2012 ел
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
2012 (ике мең уникенче) ел — кәбисә ел, милади тәкъвим буенча якшәмбе көнне башлана. Бу безнең эраның 2012 елы, III меңьеллыкның 12 елы, XXI гасырның 12 елы, XXI гасырның 2 унъеллыгының 2 елы, 2010 елларның 3 елы. 2012 елдан бирле 13 ел үтте.
Татарстанда — тарихи-мәдәни мирас елы[1] һәм Коръән елы[2].
Россия — Россия тарихы елы[3].
Азатлык радиосы тәкъвимендә — «Казан — Азатлык» елы[4].- ТЮРКСОЙ илләрендә — Мирза Фатали Ахундзадә елы[5].
| Милади тәкъвим | 2012 MMXII |
| Юлиан тәкъвим | 2011—2012 (14 гыйнвардан) |
| Юлиан тәкъвим византия эрасы белән |
7520—7521 (14 сентябрьдән) |
| Римны нигезләгәннән башлап | 2764—2765 (4 майдан) |
| Яһүдләр тәкъвиме |
5772—5773 ה'תשע"ב — ה'תשע"ג |
| Һиҗри тәкъвим | 1433—1434 (15 ноябрьдан) |
| Борынгы әрмәннәр тәкъвиме | 4504—4505 (11 августтан) |
| Әрмәннәрнең чиркәү тәкъвиме | 1461 ԹՎ ՌՆԿԱ |
| Кытай тәкъвиме | 4708—4709 (23 гыйнвардан) 辛卯 — 壬辰 ак йорт куяны — кара аждаһа |
| Хәбәш тәкъвим | 2004 — 2005 |
| Борынгы һинд тәкъвиме | |
| - Викрам-самват | 2068—2069 |
| - Шака самват | 1934—1935 |
| Шәмси тәкъвим | 1390—1391 |
| Буддачылык тәкъвиме | 2555 |
| Япон ел исәбе | 24 ел Хэйсэй |
Remove ads
Вакыйгалар
Гыйнвар
- 1 гыйнвар — Татарстан гимны сүзләренә бәйге башланды[6].
- 1 гыйнвар — Дания Европа берлегендә рәислек итә башлады[7].
- 5 гыйнвар — Хабаровск шәһәрендә тарихта беренче тапкыр татарча спектакль куелды[8].
- 15 гыйнвар — Казакъстанда вакытыннан алда парламент сайлавы узды. Иң күп тавышны «Нур Отан» халык-демократик фиркасе казанды (80,99 %)[9].
- 17 гыйнвар — Мартин Шульц Европа парламенты башлыгы булып сайлана[10].
- 18 гыйнвар — Википедия АКШ конгрессында каралган интернетта пиратлыкка каршы канун өлгесенә протест белдереп, үзенең инглиз телле бүлеген бер көнгә ябып куйды[11].
- 22 гыйнвар — Финляндиядә президент сайлавы[12].
- 23 гыйнвар — Европа берлеге Иран нефтен кертүгә эмбарго игълан итте[13].
- 25—29 гыйнвар — Швейцариянең Давос шәһәрендә Бөтендөнья икътисаң форумы[14].
- 25 гыйнвар — АКШ президенты Барак Обама Конгресстагы еллык чыгышында илдә керемнәрне гаделрәк итеп бүлешергә чакырды һәм «Гарәп язы»н хуплады[15].
- 26 гыйнвар — Татарстан президенты Рөстәм Миңнеханов «2012 елны Татарстанның тарихи-мәдәни мирасы елы» дип игълан итү турында фәрманга кул куйды[16].
Февраль
- 4 февраль — Россия шәһәрләрендә «Гадел сайлаулар өчен» дигән исем белән урам җыеннары үтте[17].
- 7 февраль — Татарстан гербына 20 ел тулды[18].
- 10 февраль — КФУда түләүсез татар теле курслары башланды[19].
- 13 февраль — Лос-Анджелес шәһәрендә «Грэмми» премиясен тапшыру тантанасы узды[20].
- 17 февраль — Алмания президенты Кристиан Вульф вазифасыннан китә[21].
- 18 февраль — Латвиядә рус теленә дәүләт теле статусын бирү буенча референдумда халыкның 80 %-ты бер генә дәүләт теле итеп латыш телен калдыруны хуплады[22].
