Сарапул

Сарапул — Удмуртиянең көньяк-көнчыгышында урнашкан шәһәр, 1991 елга кадәр Сарапул районның административ үзәге.

Сарапул
удм. Сарапул
Байрак[d]
Рәсми исем	Сарапул
Рәсми тел	ар теле һәм рус теле
Дәүләт	Россия
Нәрсәнең башкаласы	Сарапул өязе, Сарапул районы, Сарапул бүлгесе һәм Городской округ город Сарапул[d]
Административ-территориаль берәмлек	Удмуртия
Сәгать поясы	UTC+04:00
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы	Чулман
Халык саны	88 388 (1 гыйнвар 2025)[1]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	80 метр
Мәйдан	88 км²
Почта индексы	427960–427980
Рәсми веб-сайт	adm-sarapul.ru
Беренче язма телгә алу	1579
Җирле телефон коды	34147
Шәрәфле ватандашлар төркеме	[d]
Сарапул Викиҗыентыкта

География

Сарапул Чулман елгасы буенда, Ижаудан 66 километрга көньяк-көнчыгышрак урнаша.

Сарапулдан башка шәһәрләр кадәр ераклыгы (автоюллар буенча)
			Ижау ~ 62 км Киров ~ 477 км	Воткинск ~ 81 км	Пермь ~ 303 км
			Можга ~ 124 км	Җилләр розасы	Яңавыл ~ 106 км
			Яр Чаллы ~ 213 км Казан ~ 407 км	Ырынбур ~ 776 км	Камбарка ~ 29 км Уфа ~ 420 км

Климат

Бу төбәктә климат уртача континенталь. Уртача еллык температура — +3,4 °C, һава дымлылыгы — 69,7 %.

Сарапулның климаты
Күрсәткеч	Гый	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Ел
Уртача максимум, °C	−7,9	−7,3	−1,1	7,9	16,9	22,5	24,1	20,6	14,5	6,2	−2,8	−7,5	7,2
Уртача температура, °C	−11,4	−11,2	−5,8	3,7	12,3	17,9	19,7	16,7	11,1	3,6	−5,5	−10,7	3,4
Уртача минимум, °C	−15,2	−15,3	−10,5	−0,9	6,8	12,4	14,4	12,2	7,5	0,9	−8,5	−14,3	−0,9
Чыганак: Метеоданные

Этимология

Сарапул исем чыгышның ике версия бар:

• чуаш (яки болгар): (сара-пула — сары/чибәр балык)
• төрки: (сара-пула — сары тәңкә)

Тарих

Сарапул елгасы - 1596 елда, ә Вознесенское авылы 1621 елда беренче тапкыр телгә ала («село Вознесенское, что на Сарапуле»^[2]). 1780 елда шәһәр статусын ала, Сарапул өязенең үзәге була. Шул вакыттан бирле архитектура планнары буенча төзелә; шәһәр территориясендә ике монастырь һәм 33 чиркәү бар. Кайбер биналарны әсирлеккә эләккән француз солдатлары төзегән.

1923—1934 елларда Сарапул округы Урал өлкәсенең үзәге булган. 1934— 937 елларда Киров крае (өлкәсе) составында булган. 1937 елда Удмурт АССР составына кертелгән.

1981 елда шәһәрнең 12 нче мәктәбендә, ССРБ тарихында беренче тапкыр буларак, заложниклар алу булды. Заложникларны азат итү операциясендә ССРБ Дәүләт иминлеге комитетының "Альфа" бүлекчәсеннән гаскәриләр катнашты.^[3]

1992 елда шәһәр составына Симониха ШТБ-се кертелә.

Халык

1840[4]	1897[5]	1926[6]	1939[6]	1959[6]	1970[7]	1979[8]	1989[9]	2002[10]	2010[11]
5 205	20 550	~25 000	~42 200	68 741	97 020	106 649	110 381	103 141	101 381

Милли состав

Милләт	2002[12]	2010[13]
руслар	82,4%	84,2%
татарлар	9,2%	9,0%
арлар	3,4%	3,1%

Мәгариф

32 балалар бакчасы, 11 мәктәп, 2 лицей, 2 башлангыч мәктәп, 2 коррекция мәктәбе, прогимназия, мәктәп-интернат.

Сарапул азык-төлек сәнәгате техникумы, педагогия колледжы, 4 ПТУ. Удмурт дәүләт университетының филиалы бар.

Дин

Сарапул үзәк мәчете

Элеконд микрорайоны мәчете

Православие

Ислам

• Сарапул үзәк мәчете
• Элеконд микрорайоны мәчете

Массакүләм мәгълүмат чаралары

Газеталар, интернет-басмалар

• «Красное Прикамье» (1919 елдан бастырып чыгарыла)
• Sarapul.Ru сайты (2002 елдан бастырып чыгарыла)
• Заводская литражка (2007 елдан бастырып чыгарыла)
• «Фортуна» газетасы
• «СОВЕТник» газетасы
• «Сарапул» газетасы

Телеканаллар

• Первый канал
• Россия 1 + гтрк Удмуртия
• ТНТ + 5 океан
• Рен + Центр-Сарапул
• Пятый + Моя Удмуртия
• ТВЦ + ТВС
• Перец
• НТВ

Радио

• Европа плюс (98,9 МГц и 106,5 МГц)
• Радио Моя Удмуртия (99,4 МГц)
• Русское Радио (100,3 МГц)
• DFM (101,6 МГц)
• Ретро FM (102,1 МГц и 107,1 МГц)
• Авторадио-Сарапул (104,0 МГц)
• Юмор ФМ (106,3 МГц)

Интернет-провайдерлар

• РостКом
• Ростелеком Волга
• Девятый узел
• Ойл-Телеком
• MTC
• МегаФон
• Скай Линк
• Билайн
• Теле2

Сарапул белән бәйле шәхесләр

• Надежда Дурова — Россия армиясендә беренче хатын-офицер ("кавалерст-девица")
• Игнатий Гаврилов — удмурт шагыйре.
• Алла Верещагина — сәнгать белгече.
• Алексей Ильинский — геоботаник.
• Евгений Кычанов — тарихчы.

Татарлар

• Зөлфия Камалова - Австралиядә иҗат итүче җырчы, Татарстанның атказанган артисты (2012).

Фотогалерея

• 
• 
•