio jedan od dahija Kučuk Alija sa vođom krdžalija Alijom Gušancem. U prvoj bici Karađorđe je pretrpeo neuspeh, a u drugoj je pobedio Turke i oslobodio Jagodinu.
U toku Prvog srpskog ustanka, Jagodina je delimično popaljena. Za vreme borbi povremeno se raseljavalo varoško stanovništvo. Najviše su stradali stanovnici srpske mahale, prilikom odmazde 1813. godine. Iste godine srpske starešine su izradile ratni plan protiv Turaka.
Po sklapanju mira 1815. godine, Jagodina je do Hatišerifa 1830. godine nahija sa kneževinama Levač i Temnić i sa 140 sela. Posle Hatišerifa 1833. godine u Jagodini je sedište Rasinskog serdarstva u koje ulaze Rasina, Temnić, Levač i Belica. To je doprinelo razvoju naselja sa zgradama Načelstva i Magistrata. Sa izgradnjom železnice 1844. godine i podizanjem nove crkve 1901. godine, centar se premešta na sadašnje mesto.
Posle Drugog srpskog ustanka, Jagodina se demografski menja, pošto se tursko stanovništvo iseljava i tako smanjuje broj gradskih žitelja. No i pored toga, Jagodina se privredno stabilizuje i postepeno razvija kao pogranična varoš (do 1833.) tadašnje Miloševe Srbije. Zahvaljujući tome postaje zanatsko-trgovački centar Jagodinske nahije.
Na prvom popisu 1818. godine, Jagodina je imala 276 domova sa 494 haračkih glava. Poslednja turska porodica iselila se 1832. godine. Već 1837. godine Jagodina je imala 5.220 žitelja, dok je cela Srbija imala 41.374 varoških stanovnika. 1866. u Jagodini je živelo 4.429 stanovnika koji su se bavili poljoprivredom, trgovinom i zanatstvom. 1876. godine bilo je 91.88 % zemljoradnika. Nekoliko epidemija kuge i neki drugi razlozi izazvali su zastoj, pa je 1900. godine imala 4.765, a 1931. godine 6.950 stanovnika.
Brži razvoj Jagodine u 19. veku, naročito pedesetih godina karakterišu osnivanje prvog industrijskog objekta u Srbiji - fabrike stakla, kao i početak rada pivare. Početak 20. veka Jagodina je dočekala sa brojnim industrijskim preduzećima, zanatskim i trgovinskim radnjama. Posle Prvog svetskog rata nastavlja se dalji razvoj Jagodine u važni privredni i kulturni centar Srbije.
Nemačka 7 SS divizija "Princ Eugen" branila je prugu odstupnicu nemačkim trupama iz Grčke na liniji Stalać - Lapovo. Posebno su bili utvrđeni na visovima oko Jagodine i Paraćina. Nasuprot njih bile su jedinice Crvene armije (pd komandom maršala Tolbuhina) i jedinice Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije. Te jedinice su napredovale iz istočne Srbije preko Kučaja.
12.-13. oktobra Nemci napustaju Paraćin bez borbe, dok su od 11.-13. oktobra vođene su borbe za Ćupriju koja je oslobođena 13. oktobra. Nemci su srušili pešački most, a pokušali su da sruše i železnički, ali je neko presekao kablove i na taj način sprečio rušenje. Glavni i najduži okršaji za definitivno oslobađanje Pomoravlja vođeni su oko Jagodine. Nemci su se ovde ogorčeno branili nedelju dana. Prva linija fronta je najpre bila Morava, a zatim su se Nemci povukli na bedeme železničke pruge. Tu su se borbe između reke i pruge vodile često i prsa u prsa, a sama železnička stanice je više puta prelazila iz ruke u ruku. Nemci su imali osmatračnice na crkvenom zvoniku i na silosu, pa su imali pregled situacije, što im je pomoglo da efikasnije koriste artiljeriju i time da se duže održe. Tek po početku dejstvovanja sovjetskih "kaćuša" Nemci su napustili grad. To se desilo u noći između 16. i 17. oktobra. Za sobom su minirali sve mostove, pa i most na Belici. Istog dana oslobođen je i Rekovac i deo Levča.