- 20 февраль — Мәскәүдә «Тарихи» мәчетенең баш имамы Хәсән Фәхретдиновка һөҗүм ясалган[23].
- 21 февраль — Азатлык радиосы «Азатлыкта Википедия» шәлкемен башлап җибәрә[24].
- 21 февраль — Казанда Халыкара туган тел көне уңаеннан Татар иҗтимагый үзәге һәм «Азатлык» татар яшьләре берлеге пикетлар үткәрде[25].
- 26 февраль — Сүриядә яңа конституция кабул итү буенча референдум үткәрелде[26].
Март
- 2 март — Иранда парламент сайлавы узды[27].
- 4 март — Россия президент сайлавында Владимир Путин җиңү яулый [28].
- 7 март — Сан-Францискода Apple ширкәте үзенең яңа iPad 3 тактасы тәкъдим ителде.
- 19 март — Тулузада яһүд мәктәбендә атыш, 4 кеше һәлак (шуларның 3-се — балалар)[29].
- 28 март — Финляндия татарларының яңа рәисе итеп Атик Али сайланды[30].
- 31 март — Сан-Франциско татарлары «Сиңа җырлыйбыз Сәйдәш» исемле кичә оештыды[31].
Апрель
- 5 апрель — бер ай буе алып барылган информацион сугыштан соң Татарстан Республикасының эчке эшләр министры Әсхәт Сафаров вазифасыннан китүе турында белдерде.
- 19 апрель — Һелсинкидә Финляндия татарлары үз мәхәлләләре тарихы турындагы «Мәчеткә илткән юл» фильмын беренче тапкыр карарга җыелды[32].
- 27—29 апрель — Латвия башкаласы Ригада I Европа татар яшьләре форумы узды[33][34].
Май
- 6 май — Франциядәге президент сайлауның икенче турында Социалист фирка намзәте Франсуа Олланд җиңде[35].
- 7 май — Россия президенты Владимир Путин мөддәтенә кереште[36].
- 16—27 май — 65-нче тапкыр Канн фестивале узды[37].
- 26 май — 57-нче Евровидение җыр бәйгесендә Швеция җырчысы Лорин җиңде[38].
- Сан-Францискода татарча рок-төркем оешты[39].
Июнь
- 8 июнь — Варшауда Европа футбол чемпионаты башланды[40].
- 10 июнь — Болгарда рәсми рәвештә Ислам динен кабул ителүгә 1090 ел тулуга багышланган җыен кысаларында Болгарда Ак мәчет ачылды[41].
- 17 июнь — Мисырда президент сайлавында Мөхәммәт Мурси җиңү яулый[42].
- 18 июнь — Лос-Анджелеста Microsoft ширкәте яңа планшетын тәкъдим итте[43].
- 21 июнь — Google интернет-ширкәте юкка чыгу куркынычы янаган телләрне саклап калу өчен махсус проект башлап җибәрде[44].
- 27 июнь — Сан-Францискода Google ширкәте Nexus 7 дип аталган яңа планшетын тәкъдим итте[45].
- 30 июнь — Владивосток шәһәрендә Россиянең Уникенче федераль Сабан туе узды[46].
- 30 июнь — 34-нче Халыкара Мәскәү кинофестивале тәмамланды[47].
Июль
- 1 июль — Европа футбол чемпионаты финалында 4-0 исәбе белән Испания такымы Италия җыелмасын җиңә[48].
- 19 июль — Казанда күренекле дин әһеле Вәлиулла Якупов өеннән чыгып машинасына утырган вакытта атып үтерелгән. Татарстан мөфтие Илдус Фәизгә һөҗүм ясалаган.[49].
- 27 июль — Лондонда XXX җәйге Олимпия уеннары ачылды[50].
Август
- 7 август — Казанда полиция һәм прокуратура көчләре фәйзрахманчылар җәмгыятенә һөҗүм ясый. 19 баланы ата-аналардан тартып алып, Россиянең ятимлек учреждениеләренә озаталар.
- 12 август — Лондонда XXX җәйге Олимпия уеннары тәмамланды. Алтын медальләр саны буенча беренчелекне АКШ җыелмасы алды[51].
