Internasionale Fonetiese Alfabet

Die Internasionale Fonetiese Alfabet (/ˌəntərˌnaʃiˈnɑːlə fʊəˈnɪətisə ˈʔɑlfa̙bɛt/) of IFA (Engels: International Phonetic Alphabet (IPA)) is 'n notasiestelsel vir die klanke wat in menslike spraak voorkom. Dit is grotendeels op die Latynse alfabet gegrond.

Internasionale Fonetiese Alfabet
Soort skryfstelsel	Alfabet, met kenmerk-elemente
Tyd gebruik	Sedert 1888
Tale	Gebruik vir fonetiese en fonemiese transkripsie van enige taal
Nota
Hierdie bladsy kan fonetiese IFA-simbole of letters uit ander alfabette bevat
Portaal    Skryfstelsels

Die volledige Internasionale Fonetiese Alfabet

In die Uitgebreide IFA (Extended IPA) is 'n reeks addisionele diakritiese tekens byvoeg om klein uitspraakverskille aan te dui. Daar bestaan ook 'n IFA in ASCII-tekens: SAMPA. Die IFA word veral deur taal- en spraakkundiges gebruik.

Geskiedenis

In 1886 het 'n groep Franse en Britse taaldosente, onder leding van Paul Passy, die Internasionale Fonetiese Assosiasie opgestel.^[1] Hierdie organisasie het die eerste fonetiese alfabet saamgestel. Die eerste alfabet was op die Latynse Alfabet gegrond, maar om die stelsel bruikbaar te maak vir alle tale kon dit van taal tot taal verander word. So is die klank [ʃ] byvoorbeeld oorspronklik met <c> weergegee in Engels, maar met <x> in Frans.^[1] In 1888 is die alfabet egter aangepas om dit vir alle tale eenvormig te maak.^[1][2]

Sedert die skep daarvan het die alfabet talle veranderinge ondergaan. Veral in 1900 en 1932 is groot aanpassings gemaak. Ná 1932 het die alfabet tot 1989 onveranderd gebly. In 1993 is 'n klein aanpassing gemaak. Benewens die byvoeg en weglaat van simbole het die simbole ook dikwels ander name gekry.

Die huidige alfabet is gegrond op die Latynse alfabet, en gebruik so min as moontlik nie-Latynse simbole. Hoewel die alfabet meer as 100 simbole vir klanke bevat, hoef almal nie gelyk gebruik te word nie.

Letters

Die letters van die alfabet word rofweg in drie groepe verdeel: pulmoniese medeklinkers, nie-pulmoniese medeklinkers, en klinkers.

Pulmoniese medeklinkers

'n Pulmoniese medeklinker of konsonant is 'n medeklinker wat gevorm word deur lug uit die longe te stoot in plaas van die glottis of mond. Binne hierdie groep word klank onderverdeel volgens artikulasiepunt en manier van artikulasie:

Articulasiepunt →	Labiaal		Koronaal				Dorsaal				Radikaal				Glottaal
	Bilabiaal	Labiodentaal	Dentaal	Alveolaar	Postalveolaar	Retroflex	Palataal	Velaar	Uvulaar		Pharyngeaal		Epiglottaal
Manier van Artikulasie ↓
Nasaal	m	ɱ	n			ɳ	ɲ	ŋ	ɴ
Plosief	p b	p̪ b̪	t d			ʈ ɖ	c ɟ	k ɡ	q ɢ				ʡ		ʔ
Frikatief	ɸ β	f v	θ ð	s z	ʃ ʒ	ʂ ʐ	ç ʝ	x ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	ʜ	ʢ	h ɦ
Approximant	β̞	ʋ	ɹ			ɻ	j	ɰ
Tril	ʙ		r			ɽr			ʀ				я*
Tap of Flap	ⱱ̟†	ⱱ†	ɾ			ɽ			ɢ̆				ʡ̯
Laterale frikatief			ɬ ɮ			*	*	*
Lateral Approximant			l			ɭ	ʎ	ʟ
Laterale Flap			ɺ			*	ʎ̯	ʟ̆

Notas

• 'n Asterisk (*) beteken dat hierdie klank nog nie 'n amptelike simbool in die Internasionale Fonetiese Alfabet het nie.
• † beteken dat die simbool nog slegs is in Unicode bygevoeg is. Sedert Unicode 5.1.0, is dit die geval vir die labiodentale flap.
• Waar twee simbole langs mekaar dieselfde vak staan, staan die linkersimbool vir die stemlose klank, en de regtersimbool vir die stemhebbende klank.
• Grys vlakke is klanke wat gesien word as onmoontlik om uit te spreek.
• Die simbole [χ, ʁ, ħ, ʕ, ʜ, ʢ] verteenwoordig stemhebbende frikatiewe of approximante.