22. septembra 1946. na mestu starog spomenika podignut je novi spomenik Svetozaru Markoviću, a grad je tog dana dobio naziv Svetozarevo. Svetozarevo, pa ponovo Jagodina, je izraslo u moderan privredni, kulturni i administrativni centar Pomoravskog okruga.
Jagodina se nalazi na reci Belici u srednjem Pomoravlju, pod kojim, u užem smislu, treba podrazumevati Paraćinsko-jagodinsku kotlinu, odnosno uzan ravničarski pojas sa obe strane toka Velike Morave — od Stalaćke klisure na jugu do Bagrdanskog tesnaca na severu, na kome se razvijaju Paraćin, Ćuprija i Jagodina kao važniji regionalni centri i sedišta istoimenih opština. Gornjovelikomoravska kotlina u kojoj je smeštena Jagodina pruža se meridijanski između Stalaćke i Bagrdanske klisure. Dugačka je 45 km, široka oko 28 km, duboka oko 650m a površine je oko 600 km².
Jagodinsko polje je deo šire oblasti sa čestim i snažnim trusnim udarima te se kao deo Pomoravlja, pored Podrinja i Vranjske kotline, ubraja u najugroženije oblasti. Prema dosadašnjim pojavama trusni udari stižu u Jagodinsko polje iz istočne i zapadne zone koje korito Velike Morave grubo odvaja. Sudeći po jednom od najznačajnijih zemljotresa velike jačine 1910. godine, epicentar istočne zone leži u Resavi.
Pobrđe oko grada čine ogranci okolnih masiva kao i terase nastale povlačenjem Panonskog jezera, a usečene koritima pritočnih reka. U reljefu ovog kraja, sem ovog dela koji bi izdvojili kao središnji i ravničarski u srednjem toku Velike Morave i donjih tokova njenih pritoka, možemo izdvojiti još dve predeone celine. To su istočni planinski predeo koji pripada Karpatsko-Balkanskim planinama i zapadni predeo koji pripada Rodopskim planinama. Ovu celinu, zapadno od Velike Morave, čine niske planine Juhor (773m), Crni Vrh (707m) i ogranci Gledićkih planina. Između njih je Levački basen.
Jagodinska opština prostire se na 470 km², obuhvata 54 naselja i graniči se sa sedam opština. Severno se graniči sa opštinom Svilajnac, severoistočno opštinom Despotovac, severozapadno opštinom Batočina. Na istoku i jugoistoku graniči se sa opštinama Paraćin i Ćuprija, na zapadu gradskom opštinom Pivara Grada Kragujevca i jugozapadno opštinom Rekovac. Jagodina leži na 43° 59' severne geografske širine i na 24° 14' istočne geografske dužine, na prosečnoj nadmorskoj visini od 116 metara a najviša kota je Đurđevo brdo na 213 metara. Kroz Jagodinu prolazi elektrificirana železnička pruga duplog koloseka kojom se srednja i centralna Evropa povezuju sa južnom Evropom i Azijom, a tik pored nje je međunarodni auto put E-75.
Klimatske odlike formiraju geografski položaj i reljef, pa je za celu regionalnu prostoriju presudno što je visokim planinama odvojena od izrazitih uticaja iz Sredozemnog mora a široko otvorena prema Panonskoj niziji. Time se grade odlike umereno kontinentalne klime sa hladnim zimama i toplim letima, uz manja odstupanja, dok se u proleće snažnije osećaju toplija strujanja sa juga utičući na brže topljenje snega, na porast vodostaja i brži rast vegetacije.
Srednja godišnja temperatura iznosi 11,2°C - 11,7 °C. Srednje mesečne temperature vazduha se kreću od -0,8 °C u januaru do 22,2 °C u julu. Takav raspopred temperature je uslovljen prodorom hladnih vazdušnih masa sa severa i toplih sa juga. Srednje mesečne temperature premašuju još u martu 10 °C i zadržavaju se iznad te vrednosti sve do novembra. Taj dugi devetomesečni period pruža široke mogućnosti za turistička kretanja ka okolnim izletištima radi odmora, rekreacije, lova i ribolova.
Ukupna godišnja suma osunčavanja iznosi 2.068 časova, od toga na period od marta do oktobra otpada 1.759 časova ili 85% od godišnje sume, što ovo područje svrstava u oblast umerene oblačnosti. U januaru je najmanje učešće sunčanih časova (65), a najveće u julu (306).