- 27—31 август — Казанда бишенче тапкыр Бөтендөнья татар яшьләре форумы үтте[52].
- 30 август — «ТНВ-Планета» каналы рәсми рәвештә эшли башлады. Анда «Татарлар» тапшыруы эшен башлый[53].
Сентябрь
- 4 сентябрь — Татарстан президенты Рөстәм Миңнеханов Татарстан делегациясенең АКШ-ның Питтсбург шәһәрендәге рәсми сәфәр барышында яшәүче татар яшьләре белән очрашты[54].
Октябрь
- 27 октябрь — Михаил Прохоров Мәскәүдә үткән «Ватандашлар платформасы» корылтаенда, илнең территориаль төзелешен үзгәртү, аерым алганда, милли республикаларга каршы тәкъдим белән чыкты[55].
Ноябрь
- 6 ноябрь — АКШ-да президент сайлавы. Җиңүне гамәлдәге президент Барак Обама яулый[56].
- 21 ноябрь — Исраил белән Хәмәс солых турында килеште[57].
- 29 ноябрь — Татарстан президенты Рөстәм Миңнеханов иң тәэсирле 500 мөселман исемлегенә керде[58].
- 30 ноябрь — Фәләстин БМО-да «күзәтүче дәүләт» дәрәҗәсенә күтәрелде[59].
Декабрь
- 1 декабрь — Россия G20-дә рәислек итә башлый[60].
- 6 декабрь — Бөтендөнья татар конгрессының V корылтае үз эшен башлый[61].
- 9 декабрь — Бөтендөнья татар конгрессының V корылтае тәмамланды. Конгресс рәисе итеп янә Ринат Закиров сайланды[62].
- 12 декабрь — Россия президенты Владимир Путин Россия Федераль мәҗлесе алдында чыгыш ясый[63].
- 13 декабрь — Казанның Мәрҗәни мәчетендә Татарстанда Коръән елы итеп билгеләп үтелгән 2012 елга йомгак ясалды. Чара түгәрәк өстәл сөйләшүе рәвешендә үтте[64].
- 14 декабрь — «Хоббит» фильмының халыкара премьерасы[65].
- 15 декабрь — Франция Әфганстаннан тулысынча гаскәрләрен чыгарды[66].
- 17 декабрь — «Мөхәммәдия» мәдрәсәсенең оешуына 130 ел тулды[67].
- 19 декабрь — «Россиянең милли сәясәт стратегиясе» имзалана[68].
- 20 декабрь — Татарстан министрлар кабинетында дәүләт һәм башка телләрне саклау, өйрәнү һәм үстерү програмының яңа концепциясе тәкъдим ителде[69].
- 21 декабрь — Россия Дәүләт думасы «Россиядә мәгариф турында» канун өлгесен өченче, соңгы укылышта раслады. Анда рус теленнән тыш башка милли телләр хокуклары кимсетелә[70].
- 26 декабрь — Россия Дәүләт Думасыннан соң Федерация шурасы «Ятим балалар турында» канунны бертавыштан раслады[71].
- 30 декабрь — Россиянең Первый каналында барган «Голос» («Тавыш») тапшыруы финалында ике татар кызы катнашты. Динә Гарипова җиңүне яулады[72].
Remove ads
Вафатлар
- Төп мәкалә: 2012 елда вафатлар исемлеге
- 5 гыйнвар — Фәнәвил Галиев, татар артисты, режиссер, драматург, Татарстанның халык артисты.
- 24 гыйнвар — Равил Бохараев, татар язучысы, шагыйрь, публицист.
- 22 февраль — Фирдәвес Әхтәмова, татар актрисасы.
- 26 февраль — Шамил Закиров, Галиәсгар Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры мөдире.
- 2 апрель — Фердинанд Фарсин, татар артисты.
- 30 апрель — Шәүкәт Вәлиев, журналист.
- 2 май — Туфан Миңнуллин, күренекле татар язучысы, драматург, җәмәгать эшлеклесе, Татарстан Дәүләт шурасы депутаты.
- 28 май — Шәүкәт Биктимеров, күренекле татар артисты.
- 4 июнь — Эдуард Хиль, җырчы, РСФСР халык артисты.
