Лявон Баразна

Ляво́н Баразна́ (4 лютага 1929, в. Новае Сяло, Талачынскі раён — 15 жніўня 1972, Менск) — беларускі мастак дэкаратыўна-ўжытковага мастацтва і дасьледнік культуры, актывіст захаваньня гісторыка-культурнай спадчыны; забіты ў 1972 пры нявысьветленых абставінах.

Лявон Баразна лац. Lavon Barazna
Дата нараджэньня	4 лютага 1929(1929-02-04)
Месца нараджэньня	Новае Сяло[d], Азярэцкі сельсавет, Талачынскі раён, Аршанская акруга, БССР, СССР
Дата сьмерці	15 жніўня 1972(1972-08-15) (43 гады)
Месца сьмерці	Менск, БССР, СССР
Месца пахаваньня	Талачын
Месца вучобы	Менскі дзяржаўны мастацкі каледж імя Аляксея Глебава (1952) Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут (1968)
Занятак	маляр, дзеяч аховы помнікаў
Узнагароды	Грамата Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету БССР[d] (1963)

Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Баразна.

Біяграфія

У 1950 годзе пасьля службы ў савецкім войску ўпершыню трапіў у Менск. Паступіў у Менскую мастацкую вучыльню й ў 1952 годзе атрымаў дыплём. Падчас вучобы ён пачаў актыўна цікавіцца арнамэнтам, адзеньнем, ткацтвам. Хадзіў па вёсках і распытваў у людзей, што за вопратку яны носяць, якія выкарыстоўваюць арнамэнты, посьцілкі, як ткалі, як вышывалі; замалёўваў узоры. Вынікам сталі пазьней 4 альбомы пра скарбы беларускай народнай культуры, якія ён здаў у Мастацкі музэй. З 1957 году браў удзел у выставах^[1]. У 1963 годзе Баразна зноў прыехаў ў Менск, паступіў на мастацка-прамысловы факультэт (аддзяленьне ткацтва) Беларускага дзяржаўнага тэатральна-мастацкага інстытуту, які скончыў у 1968 годзе. Пасьля пачатку навучальнага году з Зянонам Пазьняком стварылі ў інстытуце суполку пад назовам «Аматары беларускага мастацтва», ладзілі экскурсіі па старым Менску, этнаграфічныя экспэдыцыі, арганізоўвалі вечарыны^[2].

Моцна сябраваў з Уладзімерам Караткевічам^[3]. У 1969 разам зь Зянонам Пазьняком выступаў у абарону вуліцы Няміга. Іх сумесны артыкул надрукавала газэта «Правда», дзякуючы чаму Машэраў на 3 гады прыпыніў зьнішчэньне Нямігі^[4].

У 1972 Баразна рыхтаваў публічную акцыю пратэсту супраць разбурэньня Нямігі. 15 жніўня 1972 у старым горадзе ён кінуўся на вуліцы ратаваць жанчыну, на якую напалі бандыты. Кабета імгненна зьнікла, а Лявон атрымаў сьмяротны ўдар^[5].

Сьледчыя органы трактавалі гэтае забойства як звычайны крымінал, але пэўныя акалічнасьці даюць падставы падазраваць у зьдзяйсьненьні злачынства савецкія спэцслужбы^[4].

Разьвітаньне адбывалася ў невялікай зале Саюза мастакоў. Пахаваны на талачынскіх могілках.

Забойцы былі схоплены. Суд над імі ператварыўся ў бясконцы фарс і зьдзек з сымуляцыяй вар’яцтва адным з забойцаў, з адмовай і заменай паказаньняў сьведак. Забойцы атрымалі мізэрныя тэрміны, неўзабаве скасаваныя амністыяй^[2][6].

Творчасьць

У выніку падарожжаў па Беларусі ў 1950—60-х гадах падрыхтаваў альбомы «Беларускае народнае адзеньне», «Беларуская народная вопратка», «Арнамэнт паўднёвай Беларусі», «Тканіны Гродзеншчыны» і вялікую сэрыю жывапісных і графічных пэйзажаў Беларусі. Паводле яго эскізаў створаны касьцюмы для ансамбляў песьні й танца: Гарадзенскага «Нёман», Смаргонскага імя Агінскага, Наваградзкага «Сьвіцязь» і інш. У 1966—69-х гадах галоўны мастак Мастацкага фонду Беларусі^[2]. Працаваў у тэхніках жывапісу — «Зязюленька», «Народны сьпявак Моніч», аўтапартрэт, партрэт «Маці»; акварэлі — «Стары Менск», «Гаспадар»; пастэлі — «Старая», «Мястэчка»; вітража — «Будаўніца», графікі і інш. Мастацтвазнаўчы аналіз, уступны артыкул, сістэматызацыя гравюр і складальнік альбома «Гравюры Францыска Скарыны» 1972 г., 2-е выданьне 1990 год^[1].

