Мавритания

Маврита́ния (гарәпчә موريتانيا‎‎; тулы исем Исла́м Маврита́ния Җөмһүрияте́) – көнбатыш Африкада урнашкан дәүләт. Көнбатышта Атлантик океан белән юыла, Көнбатыш Сахара, Сенегал, Алжир, Мали белән чиктәш.

Мавритания
Lua хатасы: expandTemplate: template "lang-ff" does not exist.
Байрак[d]	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	28 ноябрь 1960
Рәсми исем	الجمهورية الإسلامية الموريتانية
Кыскача исем	RIM
Гомер озынлыгы	63,238 ел[1]
... хөрмәтенә аталган	маврлар[d] һәм Мавретания[d]
Демоним	Mauritanian, mauritániai, Mauritaniano, Moritänan, موريتاني, موريتانية, موريتانيون, мавританцы, מאוריטני, מאוריטנית, mauritanieni, mauritanian, mauritaniană, মৌরিতানীয়, mauritano, mauritana, mauritani, mauritane, mauritano, muritani, mauritanu, mauritana, Mauritanien[2], Mauritanienne[2], mauritana, mauritane, mauritani, mauritan, موريطاني, موريطانية, موريطانيين, موريطانيات һәм Máratánach[3]
Рәсми тел	гарәп теле
Гимн	Мавритания гимны[d]
Мәдәният	Мавритания мәдәнияте[d]
Шигарь тексты	شرف إخاء عدل, Honor, Fraternity, Justice, Чест, братство, справедливост, Honra, Fraternidade, Xustiza, Anrhydedd, Brawdoliaeth, Cyfiawnder һәм Honneur, Fraternité, Justice
Дөнья кисәге	Африка[4]
Дәүләт	Мавритания
Башкала	Нуакшот[d]
Сәгать поясы	UTC±00:00[d] һәм Africa/Nouakchott[d][5]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы	Атлантик океан
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан	Сәхил
Иң көнчыгыш ноктасы	25°00′00″ т. к. 4°50′00″ кб. о.
Иң төньяк ноктасы	27°18′ т. к. 8°40′ кб. о.
Иң көньяк ноктасы	14°43′16″ т. к. 12°03′17″ кб. о.
Иң көнбатыш ноктасы	20°46′17″ т. к. 17°02′50″ кб. о.
Геомәгълүматлар	Data:Mauritania.map
Иң югары ноктасы	Иджиль[d]
Иң түбән ноктасы	Sebkha de Ndrhamcha[d]
Дәүләт башлыгы вазыйфасы	Мавритания президенты[d]
Ил башлыгы	Мухаммед ульд аш-Шейх аль-Газуани[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Мавритания премьер-министры[d]
Башкарма хакимият башлыгы	Мохтар Ульд Дҗай[d]
Башкарма хакимият	Мавритания хөкүмәте[d]
Канунбирү органы	Национальное собрание[d]
Үзәк банкы	Мавритания үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр	Америка Кушма Штатлары, Исраил, Франция, Мали, Марокко, Сенегал, Испания, Кытай Җөмһүрияте, Россия, Корея Халык Демократик Республикасы[6], Кытай һәм Германия
Әгъзалык	Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Гарәп Лигасы, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, АБ, Ислам хезмәттәшлеге оешмасы[7], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Африка үсеш банкы[d][8], Африка, Кариб диңгезе һәм Тын океан дәүләтләре[d], Африка икътисади үсеше өчен гарәп банкы[d], Икътисади һәм социаль үсеш өчен гарәп фонды[d], Гарәп Мәгърибе берлеге[d], Гарәп валюта фонды[d], Интерпол[9][10], ХКТО[d][11][12], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[13], АФРИСТАТ[d], Бөтендөнья почта берлеге[14][15], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][16], Франкофония[d], OIPC[d][17], Бөтендөнья метеорология оешмасы[18], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[19], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][20], Атом-төш коралларының таратылмау турында килешү[d][21] һәм African Continental Free Trade Area[d][22]
Балигълык яше	18 яшь
Никахка керү яше	18 яшь
Халык саны	4 736 139 (2022)
Ир-ат халкы	2 321 228[23]
Хатын-кыз халкы	2 414 911[23]
Административ бүленеше	Адрар[d], Ассаба[d], Бракна[d], Дахлет-Нуадибу[d], Нуакшот[d], Горголь[d], Кудимага[d], Ход-эш-Шарки[d], Ход-эль-Гарби[d], Иншири[d], Тагант[d], Тирис-Земмур[d] һәм Трарза[d]
Акча берәмлеге	Мавритания үкыясе[d]
Номиналь тулаем эчке продукт	9 996 240 419 $[24] һәм 10 375 460 680 $[24]
Кеше потенциалы үсеше индексы	0,556[25]
Inequality-adjusted Human Development Index	0,389[26]
Эшсезлек дәрәҗәсе	31 ± 1 процент[27]
Нәрсә белән чиктәш	EH[d], Әлҗәзаир, Мали һәм Сенегал
BTI Governance Index	4[28][29]
BTI Status Index	4,3[29]
Мәктәптә укымаган балалар саны	451 856[30]
Автомобил хәрәкәте ягы	уң[d]
Челтәр көчәнеше	220 вольт[31]
Электр аергычы төре	Europlug[d][31]
Алыштырган	Француз Көнбатыш Африкасы[d]
Кулланылган тел	заманча әдәби гарәп теле[d], гарәп теленең Хәссәния диалекты[d], пулаар теле[d], сонинке теле[d], зенага теле[d], волоф теле, француз теле, инглиз теле һәм малай теле
Мәйдан	1 030 700 ± 1 км²
Һәштәге	Mauritania
Югары дәрәҗәле Интернет домены	.mr
Тематик география	Мавритания географиясе[d]
Феноменның икътисады	Мавритания икътисады[d]
Феноменның демографиясе	Мавритания халкы[d]
Мәзһәб	Мәлики мәзһәбе[32]
Джини коэффициенты	32,6[33]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме	14 процент
Тулаем туулар коэффициенты	4,603[34]
Шәһәр халкы	2 695 952[23]
Авыл халкы	2 040 187[23]
Демократия индексы	3,92[35]
Туым күрсәткече	33,723[23], 33,427[23], 33,194[23] һәм 32,953[23]
Үлем күрсәткече	7,203[23]
Happy Planet Index score	34,7[36]
Илнең мобиль коды	609
Илнең телефон коды	+222
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны	101[d][37], 117[d][37][37] һәм 118[d][37]
Номер тамгасы коды	RIM
Диңгездәге идентификацияләү номеры	654
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме	Төркем:Мавританиядә төшерелгән фильмнар[d]
Мавритания Викиҗыентыкта