- 14 июнь — Илдар Зарипов, Татарстан һәм Русиянең атказанган рәссамы.
- 3 июль — Дамир Бикбов, ТР икътисад министры.
- 9 июль — Әнвәр Гобәйдуллин, татар театры артисты.
- 11 июль — Идмас Үтәгәнов (81), Казан телевидение студиясе режиссеры.
- 19 июль — Вәлиулла Якупов, татар дин әһеле, җәмәгать эшлеклесе.
- 14 август — Таҗетдин Гыйләҗетдинов (88), артиллерия взводы башлыгы, Советлар Берлеге каһарманы.
- 25 август — Нил Армстронг, АКШ астронавты, Айга аягы баскан беренче кеше.
- 11 сентябрь — Алмас Булатов,
ССРБ Социалистик Хезмәт Каһарманы (1971). - 14 сентябрь — Ренат Шәрибҗанов, музыкант һәм популяр җырлар авторы (Мәскәү).
- 28 сентябрь — Хәлил Мәхмүтов, Татарстанның халык артисты, Тинчурин театры актеры.
- 4 октябрь — Габбас Бибарсов, татар дин әһеле.
- 9 октябрь — Марина Голуб, актриса. РФ атказанган артисты.
- 13 ноябрь — Әхмәт Гадел (Әхмәт Һади улы Гаязов) — татар шагыйре, публицист.
- 11 декабрь — Галина Вишневская, опера җырчысы, ССРБ халык артисты.
Remove ads
Г. Тукай исемендәге дәүләт премиясе лауреатлары[73]
- Кол Шәриф мәчете архитекторлары төркеме:
- Искәндәр Сәйфуллин
- Сергей Шәкүров
- Андрей Головин
- Зөфәр Садыйков
- Айвар Саттаров
- Альбина Даишева
- Зөфәр Галиуллин
- Рөстәм Зәбиров
Нобель премиясе лауреатлары[74]
- Медицина һәм физиология өлкәсендә Нобель премиясе — Синье Яманаке, Джон Һердон — тамыр күзәнәкләре өлкәсендә һәм хайваннарны клонлау эшләре өчен.
- Физика өлкәсендә Нобель премиясе — Серж Һарош, Дэвид Уайнлэнд — аерым квант элементларын үлчәү һәм идарә итү мөмкинлеген тудырган яңа эксперименталь методлар өчен.
- Химия өлкәсендә Нобель премиясе — Роберт Лефковиц, Брайан Кобилка — тере күзәнәкләрдә биохимик сигналлар җибәрүдә катнашкан универсаль молекулларны өйрәнү өчен.
- Әдәбият өлкәсендә Нобель премиясе — Мо Янь — уникаль дөньяга уникаль рәвештә уникаль караш тудырганы өчен.
- Икътисад өлкәсендә Нобель премиясе — Элвин Рот, Ллойд Шепли — базарларны оештыру практикасы һәм стабиль бүленеш теориясе өчен[75].
- Тынычлык өчен Нобель премиясе — Европа Берлеге — Европада тынычлык һәм демократияне ныгытканнары өчен.
Remove ads
Берләшкән Милләтләр Оешмасы
БМО-ның тәкъвимендәге вакыйгалар[76]
- 2012 Халыкара кооперативлар елы (БМО-ның A/RES/64/136 резолюциясе нигезендә).
- 2012 Халыкара тотрыклы энергия чыганаклары елы (БМО-ның A/RES/65/151 резолюциясе нигезендә).
- 2003—2012 Барлык кешеләрнең мәгърифәткә ирешү буенча халыкара унъеллыгы (БМОның A/RES/56/116 резолюциясе нигезендә).
- 2005—2014 Дөньяның төп халыкларның икенче халыкара унъеллыгы 2013 елның 28 май көнендә архивланган. (БМО-ның A/RES/59/174 резолюциясе нигезендә).
- 2005—2014 Тотрыклы үсеш мәгърифәте унъеллыгы (БМО-ның A/RES/57/254 резолюциясе нигезендә).
- 2005—2015 «Яшәү өчен су» халыкара адымлар унъеллыгы (БМО-ның A/RES/58/217 резолюциясе нигезендә).