Узнагароды

• Грамата Вярхоўнага Савета БССР (1963)
• Граматы Міністэрства культуры БССР

Ушанаваньне памяці

• У Талачынскім гісторыка-краязнаўчым музэі 2 траўня 2024 годы была адкрыта экспазыцыя работ мастака, яго асабістых рэчаў і мэмарыяльная дошка мастаку на хаце нумар 22, у якой ён калісьці жыў на вуліцы Горкага ў Талачыне^[7].

Фільмаграфія

• Зьміцер Іўчанка. (26 лістапада 2022) «Лявон Баразна… Адданае сэрца» Дакумэнтальны фільм. Летапіс.

Мастацкія выставы

• У 1975 яго сябры зладзілі ў Менску ягоную пэрсанальную выставу, якая мела вялікі грамадзкі рэзананс^[5][8].
• Выстава пад назовам «Лявон Баразна (1928—1972). Спадчына (жывапіс, графіка)», што праходзіла з 11 лютага да 8 красавіка 2010 году, ладзілася ў Нацыянальным мастацкім музэі й ўключала 90 твораў графікі й жывапісу з адлюстраванымі ўзорамі ткацтва, што былі рэканструяваны творцам у народных строях, а таксама геамэтрычнымі і расьліннымі арнамэнтамі з розных вобласьцяў Беларусі. Дэманстраваліся таксама акварэльныя аркушы «Сялянка ў чырвонай кофце», «Дзяўчына ў сьвяточным уборы», «Стары Менск», малюнкі «Вясельле ў Танежы», «Вежа Наваградка», «Гарадзенскі мост», «Ля возера» і іншыя з калекцыі музэя. Са збораў Талачынскага гісторыка-краязнаўчага музэя былі прадстаўлены фотаздымкі розных творчых калектываў у сцэнічных касьцюмах, выкананых па праектах Лявона Баразны^{[9][10][11][12]}.

Кнігапіс

• Гравюры Францыска Скарыны / уступны артыкул, сістэматызацыя гравюр і мастацтвазнаўчы аналіз Лявона Баразны ; фотарэпрадукцыі і фотарэстаўрацыя П. Захарэнкі; навуковыя рэдактары: А. І. Жураўскі, П. В. Масленікаў, Г. В. Штыхаў. — Менск: Беларусь, 1972. — 12,148 с. — 5000 ас.
• Выстаўка твораў мастака Л. Ц. Баразны (1928―1972): каталог / прадмова З. Пазняка. — Менск: Беларусь, 1975. — 24 с. — 1000 ас.
• Гравюры Францыска Скарыны / уступны артыкул, сістэматызацыя гравюр і мастацтвазнаўчы аналіз Лявона Баразны ; фотарэпрадукцыі і фотарэстаўрацыя П. Захарэнкі; навуковыя рэдактары: А. І. Жураўскі, П. В. Масленікаў, Г. В. Штыхаў; прадмова В. Ф. Шматава. — Выданьне 2-е. — Менск: Беларусь, 1990. — 172,19 с. — 3800 ас. — ISBN 5-338-00483-6.
• Беларускі сцэнічны касцюм (па матэрыялах творчасці Лявона Баразны) / падрыхтавала Н. І. Пасюта. — Гродна: Горадзенскі абласны мэтадычны цэнтар народнай творчасьці, 2011. — 8 с.

Крытыка, рэцэнзіі

• Немировский Е. Л. Альбом старопечатных гравюр.  (рас.) // В мире книг : часопіс па справах выдавецтваў, паліграфіі й кніжнага гандлю. — 1973. — № 2.
• Голенченко Г. Я. Гравюры Франциска Скорины.  (рас.) // Книга. Исследования и материалы : сборник. — М.: Книга, 1974. — Т. Сборник 28.