Маларыта

Малары́та — места ў Беларусі, на рацэ Маларыце. Адміністрацыйны цэнтар Маларыцкага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 11 914 чалавек^[1]. Знаходзіцца за 52 км ад Берасьця. Чыгуначная станцыя на лініі Берасьце — Ковель.

Маларыта лац. Małaryta
Чыгуначная станцыя
Герб Маларыты
Першыя згадкі:	1566
Горад з:	1970
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Берасьцейская
Раён:	Маларыцкі
Плошча:	7 км²
Вышыня:	151 м н. у. м.
Насельніцтва (2018)
колькасьць:	11 914 чал.[1]
шчыльнасьць:	1702 чал./км²
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1651
Паштовы індэкс:	225910
СААТА:	1252501000
Нумарны знак:	1
Геаграфічныя каардынаты:	51°47′50″ пн. ш. 24°4′51″ у. д.
Маларыта на мапе Беларусі ± Маларыта Маларыта
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Назва

Паходжаньне назвы «Маларыта» мясцовыя жыхары зьвязваюць зь невялікай рэчкай Рытай, што бярэ пачатак на тэрыторыі Ўкраіны^[2].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Маларыту датуецца 1546 годам і зьмяшчаецца ў дакумэнтах аб разьмежаваньні Вялікага Княства Літоўскага і Каралеўства Польскага^[3]. Пад 1564 і 1566 гадамі ўпамінаецца каралеўская вёска Малая Рыта ў Палескай воласьці Берасьцейскай эканоміі. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў вёска ўвайшла ў склад Берасьцейскага павету Берасьцейскага ваяводзтва.

У 1566 годзе ў Малой Рыце было 36 гаспадарак (у 1668 годзе — 29 гаспадарак, 30 валок зямлі, царква)^[3]. У 1668 годзе вёска была ў складзе Рудзкага войтаўства (цэнтар — двор Руда, які разьмяшчаўся побаў з в. Рыта Вялікая) Палескай воласьці; 38 пляцаў, 2 зь якіх належалі ўніяцкай царкве, 8 — стольніку з м. Ашмяны А. Слізеню. На 1682 год у вёсцы было 42 гаспадаркі і 38 пляцаў (2 належалі царкве).

У 1768—1790 гадох у Маларыце дзейнічалі мэталюргічная мануфактура і медны завод па вытворчасьці катлоў для бровараў (у 1780 на мануфактуры быо 180 работнікаў, выраблена 180 пудоў жалеза)^[4]. На 1789 год у вёсцы было 49 гаспадарак і 166 пляцаў; належала да Збураскага ключа.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Маларыта апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Берасьцейскім павеце Слонімскай, з 1796 году — Літоўскай, з 1801 году — Гарадзенскай губэрні.

У 1862 годзе з мэтай маскалізацыі краю расейскія ўлады адкрылі у Маларыце народную вучэльню. На 1886 год існавалі аднайменнае сяло (62 двары), у якім працавалі валасная ўправа, царква, 3 крамы, карчма; за 0,5 км ад сяла — чыгуначная станцыя. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Маларыце было 203 двары, існавалі сельская народная вучэльня, 2 лесапільні, шпалапрапітны завод, цагельня, вятрак.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Маларыта абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР.

Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Маларыта апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Берасьцейскага павету Палескага ваяводзтва.

У 1939 годзе мястэчка ўвайшло ў склад БССР, дзе з 1940 году стала цэнтрам раёну (у 1962—1965 гадох уваходзіла ў склад Берасьцейскага раёну). У 1970 годзе Маларыта атрымала статус места.

• Места на старых здымках
• 
  Царква, 1915—18 гг.
• 
  Царква, 1944 г.
• 
  Касьцёл, 1924 г.
• 
  Вайсковыя могілкі каля касьцёла, 1942 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVII стагодзьдзе: 1795 год — 260 чал. (136 муж. і 124 жан.)
• XIX стагодзьдзе: 1860 год — 540 чал. (261 муж. і 279 жан.); 1886 год — 749 чал.^[5]; 1897 год — 1275 чал.
• XX стагодзьдзе: 1905 год — 1097 чал.; 1959 год — 3,4 тыс. чал.; 1991 год — 9,9 тыс. чал.; 1998 год — 11,6 тыс. чал.^[6]
• XXI стагодзьдзе: 2006 год — 11,3 тыс. чал.; 2008 год — 11,3 тыс. чал.; 2009 год — 11 751^[7] чал. (перапіс); 2016 год — 11 823 чал.^[8]; 2017 год — 11 891 чал.^[9]; 2018 год — 11 914 чал.^[1]

Адукацыя

У Маларыце працуюць гімназія, 2 сярэднія школы, школа-сад, 5 дашкольных установаў.

Мас-мэдыя

Выдаецца раённая газэта «Голас часу».

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Чырвонаармейская вуліца	Царкоўная вуліца[10]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці.

• ААТ «Маларыцкі кансэрвагароднінасушыльны камбінат»
• РММ м. Маларыты УП «Берасьцеводбуд»
• ЗАТ «КварцМелПром»

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Дзейнічае Маларыцкі раённы цэнтар народнай творчасьці. Штогод праводзіцца Маларыцкі міжнародны маратон.

Славутасьці

• Забудова гістарычная (1-я палова ХХ ст., фрагмэнты)
• Царква Сьвятога Мікалая (1908)

Страчаная спадчына

• Касьцёл (1924)

Асобы

• Барыс Пухоўскі (нар. 1987) — гандбаліст
• Вадзім Скрыпчанка (нар. 1975) — футбаліст і трэнэр
• Леанід Тараненка (нар. 1956) — цяжкаатлет