Тарих

4—11 гасырларда Мавританиянең көньяк өлеше Көнбатыш Африка (Гана һ.б.) дәүләтләре составында булган. 13—14 гасырларда Мавританиянең көньяк өлеше Мали дәүләтенә кушылганнан соң гарәпләр хакимлеге көчәйде.

15 гасырдан Мавританиягә португаллар, испаннар, һолландлар, инглизләр, французлар килә башлаган. 1783 елгы Версаль шартнамәсе буенча, Мавритания тәмамән Франциягә буйсынып калган. 1903 елда Франция Мавританияне үз протекторатына әйләндергән. 1920 елда рәсми рәвештә Франсия мөстәмләкәсе дип игълан ителгән.

Икенче бөтендөнья сугышыннан соң Мавританиядә азатлык хәрәкәте көчәйгән. 1946 елдан Мавритания Франциянең "диңгезарты терриориясе". 1960 елның 28 ноябреннән — мөстәкыйль дәүләт.

Дин

Ил башкаласы Нуакшотта(ингл.) 2004 елда төзелгән Согуд мәчете ― Нуакшоттагы унике мәчетнең берсе

Мавританиядә ислам ― дәүләт дине. Ил халкының (4,4 млн кеше, 2018 елга) 99,2 % ы ― мөселманнар^[38][39][40]. Аларның күбесе Мәлики мәзһәбе сөнниләре ^[39]. Шулай ук Суфичылык тәгълимате вәкилләре, әхмәдияләр бар ^[41]. 1960 елда бәйсезлеккә ирешкәч, Мавритания Ислам республикасы дип игълан ителә. 1985 ел Конституциясе исламны дәүләт дине дип игълан итә һәм Мавританиядә шәригать кануннарын урнаштыра.

Илдә 4500гә якын католик динендәге чит ил кешесе исәпләнә, шулай ук яһүд динендәге берничә кеше дә эшли^[42].