Mede-Artikulasie

Mede-Artikulasies is klanke met twee artikulasiepunte, wat gelyktydig gebruik word.

ʍ	stemlose labio-velêre approximant
w	Stemhebbende labio-velêre approximant
ɥ	Labiaal-palatale approximant
ɕ	stemlose alveolo-palatale frikatief
ʑ	Stemhebbende alveolo-palatale frikatief
ɧ	stemlose palataal-velêre frikatief

Affrikate en dubbele artikulasie

Affrikate en Dubbel geartikuleerde medeklinkers word weergegee met simbole wat bestaan uit twee ander simbole wat met 'n verbindingsstreep gekoppel word.

Teken	Naam
t͡s	stemlose alveolêre affrikaat
d͡z	Stemhebbende alveolêre affrikaat
t͡ʃ	stemlose postalveolêre affrikaat
d͡ʒ	Stemhebbende postalveolêre affrikaat
t͡ɕ	stemlose alveolo-palatale affrikaat
d͡ʑ	Stemhebbende alveolo-palatale affrikaat
ʈ͡ʂ	stemlose retroflexe affrikaat
ɖ͡ʐ	stemhebbende retroflexe affrikaat
c͡ç	stemlose palatale affrikaat
ɟ͡ʝ	stemhebbende palatale affrikaat
t͡ɬ	stemlose alveolêre laterale affrikaat
d͡ɮ	stemhebbende alveolêre laterale affrikaat
k͡p	stemlose labial-velar plosief
ɡ͡b	stemhebbende labiaal-velair plosief
ŋ͡m	labiaal-velêre nasaal

Nie-pulmoniese medeklinkers

Nie-pulmoniese medeklinkers is klanke waarvan die lugstroom nie afhanklik is van die longe nie. Die klikklanke, implosiewe en ejektiewe.

Klik		Implosief		Ejektief
ʘ	Bilabial	ɓ	Bilabiaal	ʼ	als voorbeeld:
ǀ	Laminale alveolêre ("dental")	ɗ	Alveolaar	pʼ	Bilabiaal
ǃ	Apical (post-) alveolaar ("retroflex")	ʄ	Palataal	tʼ	Alveolaar
ǂ	Laminaal postalveolaar ("palataal")	ɠ	Velaar	kʼ	Velaar
ǁ	Laterale coronaal ("lateraal")	ʛ	Uvulaar	sʼ	Alveolêre frikatief

Klinkers

Klinkers

s • b • w

Sien ook: IFA, Konsonante

	Voor	Naby-voor	Sentraal	Naby-agter	Agter
Geslote	i · y ɨ · ʉ ɯ · u ɪ · ʏ ɪ̈ · ʊ̈ ʊ e · ø ɘ · ɵ ɤ · o ə ɛ · œ ɜ · ɞ ʌ · ɔ æ ɐ a · ɶ ɑ · ɒ
Naby-geslote
Geslote-mid
Mid
Oop-mid
Naby-oop
Oop

Waar simbole in pare voorkom verteenwoordig
die een na regs 'n geronde klinker.

Die Internasionale Fonetiese Alfabet deel die klinkers volgens posisie van die tong tydens uitspraak.

Klanke sonder simbole

Alle klanke het nog nie simbole in die Internasionale Fonetiese Alfabet nie.

Die simbole vir nuwe medeklinkers word dikwels gevorm deur die simbole vir reeds bestaande medeklinkers effens aan te pas.

Toonsoorte

De "e" kan vervang word.

toonletter in IPA	Nederlandse toon	uitleg
e˥	éé	extra hoog
e˦	ée	hoog
e˧	ee	middel
e˨	èe	laag
e˩	èè	ekstra laag
eː	ee-	lang toon
eˑ	?	halflang toon