Ангельскі альфабэт

Ангельскі альфабэт (па-ангельску: English alphabet) — альфабэт ангельскае мовы. Ён заснаваны на лацінскім альфабэце і складаецца з 26 літараў.

Ангельскі альфабэт
Саманазва	The English alphabet
Тып	альфабэт на аснове лацінкі[d]
Мова	ангельская
Характарыстыка
Знакаў	26
Літары	A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

6 літар можуць пазначаць галосныя гукі (монафтонгі і дыфтонгі, самастойна альбо ў складзе дыграфаў): «A», «E», «I», «O», «U», «Y».

21 літара можа пазначаць зычныя гукі: «B», «C», «D», «F», «G», «H», «J», «K», «L», «M», «N», «P», «Q», «R», «S», «T», «V», «W», «X», «Y», «Z».

Літара «Y» можа пазначаць як зычны, так і галосны гукі (yes, yet, але many, only)^[1].

Літара «W» самастойна пазначае зычны гук (when, sweet), але выкарыстоўваецца і ў складзе дыґрафаў, якія пазначаюць галосныя гукі (cow, dew, raw і гэтак далей). Ў брытанскім вымаўленьні(uk) тое ж дакладна і для літары «R» (run, drink, але more, far, dear).

Літары сучаснага ангельскага альфабэту

№	Вялікая літара	Маленькая літара	Назва	Вымаўленьне назвы літары (МФА)	Беларускі запіс назвы літары	Заўвага
1	A	a	a	[eɪ]	эй
2	B	b	bee	[biː]	бі
3	C	c	cee	[siː]	сі
4	D	d	dee	[diː]	ді
5	E	e	e	[iː]	і
6	F	f	ef	[ef]	эф
7	G	g	gee	[dʒiː]	джы
8	H	h	aitch	[eɪtʃ]	эйч	haitch [heɪtʃ] у Ірляндыі і часта ў Аўстраліі
9	I	i	i	[aɪ]	ай
10	J	j	jay	[dʒeɪ]	джэй
11	K	k	kay	[keɪ]	кей
12	L	l	el	[el]	эл
13	M	m	em	[em]	эм
14	N	n	en	[ɛn]	эн
15	O	o	o	[əʊ]	оў
16	P	p	pee	[piː]	пі
17	Q	q	cue	[kjuː]	к’ю
18	R	r	ar	[ɑː, ar]	а, ар	[ɑr] у паўночнаамэрыканскім вымаўленьні альбо ў пазыці перадгалосным
19	S	s	ess	[es]	эс	Пішацца es- у спалучэньнях тыпу es-hook
20	T	t	tee	[tiː]	ці
21	U	u	u	[juː]	ю
22	V	v	vee	[viː]	ві
23	W	w	double-u	['dʌbljuː]	дабл-ю
24	X	x	ex	[eks]	экс
25	Y	y	wy	[waɪ]	уай
26	Z	z	zed, zee	[zɛd, ziː]	зэт (у брытанскай ангельскай), зі (у амэрыканскай ангельскай)

Дыграфы

У ангельскай мове маюцца наступныя дыграфы:

1. sh = [ʃ], «shine» [ʃaɪn];
2. zh = [ʒ], «Zhukov» [ˈʒukov] (толькі ў практычных транскрыпцыях);
3. ch = [tʃ], «China» [ˈtʃaɪnə]; = [k] у словах грэцкага паходжаньня «echo» [ˈekəʊ], а таксама ў запазычаньнях з некаторых іншых моваў: іўрыт — «Michael» [ˈmaɪkəl]; нямецкае — «Mach» [mak]; часам = = [ʃ] у словах францускае паходжаньня — «Michigan» [ˈmɪʃɪgən], «machine» [məˈʃiːn]; ды інш.;
4. kh = [x], «Kharkiv» [ˈxarkiv] (толькі ў практычных транскрыпцыях);
5. th = [ð] альбо [θ] «the» [ðiː, ðə], «think» [θ θk];
6. ph = [f] у словах грэцкага паходжаньня.

