Нацыянальны навукова-асьветны цэнтар імя Францішка Скарыны

Нацыяна́льны навуко́ва-асьве́тны цэ́нтар імя́ Франці́шка Скары́ны (Скары́наўскі цэ́нтар) — дзяржаўная ўстанова адукацыі Беларусі, якая існавала ў 1991—2004 гадох.

Нацыянальны навукова-асьветны цэнтар імя Францішка Скарыны
наркам. Нацыянальны навукова-асветніцкі цэнтр імя Францыска Скарыны
Абрэвіятура	ННАЦ
Наступнік	Інстытут культуры Беларусі
Дата ўтварэньня	1991
Дата спыненьня існаваньня	2004
Тып	асьветная
Юрыдычны статус	дзяржаўная ўстанова
Мэта	разьвіцьцё беларускай культуры
Штаб-кватэра	Цэнтральны раён, Рэвалюцыйная вул., д. 15
Месцазнаходжаньне	Менск
Каардынаты	53°54′6″ пн. ш. 27°33′1″ у. д.
Дзейнічае ў рэгіёнах	Беларусь
Афіцыйныя мовы	беларуская
Кіраўніца	Любоў Уладыкоўская-Канаплянік
Намесьнік	Ігар Захаранка
Навуковая сакратарка	Вераніка Каламійцава[1]
Асноўныя асобы	Уладзімер Конан, Адам Мальдзіс, Генадзь Цыхун
Матчына кампанія	Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт
Зьвязаныя кампаніі	Міжнародная асацыяцыя беларусістаў, Тэрміналягічная камісія, Скарынаўскае брацтва
Колькасьць супрацоўнікаў	24 (2004 год)[2]
Сайт	skc.edu.by

Дзейнасьць

Асноўныя напрамкі дзейнасьці:

• гісторыя і тэорыя беларускай культуры;
• распрацоўка беларускай тэрміналёгіі;
• праблемы выяўленьня, вяртаньня ды супольнага выкарыстаньня беларускіх матэрыяльных і духоўных каштоўнасьцяў, што знаходзяцца па-за межамі краіны;
• стварэньне інфармацыйнага банку ў галіне адукацыі, навуцы, гісторыі, культуры, рэлігіі Беларусі ды інш.

Пры Нацыянальным цэнтры з 1991 року дзейнічала Міжнародная асацыяцыя беларусістаў^[3].

З 1993 року ў Цэнтры зьбіралася інфармацыйная база зьвестак у дзесяці галінах:

• адукацыя;
• гісторыя;
• дыяспара;
• краязнаўства;
• культура;
• навука;
• нацыянальныя супольнасьці;
• пэрсаналіі;
• рэстытуцыя;
• сувязі паміж культурамі Беларусі і замежных краінаў^[4].

У 1993 року ў Цэнтры была створаная бібліятэка з калекцыяй выданьняў беларускай дыяспары, фонды якой папаўняліся за кошт падарункаў, па кнігаабмене, з дапамогай сувязяў Цэнтру з аб’яднаньнямі беларусаў замежжа^[3]. Самыя раньнія беларускамоўныя выданьні ў калекцыі — кнігі ваеннага і паваеннага часоў (1940-я рокі), надрукаваныя ў лягерох для перамешчаных асобаў^[5]. Найбольшую частку складалі беларускія выданьні ў ЗША.

На аснове сабранай базы Скарынаўскі цэнтар выдаў шасьцітомны энцыкляпэдычны даведнік „Беларусы і ўраджэнцы Беларусі ў памежных краінах“ (2000), сем зборнікаў „Вяртаньне“, 29 зборнікаў „Беларусіка-Albaruthenica“, каля сотні нумароў інфармацыйна-аналітычнага бюлетэню „Кантакты і дыялёгі“, зборнікі, прысьвечаныя культурнаму ўзаемадзеяньню краінаў і народаў^[6].

З сабраных з дапамогай беларусаў з усяго сьвету карцін, скульптураў, тканін, дакумэнтаў, кніг ды іншых прадметаў у 1993 року быў створаны музэй „Беларусь ў сьвеце“^[7]. Пры перадачы збораў музэю пэдагагічнаму ўнівэрсытэту частка экспанатаў зьнікла^[8].

Супраца

Сумесныя дасьледаваньні з Скарынаўскім цэнтрам ладзілі звыш 200 беларусазнаўцаў з 23 краінаў Азіі, Паўночнай Амэрыкі і Эўропы. Супрацоўнічалі з навуковымі ўстановамі Ізраілю і ЗША (Беларускі інстытут навукі і мастацтва), а таксама такіх краінаў Эўропы, як Латвія, Летува, Польшча (Варшаўскі ўнівэрсытэт і Інстытут Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы ў Любліне), Расея (Інстытут славяназнаўства і балканістыкі РАН) і Ўкраіна, Ангельшчына (Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны), Баўгарыя, Італія, Нямеччына і Францыя. Да 2002 году зладзілі 45 міжнародных навуковых канфэрэнцыяў і выдалі 40 кніг. Сумесна зь «Міжнароднай асацыяцыяй беларусістаў» зладзілі 3 міжнародныя кангрэсы беларусістаў^[9].

Будова

На 2004 год Нацыянальны навукова-асьветны цэнтар імя Францішка Скарыны (ННАЦ) налічваў 6 аддзелаў:

1. гісторыі і тэорыі беларускай культуры;
2. праблемаў хрысьціянства і нацыянальнага разьвіцьця;
3. культурных узаемасувязяў і беларускай дыяспары;
4. сацыяльна-палітычнай культуры і грамадзкай думкі Беларусі;
5. беларускай навуковай тэрміналёгіі;
6. інфармацыйна-асьветніцкі.

Сярод загаднікаў аддзелаў былі кандыдат гістарычных навук Сяргей Віцязь, доктар філязофскіх навук Уладзімер Конан, доктар фізыка-матэматычных навук Генадзь Пятроўскі і прафэсар Генадзь Цыхун. Таксама навуковымі супрацоўнікамі былі дактары навук Анатоль Грыцкевіч, Мікалай Крукоўскі і Леанід Лыч. У Скарынаўскім цэнтры працавала бібліятэка, якая ўлучала: рукапісны фонд, 2) збор выданьняў беларускай дыяспары; 3) фонд фота- і фонадакумэнтаў; 4) дасье выразак з пэрыёдыкі; 5) картатэку постацяў, паселішчаў, краінаў, дыяспары і рэстытуцыі; 6) кампутарную базу зьвестак; 7) пастаянную выставу «Беларусы ў сьвеце» з больш як 2000 экспанатаў. На захоўваньні знаходзіліся мастацкія творы Валерыя Дзевіскібы, Яна Кузьміцкага, Пятра Мірановіча, Галіны Русак, Тамары Стагановіч і Вячкі Целеша. Пры ННАЦ дзейнічалі: грамадзкае аб’яднаньне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў» («МАБ»), Тэрміналягічная камісія Міністэрства адукацыі Беларусі і Скарынаўскае брацтва^[10].

Мінуўшчына

Ідэя стварэньня Інстытуту Беларусі зьявілася ў прафэсара Адама Мальдзіса, пабачыўшы дзейнасьць Славацкай маціцы^[11]. Навукова-асьветны цэнтар (ННАЦ) быў створаны ў 1991 року па рашэньні ЦК КПБ у рамках мерапрыемстваў, прысьвечаных 500-годзьдзю беларускага першадрукара Францішка Скарыны^[12]; Адам Мальдзіс стаў ягоным першым дырэктарам. Сьпярша ННАЦ дзейнічаў пры Інстытуце літаратуры Акадэміі навук. Разьмяшчаўся ў Менску па адрасе вул. Рэвалюцыйная, 15^[13] — у тым самым будынку, дзе за савецкім часам дзейнічаў Інбелкульт.

З 1993 року Цэнтар быў перададзены з Акадэміі навук у падпарадкаваньне Міністэрства адукацыі^[14]. Гэта абмежавала магчымасьці ягонай дзейнасьці, у якую ўваходзіла далёка не адукацыя^[12][15]. У 2002 року празь недахоп фінансаваньня Цэнтар быў вымушаны скараціць штат супрацоўнікаў да 20 чалавек (на 40%)^[16].

У 2004 року Нацыянальны навукова-асьветны цэнтар стаў структурным падразьдзяленьнем пэдагагічнага ўнівэрсытэту імя Максіма Танка, пазбавіўшыся рэгістрацыі як юрыдычная асоба^[14].

Пасьля канчатковай ліквідацыі зборы Цэнтру былі схаваныя, картатэкі і друкаваныя выданьні перададзеныя на захаваньне ў Нацыянальную бібліятэку^[17] і Музэй літаратуры і мастацтва^[18][19], экспанаты музэю „Беларусы ў сьвеце“ — у Нацыянальны гістарычны музэй^[6]. Пазьней частка сабраных збораў, датычная беларускай дыяспары, перададзеная ў Інстытут культуры Беларусі(d)^[20].

Кіраўнікі

• Адам Мальдзіс (1991 — сьнежань 1998)
• Любоў Уладыкоўская-Канаплянік (сьнежань 1998 — чэрвень 2004)