Loading AI tools
İnsan dili Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Ermeni Kıpçakçası ya da Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi (Kendilerince χıpçak tili, բիզիմ տիլ bizim til, թաթարչա tatarça; Ermenice Հայ-ղփչաղերեն, Հայ-ղփչաղական լեզու, Հայատառ ղփչաղ), Eski Kıpçakçaya giren ölü bir Türk dilidir. Hristiyanlığın Gregoryen mezhebine mensup Ermenilerin ve Gregoryen Kıpçakların[1] Orta Türkçe dönemine ait[2] 16-17. yüzyıllarda batı Ukrayna'da Ermeni alfabesini kullanarak Kıpçak Türk dilinde meydana getirdikleri vakayinameler (kronikler), dini ve hukuki belgelerle bilinir.[3][4][5][6]
Ermeni Kıpçakçası | |
---|---|
Xıpçaχ tili, bizim til, Tatarça | |
Bölge | Kırım |
Dönem | 15-16.yüzyıl |
Dil ailesi | Türk dilleri
|
Dil kodları | |
ISO 639-3 | – |
Ermeni Kıpçakçası Türk dili tarihinde önemli bir yere sahiptir. Bu edebî dilin 1559-1664 yıllarından kalma eserleri daha eski 12. yüzyılın Codex Cumanicus dilinin devamı niteliğindedir.[7] Ses bilgisi ve gramer özellikleri bakımından Karaimce, Kumanca, Urumca ve Kırım Tatarcasıyla büyük bir benzerlik göstermektedir.[8]
Ermeni Kıpçakçası Nadejda Chirli'ye göre üç dönemde ele alınabilir:[8]
16-17. yüzyıllarda başta Lvov ve Kamyanets-Podilski olmak üzere Ukrayna’da, Polonya’da, Romanya, Moldova, Kırım ve Türkiye’de bir buçuk yüzyıl boyunca rağbet gören Ermeni Kıpçakçası metinler 1521-1669 yıllarında Ermeni alfabesiyle, fakat Kıpçak dilinde düzenlenmiş ve günümüze kadar ulaşmış olan 112 yazılı eser yaklaşık 25-30 bin sayfaya ulaşmaktadır.[9]
Ermeni Kıpçakçasının söz varlığında Arapça, Farsça, Ermenice ve Slavca (Lehçe, Ukraynaca ve Rusça) kökenli alıntılar da bulunmaktadır.[10]
Ermeni Kıpçakçası ile kaleme alınmış eserlerden günümüze kadar gelebilenleri: Kiev’de (28 adet mahkeme defteri), Lvov’da (1 sözlük ve 26 farklı belge), Erivan’da (9 elyazması), Sankt-Peterburg’da (1 sözlük, velilerin yaşamlarını anlatan 1 kitap, 1 Zebur), Viyana’da (3 sözlük, 13 elyazması), Venedik’te (10 el yazması), Kraków, Varşova ve Vrotslav’da (11 elyazması), Paris’te (4 elyazması), Gerl’de (1 Zebur), Leiden’de (1 dua kitabı).[11]
Kıpçakça | Türkçe |
Başlanıyırlar töräläri ėrmėnilärniŋ ėrmėni tilindän… Tilindän ėrmėniniŋ latingä çıχargandır, latindän polskiygä, a polskiydän bizim tilgä… Nė türlü ki bu bitiktä yazılıptır ėki türlü til bilä – nėmiççä da tatarčä | Başlangıçta Ermeni töreleri Ermeni dilinde düzenlenmiştir…Ermeni dilinden Latinceye çevrilmiş, Latinceden Lehçeye, Lehçeden de bizim dile... Bu kitapta yazıldığı gibi Lehçe ve Tatarca olmak üzere iki farklı dilde yazılmıştır.[4] |
Ermeni Kıpçakçasıyla 12 Hayvanlı Takvimin ay adları:[9]
No | Kıpçakça | Türkçe |
1 | siçχn ili | sıçan yılı |
2 | ut ili | sığır yılı |
3 | p‘ars | pars |
4 | t‘uşχan | tavşan |
5 | lu | ejderha |
6 | ilan ~ yїlan | yılan |
7 | at‘ | at |
8 | γu | koyun |
9 | piç | maymun |
10 | t‘aχuγu | tavuk |
11 | it‘ | it (köpek) |
12 | t‘anguz ~ toηuz | domuz |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.