Дыякрытычныя знакі

Дыякрытычныя знакі ўжываюцца ў ангельскіх тэкстах рэдка і ў асноўным у запазычаных словах пры захаваньні ў ангельскае іх напісаньня, які быў у іхняе мове-крыніцы, часта францускай: у слове café «кавярня» значок акуту паказвае, што ў ангельскае мове ўслед за францускай літара e не зьяўляецца невымаўляльнай, «нямко», якой была б на прыканцы слова, не маючы рыскі. Гэты знак ды штрых са адваротным да яго нахілам ў францускай пазначаюць галосныя гукі той ці іншай ступені адкрытасьці — ўздыму языку, і ў францускай націск заўсёды падае на апошні вымаўляльны галосны гук кожнага характэрнага слова.

Як толькі такія словы становяцца натуралізаванымі ў ангельскай, яны звычайна губляюць дыякрытычныя знакі, як гэта адбылося са старымі запазычаньнямі, да прыкладу, французкім словам hôtel. У нефармальнай ангельскай дыякрытыка часта апускаецца ў сілу адсутнасьці літараў з ёй на клявіятуры, а прафэсійныя капірайтэры і наборшчыкі аддаюць перавагу яе выкарыстаньню. Тыя словы, якія яшчэ ўспрымаюцца як чужыя, часта захоўваюць дыякрытыку. Да прыкладу, адзінае напісанне слова soupçon, знойдзенае ў ангельскіх слоўніках (Оксфардзкім і іншых). Дыякрытычныя знакі часьцей захоўваюцца тады, калі пры іхняе адсутнасьці магчымая блытаніна з іншым словам (да прыкладу, résumé (альбо resumé [рэзюмэ] «рэзюмэ (напрыклад, для прыёму на працу)», а не resume [різьюм «аднавіць») і рэдка нават дадаюцца (як у maté, ад гішпанскага yerba mate, але прытрымліваючыся прыкладу напісаньня слова café, з францускай).

Акут, гравіс або дыярэзіс можуць быць пастаўлены над «е» на прыканцы слова для абазначэньня таго, як яна вымаўляецца (saké).

Наогул, дыякрытычныя знакі часта не выкарыстоўваюцца нават у тых месцах, дзе яны маглі б дазволіць пазьбегнуць блытаніны.

Гісторыя

Пісьменнасьць ангельскай мовай з’явілася прыкладна з V стагодзьдзя н. э., для запісу выкарыстоўваліся англасаксонскія руны, захаваліся толькі некалькі невялічкіх фрагмэнтаў тагачасных запісаў. Зьмена рунаў на лацінскія літары пачалася з VII стагодзьдзя з прыходам хрысьціянскіх місіянэраў. Ў 1011 годзе манах бенедыктынскага абацтва на імя Бертфэрд (Byrhtferð) выкарыстоўваў ангельскі альфабэт, які складаецца з 23 літараў лацінскага албьфабэту (бяз «J», «U» і «W»), дапоўненых ампэрсандам, чатырма літарамі, заснаванымі на англасаксонскіае рунах: «Yo» (Yoȝ, ёўґ), Вуньё (ƿ), Торн (þ), «Ð(uk)», ды ліґатурай «Æ». Ягоны варыянт выглядаў так:

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X Y Z & Ȝ Ƿ Þ Ð Æ

У XVI стагоддзі былі запрапанаваныя літары «U» ды «J», як вытворныя ад «V» ды «I», атрымала статус асобнай літары «W» («VV»). Ліґатура «æ» і «œ» можуць выкарыстоўвацца ў некаторых словах грэцкага а лацінскага паходжаньня, такіх як «encyclopædia» — энцыклапэдыя, аднак у сувязі з тэхнічнымі абмежаваньнямі клавіятур і друкавальных прыладаў яны часта замяняюцца на адпаведныя «ae» і «oe».

Частотнасць літар

Найбольшай часьцей сустракаемай літарай у ангельскай мове з’яўляецца «E», самай рэдкай — «Z».

Ніжэй прыведзены сьпіс частотнасьці літараў, якія выкарыстоўваюцца ў ангельскай мове^[2].

Літара	E	T	A	O	I	N	S	H	R	D	L	C	U	M	W	F	G	Y	P	B	V	K	X	J	Q	Z
Частотнасьць, %	12,7	9,06	8,17	7,51	6,97	6,75	6,33	6,09	5,99	4,25	4,03	2,78	2,76	2,41	2,36	2,23	2,02	1,97	1,93	1,49	0,98	0,77	0,15	0,15	0,1	0,05

• The quick brown fox jumps over the lazy dog(en) — панґрама, якая зьмяшчае ўсе 26 літараааў ангельскага альфабэту.