Аляксандр Васілевіч Гарбатаў

Аляксандр Васілевіч Гарбатаў (1891—1973) — савецкі военачальнік, генерал арміі. Герой Савецкага Саюза (1945). Камандуючы 3-й арміяй (1943—1945). Камандуючы ПДВ  (руск.) (1950—1954).

Аляксандр Васілевіч Гарбатаў
руск.: Горбатов, Александр Васильевич
Дата нараджэння	21 сакавіка 1891(1891-03-21)
Месца нараджэння	Пахоціна[d], Вязнікаўскі павет[d], Уладзімірская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	7 снежня 1973(1973-12-07) (82 гады)
Месца смерці	Масква, РСФСР, СССР
Месца пахавання	Новадзявочыя могілкі
Грамадзянства	Расійская імперыя  РСФСР  СССР
Прыналежнасць
Род войскаў	кавалерыя, army[d], паветрана-дэсантныя войскі[d] і Ваенна-паветраныя войскі Расіі
Гады службы	1912 - 1917 1919 - 1973
Званне	старшы ўнтэр-афіцэр (Расійская імперыя) генерал арміі (СССР)
Камандаваў	3-я армія (СССР)
Бітвы/войны	Першая сусветная вайна Грамадзянская вайна ў Расіі польска-савецкая вайна Вялікая Айчынная вайна
Узнагароды і званні	Медаль «XX гадоў Рабоча-Сялянскай Чырвонай Арміі» Медаль «У азнаменаванне 100-годдзя з дня нараджэння Уладзіміра Ільіча Леніна» Медаль «За абарону Сталінграда» Медаль «За ўзяцце Кёнігсберга» Медаль «За ўзяцце Берліна» Медаль «За вызваленне Варшавы» Юбілейны медаль «30 гадоў Савецкай Арміі і Флоту» Медаль «40 гадоў Узброеных Сіл СССР» Медаль «50 гадоў Узброеных Сіл СССР» Узнагароды Расійскай імперыі Георгіеўскі крыж 3 ступені Георгіеўскі крыж 4 ступені Георгіеўскі медаль Георгіеўскі медаль Узнагароды замежных дзяржаў ордэн «Легіён пашаны» Ордэн Крыж Грунвальда II ступені Медаль «За Варшаву 1939—1945» Медаль «За Одру, Нісу, Балтыку»
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Гарбатаў.

Біяграфія

Нарадзіўся 21 сакавіка 1891 года ў вёсцы Пахоціна  (руск.) цяпер Палехскага раёна  (руск.) Іванаўскай вобласці. З сялян. У 1902 годзе скончыў сельскую трохкласную школу. Працаваў у сялянскай гаспадарцы бацькі, на зімовых адыходныз промыслах, на абутковай фабрыцы ў Шуі.

На ваеннай службе з кастрычніка 1912 года, служыў у Чарнігаўскім 17-м гусарском палку  (руск.). Удзельнік Першай сусветнай вайны, ваяваў у Польшчы, у Карпатах, на рацэ Стаход, быў паранены ў баях, за адвагу выраблены ў старэйшыя унтэр-афіцэры  (руск.) і ўзнагароджаны Георгіеўскімі крыжамі і медалямі.

Грамадзянская вайна і міжваенны перыяд

У РСЧА ўступіў добраахвотнікам у жніўні 1919 года. У Грамадзянскую вайну — чырвонаармеец, камандзір кавалерыйскага ўзвода, эскадрону, з красавіка 1920 года — 58-га кавалерыйскага палка  (руск.), са жніўня таго ж года — Асобнай Башкірскай кавалерыйскай брыгады  (руск.). Ваяваў супраць войскаў генерала А. І. Дзянікіна, на савецка-польскай вайне, у канцы 1920 года — супраць войскаў С. В. Пятлюры. Член ВКП(б) з 1919 года.

Пасля заканчэння Грамадзянскай вайны, з 1921 года — камандзір 7-га Чарнігаўскага Чырвонае казацтва кавалерыйскага палка на Украіне, з 1928 года — камандзір кавалерыйскай брыгады ў 3-й кавалерыйскай дывізіі  (руск.), з 11 студзеня 1933 года — камандзір 4-й Туркестанскай горна-кавалерыйскай дывізіі ў Туркменскай ССР. Скончыў камандныя кавалерыйскія курсы (1926), курсы ўдасканалення вышэйшага камсаставу ў Маскве (1930). 26 лістапада 1935 года прысвоена званне камбрыга^[1]. З мая 1936 года — камандзір 2-й кавалерыйскай дывізіі  (руск.) на Украіне.

Арышт і Калыма

У верасні 1937 года ў ходзе масавых рэпрэсій у РСЧА  (руск.) А. В. Гарбатаў быў зняты з пасады «за сувязь з ворагамі народа», накіраваны ў распараджэнне Упраўлення па камандным і начальным складзе РСЧА і выключаны з ВКП(б). У сакавіку 1938 года быў адноўлены ў партыі і прызначаны намеснікам камандзіра 6-га кавалерыйскага корпуса, але ў кастрычніку 1938 года звольнены ў запас і арыштаваны. Падвяргаўся катаванням следчых НКУС, але вінаватым сябе не прызнаў. У сваіх успамінах Аляксандр Васільевіч пісаў^[2]:

Допытаў з прыхільнасцю было пяць з прамежкам двое-трое сутак; часам я вяртаўся ў камеру на насілках. Затым дзён дваццаць мне давалі аддыхацца… калі пачалася трэцяя серыя допытаў, як хацелася мне спачатку памерці!

Быў асуджаны 8 мая 1939 года па артыкуле 58 КК РСФСР  (руск.) («контррэвалюцыйныя злачынствы») на 15 гадоў пазбаўлення волі і 5 гадоў паразы ў правах. Пакаранне адбываў у лагеры на Калыме  (руск.), захварэў цынгой.

Вызвалены пасля перагляду справы 5 сакавіка 1941 года. Пасля аднаўлення ў арміі і лячэння ў санаторыях у красавіку таго ж года атрымаў прызначэнне на пасаду намесніка камандзіра 25-га стралковага корпуса  (руск.) на Украіну.

Вялікая Айчынная вайна

У пачатковы перыяд вайны корпус быў перакінуты ў склад 19-й арміі  (руск.) на Заходні фронт і ў пачатку ліпеня 1941 года ўступіў у бой у Віцебскай бітве. Быўшы адрэзаным ад корпуса, перападпарадкаваў сабе бязладна адыходныя войскі, змог арганізаваць абарону і чатыры дні ўтрымліваў Ярцава. 22 ліпеня быў паранены і адпраўлены ў Маскву на лячэнне. Пасля лячэння быў залічаны слухачом Курсаў для вышэйшага камсаставу, але да вучобы не прыступіў і па ўласнай просьбе быў адпраўлены на фронт.

1 кастрычніка 1941 года ў Харкаве быў прызначаны камандзірам 226-й стралковай дывізіі  (руск.) на Паўднёва-Заходні фронт. Вызначыўся ў ходзе абарончых баёў пад Харкавам, а затым у зімовых наступальных баях, дзе неаднаразова рабіў дзёрзкія рэйды па тылах праціўніка з разгромам яго гарнізонаў. 25 снежня 1941 года было прысвоена званне генерал-маёр (да гэтага часу так і заставаўся ў званні камбрыга). Узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга.

З чэрвеня 1942 года — інспектар кавалерыі Паўднёва-Заходняга фронту, са жніўня — у той жа пасадзе на Сталінградскім фронце. З кастрычніка — намеснік камандуючага 24-й арміяй  (руск.) на Сталінградскім і Данскіх франтах, удзельнік Сталінградскай бітвы. З красавіка 1943 года — камандзір 20-га гвардзейскага стралковага корпуса  (руск.) 4-й гвардзейскай арміі  (руск.) ў рэзерве Стаўкі ВГК. Генерал-лейтэнант (28.04.1943).

З чэрвеня 1943 года і да канца вайны — камандуючы 3-й арміяй. Генерал-палкоўнік (29.06.1944). Па-геройску і ўмела дзейнічаў у Арлоўскай, Бранскай, Чарнігаўска-Прыпяцкай  (руск.), Беларускай, Усходне-Прускай, Берлінскай аперацыях. За умелае кіраўніцтва 3-й арміяй пры прарыве абароны праціўніка ва Усходняй Прусіі 10 красавіка 1945 года ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза.

За час вайны Гарбатаў быў 16 разоў згаданы ў падзячных ў загадах Вярхоўнага Галоўнакамандуючага^[3].

Пасляваенны час

У чэрвені 1945 года пасля гібелі генерал-палкоўніка М. Э. Берзарына  (руск.) прызначаны на пасаду каменданта Берліна, таксама змяніў яго на пасадзе камандуючага 5-й ударнай арміяй  (руск.) на тэрыторыі Германіі^[4]. У лістападзе 1945 года прызначаны начальнікам СВАГ  (руск.) у Мекленбургу і Заходняй Памераніі. З лістапада 1946 года камандаваў іншымі агульнавайсковымі арміямі. З сакавіка 1950 года — камандуючы Асобнай гвардзейскай паветрана-дэсантнай арміяй. У 1954—1958 гадах камандуючы войскамі Прыбалтыйскай ваеннай акругі  (руск.). Генерал арміі (08.08.1955). З 1958 года — у Групе генеральных інспектараў МА СССР  (руск.).

У 1952—1961 гадах кандыдат у члены ЦК КПСС, дэпутат Вярхоўнага Савета СССР.

Ганаровы грамадзянін Арла, Гомеля. Аўтар кнігі мемуараў «Гады і войны», у якіх адным з першых у СССР у 1960-х гадах падрабязна распавёў пра рэпрэсіі 1930-х гадоў.

Аляксандр Васілевіч Гарбатаў памёр 7 снежня 1973 года. Пахаваны ў Маскве на Новадзявочых могілках.

Водгукі таварышаў па службе

Маршал Савецкага Саюза К. К. Ракасоўскі^[5]:

Аляксандр Васільевіч Гарбатаў — чалавек цікавы. Смелы, удумлівы военачальнік, гарачы паслядоўнік Суворава, ён вышэй за ўсё ў баявых дзеяннях ставіў раптоўнасць, імклівасць, кідкі на вялікія адлегласці з выхадам у фланг і тыл праціўніку. Гарбатаў і ў побыце паводзіў сябе па-сувораўску — адмаўляўся ад усялякіх выгод, харчаваўся з салдацкага катла.

Маршал Савецкага Саюза А. М. Васілеўскі^[6]:

…у памяшканне імкліва ўвайшоў высокі генерал у кавалерыйскай форме. Правільныя рысы твару, праніклівы погляд блакітных вачэй, бездакорная выправа, выразнасць, з якой ён далажыў пра сябе, — усё гэта адразу ж, што мяне да прыбыламу. А яго просьба, выказаная проста, але вельмі энергічна, канчаткова заваявала мяне … Аляксандр прасіў, каб яму даручылі якую-небудзь сур’ёзную баявую справу. Сядзець склаўшы рукі на левым беразе Волгі, калі абстаноўка стала пагрозлівай, ён не мог.

Маршал Савецкага Саюза Г. К. Жукаў^[7]:

«У складзе Бранскага фронту найбольш энергічна наступала 3-я армія пад камандаваннем генерала А. В. Гарбатава, які на працягу ўсёй вайны цудоўна спраўляўся з роляй камандуючага арміяй. І можна сказаць: ён цалкам мог бы паспяхова справіцца і з камандаваннем фронтам. Але за яго шчырасць, за рэзкасць меркаванняў ён не падабаўся вышэйшага кіраўніцтва. Асабліва супраць яго быў настроены Берыя, які абсалютна незаслужана пратрымаў яго ў турме некалькі гадоў».

.

Наконт рэзкасці і прамалінейнасці А. В. Гарбатава маецца легенда. У снежні 1941 года свайму непасрэднаму камандзіру Кірылу Маскаленку ён заявіў, што па-дурному кідаць нашы палкі ў лабавую атаку на немцаў, калі для гэтага няма аб’ектыўнай неабходнасці. На лаянку адказаў жорстка, заявіўшы, што не дазволіць сябе абражаць. Калі Сталіну даклалі аб гэтым інцыдэнце, той усміхнуўся і сказаў: «Гарбатага толькі магіла выправіць»^[8][9].

Сям’я

Бацька — Васіль Аляксеевіч Гарбатаў (1855—1935).

Маці — Ксенія Акакіеўна Гарбатава (памерла ў 1938 годзе).

У сям’і было 5 сясцёр — Таццяна, Ганна, Марыя, Клаўдзія, Еўдакія (самая малодшая); 5 братоў — Мікалай, Іван, Аляксандр, Георгій, Міхаіл.

Быў двойчы жанаты. Шлюб з першай жонкай быў кароткачасовы. Другая жонка — Ніна Аляксандраўна Весялова. Пазнаёміліся яны ў верасні 1933, ажаніліся ў студзені 1934 года.

Узнагароды

• медаль «Залатая Зорка» Героя Савецкага Саюза № 6459 (10.04.1945),
• тры ордэна Леніна (3.06.1944, 21.02.1945^[10], 10.04.1945),
• ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі (25.03.1971),
• чатыры ордэна Чырвонага Сцяга (1921, 27.03.1942, 3.11.1944^[10], 15.11.1950^[10]),
• два ордэна Суворава I ступені (22.09.1943, 29.05.1945),
• ордэн Суворава II ступені (27.08.1943),
• два ордэна Кутузава (I і II ступеняў) (23.07.1944 і 8.02.1943),
• два ордэны Чырвонай Зоркі (16.08.1936, 21.03.1961),
• ордэн «Легіён пашаны» ступені камандора (ЗША)
• савецкія медалі і замежныя ордэны,
• ганаровая зброя з залатой выявай Дзяржаўнага герба СССР.

Памяць

• Імем А. В. Гарбатава названы вуліцы ў Бранску, Уфе, Іванаве, Шуе (Іванаўская вобласць)^[11] , Мінску, Гомелі, Ваўкавыску, у горадзе Рагачоў Гомельскай вобласці (Беларусь), дзе 23 лютага 2009 года адкрыта мемарыяльная дошка, а таксама ў горадзе Астраленка (Польшча).
• Таксама яму ўстаноўлены помнік на бульвары Перамогі ў Арле. У яго гонар названа вуліца ў г. Мцэнску Арлоўскай вобласці, усталяваны бюст у г. Навасіле Арлоўскай вобласці.
• З’яўляецца ганаровым грамадзянінам гарадоў Гомель^[12], Навасіль, Мцэнск.
• У гонар яго названы пасёлак у Зеленаградскім раёне Калінінградскай вобласці.

У мастацтве

У 1992 годзе пра А. В. Горбатава быў зняты мастацкі фільм «Генерал» (яго ролю выканаў савецкі і беларускі акцёр тэатра і кіно, кінарэжысёр, Заслужаны артыст Беларускай ССР (1982), Народны артыст Беларусі (1996). Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР (1985) і Дзяржаўнай прэміі РФ (1993) Уладзімір Гасцюхін).

Зноскі

1. Загад Народнага камісара абароны Саюза ССР па асабоваму складу арміі № 2494.
2. А.
3. Загады Вярхоўнага Галоўнакамандуючага ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны Савецкага Саюза. Зборнік. М., Воениздат, 1975.
4. Загадочная русская душа. Сегодня - 110 лет со дня рождения генерала армии А.В. Горбатова (нявызн.). Праверана 19 сакавіка 2013.
5. Ракасоўскі к. К. Салдацкі доўг. — М.: Воениздат, 1988.
6. Слова пра савецкім полководце.
7. Успаміны і разважанні Архівавана 16 ліпеня 2018..
8. Горбатов А. В. Годы и войны. — 2-е изд. — М: Воениздат, 1989. — С. 299. — 366 с.
9. Незаслуженно забытые генералы Великой Отечественной войны (нявызн.)(недаступная спасылка). russian7.ru. Архівавана з першакрыніцы 17 сакавіка 2016. Праверана 16 сакавіка 2016.
10. Узнагароджаны ў адпаведнасці з Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 04.06.1944 «Аб узнагароджанні ордэнамі і медалямі за выслугу гадоў у Чырвонай Арміі»
11. Генерала Гарбатава вул., Іванава.
12. Усё аб Гомелі :: Дошкі гонару — Ганаровыя грамадзяне горада Гомеля Архівавана 16 студзеня 2014..