Padavine u proseku iznose 619 mm godišnje. Srednje mesečne sume su najveće u maju (83 mm), a najmanje u februaru (35 mm). Najviše atmosferskog taloga dobijaju prolećni i letnji meseci sa 344 mm ili 56% od ukupne godišnje količine.
Relativna vlažnost vazduha je najveća u zimskim mesecima kada su temperature niske, dok je u toku leta najniža. Ona se kreće od 64% do 71%, dok je srednja vrednost pritiska vodene pare 8,5 mm/Hg sa amplitudama u januaru od 4 mm/Hg do jula od 13,8 mm/Hg
Vetrovi se javljaju kao stalni kada i prouzrokuju lokalne vremenske nepogode, ili kao povremeni ako ih stvaraju prodori vazduha iz susednih oblasti. Inače, vrlo su značajan faktor jer utiču na klimatske promene izazivajući razlike u temperaturi, donoseći padavine ili sušu. Međutim, kako Jagodinsko polje odlikuje period tišina sa 60,4%, a period vetrova sa 39,6%, oni malo pomažu u provetravanju kotline od zagađenog vazduha i u rasterivanju magle, pa i na manifestovanju drugih pojava.
Najučestalije duva severozapadni vetar sa osobinom da donosi glavne količine padavina pod uticajem vazdušnih struja sa Atlantskog okeana i Jadranskog mora.
Drugi po učestalosti je jugoistočni vetar košava koji stiže preko doline Crnice i kreće se nizvodno sve do Bagrdanskog tesnaca. Dolazi sa Karpatsko-Balkanskih planina usled razlika u vazdušnom pritisku koje nastaju kao rezultat visokog vazdušnog pritiska koji se obrazuje iznad kontinentalnih oblasti (Ukrajina) i Sredozemlja gde vlada nizak vazdušni pritisak. Tokom proleća i leta duva kao suv i dosta topao vetar sa kojim retko stižu padavine čak i u toku zime, mada donosi suv sneg i gradi visoke smetove izazivajući povećan osećaj hladnoće.
Treći po značaju je hladni severac naročito zbog uticaja na isušivanje tla u periodu vegetacije od jula do septembra. Znatno je ređi od oktobra do januara mada tada utiče na najveće temperature.
Južni vetar, razvigorac, duva tokom cele godine. U rano proleće može da se naglo javi i duže da traje izazivajući poplave. Sa njim se mešaju lokalna jugozapadna vazdušna strujanja iz Levačke kotline ili iz Varvarinskog polja, ali ih Đurđevo brdo ometa u prodoru ka Jagodini.
Inače, srednja jačina vetrova iznosi oko 2-6 bofora, što je ravno kretanju 2–5 m/s odnosno 7–18 km/h, dok maksimalna jačina ide i do 6-9 bofora, dovodeći do ozbiljnih šteta. Jaki vetrovi obično ne traju dugo, sa izuzetkom košave koja tokom zime i proleća duva i do 15 dana sa maksimalnom snagom od 8 bofora, odnosno 55 km/h.
Olujni karakter, često praćen gradom, ima zapadni vetar sa najvećom čestinom u toku leta.
Na prvom popisu 1818. godine, Jagodina je imala 276 domova sa 494 haračkih glava. Poslednja turska porodica iselila se 1832. godine. Već 1837. godine Jagodina je imala 5.220 žitelja, dok je cela Srbija imala 41.374 varoških stanovnika.
Godine 1866. u Jagodini je živelo 4.429 stanovnika koji su se bavili poljoprivredom, trgovinom i zanatstvom. 1876. bilo je 91.88 % zemljoradnika.
Nekoliko epidemija kuge i neki drugi razlozi izazvali su zastoj, pa je 1900. godine imala 4.765, a 1931. godine 6.950 stanovnika. Godine 1961. imala je 19.759 stanovnika, a 1971. imala je 27.500 stanovnika.
U Jagodini živi 28809 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,8 godina (38,6 kod muškaraca i 41,0 kod žena). U naselju ima 12987 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,74.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).
|
| Etnički sastav prema popisu iz 2002. | ||||
|---|---|---|---|---|
| Srbi | 34187 | 96.06% | ||
| Romi | 490 | 1.37% | ||
| Crnogorci | 157 | 0.44% | ||
| Jugosloveni | 102 | 0.28% | ||
| Makedonci | 58 | 0.16% | ||
| Hrvati | 52 | 0.14% | ||
| Bugari | 26 | 0.07% | ||
| Slovenci | 24 | 0.06% | ||
| Mađari | 23 | 0.06% | ||
| Goranci | 20 | 0.05% | ||
| Rumuni | 14 | 0.03% | ||
| Muslimani | 9 | 0.02% | ||
| Albanci | 7 | 0.01% | ||
| Rusi | 4 | 0.01% | ||
| Bošnjaci | 4 | 0.01% | ||
| Česi | 3 | 0.00% | ||
| Ukrajinci | 3 | 0.00% | ||
| Slovaci | 2 | 0.00% | ||
| Nemci | 2 | 0.00% | ||
| nepoznato | 220 | 0.61% | ||
Stanovništvo prema polu i starosti [3]
| m | ž | |||
| ? | 90 | 96 | ||
| 80+ | 211 | 356 | ||
| 75-79 | 412 | 611 | ||
| 70-74 | 722 | 946 | ||
| 65-69 | 913 | 1144 | ||
| 60-64 | 867 | 1060 | ||
| 55-59 | 882 | 978 | ||
| 50-54 | 1504 | 1625 | ||
| 45-49 | 1506 | 1691 | ||
| 40-44 | 1234 | 1447 | ||
| 35-39 | 1012 | 1172 | ||
| 30-34 | 1101 | 1173 | ||
| 25-29 | 1253 | 1260 | ||
| 20-24 | 1338 | 1268 | ||
| 15-19 | 1184 | 1150 | ||
| 10-14 | 967 | 941 | ||
| 5-9 | 919 | 914 | ||
| 0-4 | 865 | 777 | ||
| prosek | 38.6 | 41.0 | ||
Domaćinstva
|
|
Domaćinstva
|
|
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija | Proizvodnja i snabdevanje... | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 6580 | 171 | 12 | 5 | 2766 | 178 | 220 | 1009 | 142 | 443 |
| Ženski | 5615 | 91 | 8 | 4 | 1474 | 64 | 59 | 1047 | 228 | 206 |
| Oba | 12195 | 262 | 20 | 9 | 4240 | 242 | 279 | 2056 | 370 | 649 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 90 | 210 | 401 | 226 | 298 | 218 | 1 | - | 190 | |
| Ženski | 143 | 213 | 332 | 543 | 926 | 174 | 1 | - | 102 | |
| Oba | 233 | 423 | 733 | 769 | 1224 | 392 | 2 | - | 292 |
Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja
Pomoravlje je relativno bogato spomenicima srednjevekovne kulture, jer je to bila pozornica vaznih istorijskih zbivanja. U trećoj četvrtini 13. veka, pod udarcima Turaka, ekonomski, politički i kulturni centar pomera se na sever u oblasti Zapadne i Velike Morave. Udaljeni od izvornih oblasti Raške i makedonske škole, odnosno srpsko-vizantijske škole, moravski neimari stvaraju nove arhitektonske kombinacije u kojima koriste tekovine svojih prethodnika, ali ih u isto vreme osvežavaju novim elementima istočnjackog porekla. Tako nastaje nova arhitektonska škola pod imenom moravska škola. U neposrednoj blizini Jagodine nalaze se značajni spomenici ove škole-manastiri Ravanica, Manasija, Kalenić, Jošanica i u ruševinama Sićevac. Ostali manje poznati manastiri su Tomić, Jaković i Ivkovački.
U Jagodini se nalazi i konak hajduk Veljka Petrovića sa početka 19. veka, kao i tri crkve.
Manifestacije
- Dani komedije
- Muzička jesen (Jagodina)
- Susreti sela
- Oktobarski salon naivaca
Žitelji Jagodine, pored manifestacija u lokalnom okruženju učestvuju i u drugim sredinama. To je "Festival pozorišnih praizvedbi" u Paraćinu, "Prođoh Levač, prođoh Šumadiju" u manastiru Kalenić, "Dani srpskog kulturnog preobraženja" u manastiru Manasija.
Slikarstvo
U Jagodini, živeo je i radio veliki srpski književnik, pesnik i slikar, boem i buntovnik Đura Jakšić. On je tada predavao u jagodinskoj realki crtanje, ali od njegovih dela iz tog vremena u gradu nije ništa sačuvano. Posle boravka Đure Jakšića, likovni život dugo ne beleži neki značajniji uspeh.
Muzika
Bogato muzičko i narodno stvaralaštvo ovoga kraja oduvek je privlačilo kompozitore i bilo izazov. Mokranjac je, na primer, poznatu pesmu "Maro Resavkinjo" bez ikakvih melodijskih izmena uneo u svoju drugu rukovet. Iz obilja muzičkog folklora ovoga kraja spomenimo pesmu "Oj Moravo", koja je stvorena u ovom kraju ali je kao biser narodnog stvaralaštva postala svojina svih naših naroda, i kolo "Moravac".
Poznatiji kompozitori i muzički pregaoci koji su radili u Jagodini:
- Vladimir Đorđević, profesor muzike u Učiteljskoj školi s početka ovog veka.
- Milenko Paunović, takođe profesor muzike u Učiteljskoj školi tvorac dela "Prva jugoslovenska sinfonija" koje je prvi put izvedeno u Ljubljani 1924.
- Uglješa Smiljanić, profesor muzike u Učiteljskoj školi došao je iz Sarajeva između dva rata.
- Veljko Komarek, koji posebno bio zaslužan za formiranje muzičke škole 1952. godine.
- Gustav Brili, prvi direktor muzičke škole (150-180 učenika godišnje)
Pozorište
- Narodno pozorište Jagodina
- Amatersko pozorište Jagodina
- Dečje pozorište "Stanislavski" Jagodina
Muzeji
- Zavičajni muzej Jagodina
- Muzej naive Jagodina
- Muzej Voštanih Figura Jagodina
Ostalo kulturno nasleđe
- Narodna biblioteka "Radislav Nikčević"
- Spomenici u Pomoravlju
- Arheološka nalazišta u opštini Jagodina
Stare kafane
- „Solun” kafana
- „Šarena kafana”
Bioskop
Posle II svetskog rata biblioteka i dva manja bioskopa predstavljali su jedini kulturni potencijal grada. U današnjem jagodinskom bioskopu koji služi i kao pozorišna dvorana ima mesta za 500 gledalaca.
Prva osnovna škola u Jagodini osnovana je 1808. godine. Nema mnogo podataka o tome koliko je đaka bilo upisano, ko ih je i čemu učio, ali može se pretpostaviti kakva je ta škola mogla biti pre drugog ustanka, pre oslobođenja Srbije i pre Vukove reforme jezika. Ali, ma kakav bio, ovaj začetak školstva u opštini Jagodina zaslužuje pomen.
Sve do kraja Drugog svetskog rata, i jedno vreme posle toga, postojalo je četvororazredno osnovno školovanje. Ali pre rata, veliki deo dece nije bio obuhvaćen školovanjem. Ogroman broj ostajao je u bukvalnom smislu nepismen.
Tek posle rata ozbiljno se prišlo problemu opismenjavanja kao preduslovu za izvlačenje iz vekovne zaostalosti i brži razvitak. Uvedeno je obavezno osnovno školovanje u trajanju od osam godina. Ali za potpuno ostvarenje ove obaveze bilo je potrebno mnogo napora. Materijalna baza školstva u siromašnoj i ratom opustošenoj zemlji bila je veoma slaba. Neodgovarajuće i dotrajale školske zgrade, nedostatak učila i stručnog nastavnog kadra... volja i entuziazam, želja da se pobede sve nevolje i da se izgradi bolje sutra, učinili su da uprkos svemu, školstvo i u tim teškim danima postigne značajne rezultate u likvidiranju nepismenosti i udaranju temelja za novo, savremeno školstvo, u skladu sa našom društvenom stvarnošću i velikim potrebama koje ona nameće.
Obrazovni centri u Jagodini:
- Pedagoški fakultet Jagodina
- Gimnazija Jagodina
- Školski centar Jagodina
- Muzička škola Jagodina
Osnovne škole u Jagodini:
- OŠ Milan Mijalković
- OŠ Goran Ostojić
- OŠ Rada Miljković
- OŠ Boško Đuričić
- OŠ 17. Oktobar
Četrdesetih godina 19. veka u uslovima burnih ekonomskih procesa prvobitne akumulacije i napora na izgrađivanju moderne buržoaske države, javila se potreba za prvim investiranjem u industriji. Interes se izražavao za stvaranje sopstvene industrije, za proizvodnju robe široke potrošnje. Siromašna i privredno nerazvijena zemlja, zbog nestašice kapitala, tehničkih sredstava i iskustava, morala je da se osloni na strance. Napori u tom pravcu, iako je bilo izvesnog interesovanja, nisu urodili plodom, jer su oni postavljali neprihvatljive uslove. Stoga je država morala sama da preuzme ulogu investitora. Istovremeno se javio interes i kod domaće trgovačke i činovničke buržoazije za investiranjem u industriju.
Između više predloga i ponuda Sovjet je jedino prihvatio ponudu Avrama Petronijevića, tadašnjeg ministra spoljnih poslova, jagodinskog građanina, za podizanje fabrike stakla u Jagodini. Očigledno je da kapitala u Srbiji nije bilo dovoljno. Kapital koji se stekao u malobrojnoj bogatoj činovničkoj i trgovačkoj buržoaziji bio je nedovoljan za veće zahvate u industriji. Ipak, činjenica da se u staroj Jagodini već sredinom 19. veka, nalaze među prvim i retkim industrijskim kapacitetima u Srbiji dve fabrike govori o važnosti ovog grada, njegovoj ekonomskoj snazi, uglednim ljudima i razvijenim kontaktima sa glavnom upravom zemlje i državanim centrom.
- Fabrika stakla (Jagodina)
- Jagodinska pivara
- „Minel", osnovana je kao zanatska radionica 1893 god. Sa promenljivim uspehom poslovala je sve do 1948 kada nacionalizacijom postaje Državna livnica "Milan Mijalković" Svetozarevo.
- „Juhor" - eksport, Industrija mesnih proizvoda i konzervi
- „Budućnost", fabrika nameštaja i ambalaže
- „Resava", industrija konfekcije i trikotaže
- „Novi put", grafičko izdavačko preduzeće
- „Pomoravlje“
- Fabrika kablova Svetozarevo, FKS 1955. godine podignuta je Fabrika kablova u blizini Jagodine kraj sela Bresja.
- „Elmos“ fabrika elektromehaničkih proizvoda, podignuta 1961. godine
- Svetozar Marković
- Đura Jakšić
- Hajduk Veljko Petrović
- Koča Anđelković
- Miloje Teodorović
- Milunka Lazarević
- Zvonko Milojević , bivši golman Crvene Zvezde i belgijskog Anderlehta
- Miroslav Pavlović , atletičar
- Stanko Arambašić
- Stefan Jakovljević je vođa ustanika iz jagodinske nahije u Prvom srpskom ustanku.
- Vukoman iz Jagodinske nahije je ušao u Praviteljstvujušći sovjet, kada se on proširio 1804. godine.
- Velisav Stanojlović, postaje član Praviteljstvujušćeg sovjeta 1807. i prelazi u Beograd.
- Prokleta Jerina
- Kučuk Alija
- Goran Maksimović, streljaštvo
- Milena Rmandić , atletičarka
- Ana Nikolić, poznata pevačica
- Vladimir Joksimović , atletičar
- Aleksandar Stojanović , poznati rukometaš
- Dragan Konovalov, poznati amaterski bokser
- Jovica Nikolic,bivsi fudbaler Crvene zvezde i olimpijske reprezentacije Jugoslavije
- Stefana Veljković[4], odbojkašica Vila Korteze i olimpijske reprezentacije Srbije
- Slobodan Žikić, novinar, dramski pisac, pesnik, kritičar i esejista
- Урош Веселиновић
- 1737. Proklamacija o ratu protiv Turaka
- 1814. Hadži Prodanova buna
- 1815. godine otvorena je prva osnovna škola u Jagodini.
- 1846. godine otvorena je fabrika stakla "Avramovac", na reci Belici ispod Crnog vrha. Osnivač i vlasnik je Avram Petronijević. To je prva fabrika stakla u Srbiji (Paraćin 1907, Pančevo 1930).
- Prva Železnica u Srbiji stiže u Jagodinu.
- Jadunum-Jagodna-Jagodina
- Belica
- Seoce Jagodna
- Palanka Jagodina
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