• Мавританиядә ислам

Дәүләт гимны

بِلَادَ الْأُبَاةِ الْهُدَاةِ الْكِرَامْ وَحِصْنَ الْكِتَابِ الَّذِيْ لَا يُضَامْ أَيَا مُوْرِيْتَانِ رَبِيْعَ الْوُئامْ وَرُكْنَ السَّمَاحَةِ ثَغْرَ السَّلَامْ كورال: سَنَحْمِيْ حِمَاكِ وَنَحْنُ فِدَاكِ وَنَكْسُوْ رُبَاكِ بِلَوْنِ الْأَمَلْ وَعِنْدَ نِدَاكِ نُلَبِّيْ أَجَلْ  بُدُوْرُ سَمَائِكِ لَمْ تُحْجَبِ وَشَمْسُ جَبِيْنِكِ لَمْ تَغْرُبِ نَمَاكِ الْأَمَاجِدُ مِن يَّعْرُبِ لِإِفْرِيْقِيَّا الْمَنْبَعِ الأَعْذَبِ كورال رَضَعْنَا لِبَانَ النَّدَى وَالْإِبَا سَجَايَا حَمَلْنَ جَنًى طَيِّبَا وَمَرْعًى خَصِيْباً، وَإنْ أجْدَبَا سَمَوْنَا، فَكَانَ لَنَا أَرْحَبَا كورال سَقَيْنَا عَدُوَّكِ صَاباً وَمُرًّا فَمَا نالَ نُزْلًا وَلَا مُسْتَقَرَّا نُقَاوِمُهُ حَيْثُ جَاسَ وَمُرَّا نُرَتِّلُ إِنَّ مَعَ العُسْرِ يُسْرَا كورال قَفَوْنَا الرَّسُوْلَ بِنَهْجٍ سَمَا إلى سِدْرَةِ الْمَجْدِ فَوْقَ السَّمَا حَجَزْنَا الثُّرَيَّا لَنَا سُلَّمَا رَسَمْنَا هُنَالِكَ حَدَّ الْحِمٰى كورال أَخَذْنَاكِ عَهْدًا حَمَلْنَاكِ وَعْدًا ونُهْدِيْكِ سَعْداً لِجِيْلٍ أطَلْ كورال النهائي: سَنَحْمِيْ حِمَاكِ وَنَحْنُ فِدَاكِ وَنَكْسُوْ رُبَاكِ بِلَوْنِ الْأَمَلْ سَنَحْمِيْ حِمَاكِ وَنَحْنُ فِدَاكِ وَعِنْدَ نِدَاكِ نُلَبِّي أجَلْ

I. Горур кәрамлылар җитәкләгән ил, Һәм Изге Китаптан ныклык иңгән ил, Әйа Мавритания, аһәң учагы, Хуш-имин күңелнең хозур почмагы. Кушымта: Фида җаннарыбыз гел синең сакта, Ком тауларың буйыйк өмет-аклыкка; Кайчан чакырсаң да, басарбыз сафка. II. Күгеңдә ярымай мәңге сүрелмәс, Йөзеңдә балкыган кояшың сүнмәс, Гарәп бабаларың сине үстергән, Африка җирендә — синең саф чишмәң. Кушымта. III. Горурлык үз сөтен безгә эчерде, Ул биргән табигать уңыш китерде. Уңдырышлы туфрак, корып кипсә дә, Көч өсти ул безгә, алга этәрә. Кушымта. IV. Дошманга эчердек ачы яңгырсу, Тынычлана алмас һәм ял итмәс ул, Кая тайпылса да, каршылык күрер. Авырлыклардан соң җиңеллек килер. Кушымта. V. (ил бәйсезлеге көнендә генә башкарыла) Рәсүлгә ияреп һәм туры юлдан Атларбыз — йолдызлар баскычлар корган. Галәмнең мәңгелек агачы безне Рухландырып торыр, күрсәтеп эзне. Кушымта. VI. Ант итәбез сиңа, безнең вәгъдәбез: Киләчәк буынга сине бирәбез. Соңгы кушымта: Фида җаннарыбыз гел синең сакта, Ком тауларың буйыйк өмет-аклыкка. Фида җаннарыбыз гел синең сакта, Кайчан чакырсаң да, басарбыз сафка.

I. Ğorur käramlılar citäklägän il, Häm İzge Kitaptan nıqlıq iñgän il, Äya Mawritaniä, ahäñ uçağı, Xuş-imin küñelneñ xozur poçmağı. Quşımta: Fida cannarıbız gel sineñ saqta, Qom tawlarıñ buyıyq ömet-aqlıqqa, Qayçan çaqırsañ da, basarbız safqa. II. Kügeñdä yarımay mäñge sürelmäs, Yözeñdä balqığan qoyaşıñ sünmäs, Ğäräp babalarıñ sine üstergän, Afrika cirendä — sineñ saf çişmäñ. Quşımta. III. Ğorurlıq üz söten bezgä eçerde, Ul birgän tabiğät uñış kiterde. Uñdırışlı tufraq, qorıp kipsä dä, Köç östi ul bezgä, alğa etärä. Quşımta. IV. Doşmanğa eçerdek açı yañğırsu, Tınıçlana almas häm yal itmäs ul, Qaya taypılsa da, qarşılıq kürer. Awırlıqlardan soñ ciñellek kiler. Quşımta. V. (il bäysezlege könendä genä başqarıla) Räsülgä iärep häm turı yuldan Atlarbız — yoldızlar basqıçlar qorğan. Ğälämneñ mäñgelek ağaçı bezne Ruxlandırıp torır, kürsätep ezne. Quşımta. VI. Ant itäbez siña, bezneñ wäğdäbez: Kiläçäk buınğa sine biräbez. Soñğı quşımta: Fida cannarıbız gel sineñ saqta, Qom tawlarıñ buyıyq ömet-aqlıqqa. Fida cannarıbız gel sineñ saqta, Qayçan çaqırsañ da, basarbız safqa.

Хор башкаруында: []