- 2006—2016 Зарарланган регионнарны торгызу һәм тотрыклы үстерү унъеллыгы (Чернобыль һәлакәтеннән соң өченче ун еллык) (БМО-ның A/RES/62/9 резолюциясе нигезендә).
- 2008—2017 Ярлылыкны бетерү буенча икенче унъеллыгы (БМО-ның A/RES/62/205 резолюциясе нигезендә).
- 2010—2020 Җирләрнең чүлләргә әверелүгә каршы көрәш һәм чүлләр унъеллыгы (БМО-ның A/RES/62/195 резолюциясе нигезендә).
- 2011—2020 Юл хәрәкәте иминлеген үстерү буенча адымлар унъеллыгы 2012 елның 7 март көнендә архивланган. (БМО-ның A/RES/64/255 резолюциясе нигезендә).
- 2011—2020 Биотөрлелек унъеллыгы (БМО-ның A/RES/65/161 резолюциясе нигезендә).
- 2011—2020 Колониализмны бетерү буенча өченче халыкара унъеллыгы (БМО-ның A/RES/65/119 резолюциясе нигезендә).
БМО кысаларындагы очрашулар, конференцияләр һәм вакыйгалар тәкъвиме[77]
- 3 апрель — Римда (Италия) Халыкара авыл хуҗалыгын үстерү фонды директорлар шурасының 105-нче утырышы башлана
- 16 апрель — Женевада (Швейцария) Бөтендөнья интеллектуаль милек оешмасының Хөкүмәтара интеллектуаль милек һәм генетик ресурслары, гореф-гадәтләр, йолалар һәм фольклор буенча комитетының 21-нче утырышы башлана
- 16 апрель — Женевада (Швейцария) БМО-ның кеше хокуклары буенча югары комиссары идарәсенең Мөмкинчелекләре чикләнгән кешеләрнең хокуклары буенча комитетының 7нче утырышы башлана
- 16 апрель — Монреальда (Канада) БМО-ның әйләнә тирән мохите программасының Озон буенча секретариаты идарә итү комитетының 66нче очрашуы башлана
- 16 апрель — Женевада (Швейцария) БМО-ның кеше хокуклары буенча югары комиссары идарәсенең Мигрант эшчеләре һәм аларның гайлә әгъзаларының хокукларын яклау буенча комитетының 16-нче утырышы башлана
- 18 апрель — Флоренцияда (Италия)
Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасының патронажы астында «Фән һәм технологияләр турында мәгълүмат таратуда сыйфат, тугрылык һәм күркәмлек» 12-нче халыкара фән һәм технологияләр турында мәгълүмат тарату конференциясе башлана - 20 апрель — Дохада (Катар) БМО-ның сәүдә һәм икътисади үсеш конференциясе оешмасы оештырган 2012 Бөтендөнья инвестицияләр форумы башлана
- 21 апрель — Дохада (Катар) БМО-ның сәүдә һәм икътисади үсеш конференциясе оешмасының 13-нче утырышы (UNCTAD XIII) башлана
- 23 апрель — Женевада (Швейцария) БМО-ның кеше хокуклары буенча югары комиссары идарәсенең Чикләнмәгән хөкүмәтара үсеш хокуклары буенча эшче төркеменең 13нче утырышы башлана
- 23 апрель — Дар-эс-Саламда (Танзания) Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасының Африка илләренең су ресурслары белән идарә сәясәте буенча фәнни конференциясе башлана.
- 30 апрель — Женевада (Швейцария) БМО-ның кеше хокуклары буенча югары комиссары идарәсенең Африка чыгышлы кешеләрнең хәлләре буенча эксперт эшче төркеменең 11нче утырышы башлана.
- 30 апрель — Женевада (Швейцария) БМО-ның кеше хокуклары буенча югары комиссары идарәсенең Дәлилсез кулга алулар буенча эшче төркеменең 63нче утырышы башлана.
- 30 апрель — Женевада (Швейцария) БМО-ның кеше хокуклары буенча югары комиссары идарәсенең Икътисади, иҗтимаги һәм мәдәни хокуклар буенча комитетының 48-нче утырышы башлана.
- 20 июнь — Рио-де-Җанейрода (Бразилия) БМО-ның тотрыклы үсеш буенча конференциясе
Remove ads
Шулай ук карагыз
Искәрмәләр
Сылтамалар
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads