Арташэсіды

Арташэсіды таксама Арташэсяны (арм.: Արտաշեսյաններ) — царская дынастыя ў Вялікай Арменіі, якая заснаваная Арташэсам I і кіравала з 190 года да н.э. па 12/14 год н.э.. Малодшая галіна дынастыі, заснаваная ўнукам Арташэса I, Аршакам, правіла суседняй Іберыяй з 90 па 30 гады да н.э.

Арташэсіды
арм.: Արտաշեսյաններ
Тытулы	Цар Арменіі Цар Іберыі Царь Цароў
Роданачальнік	Арташэс I
Галіны роду	Аршакуні
Падданства	Вялікая Арменія
Дом паходжання	Ервандыды
Апошні кіраўнік	Эрато
Цяперашні глава	няма
Год заснавання	190 да н. э.
Спыненне роду	12 н. э.
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сталіцы — Ервандашат, Арташат (з 176 да н.э.), Тыгранакерт (77—69 да н. э).

Насілі тытулы «цар» (тагавор) і «цар цароў» (пачынаючы з Тыграна II).

Паходжанне дынастыі

Заснавальнік дынастыі Арташэс I быў сатрапам селеўкідскага цара Антыёха III Вялікага. Пасля паразы Антыёха III рымлянам у бітве пры Магнезіі ў 190 годзе да н.э. Арташэс I, са згоды Рыма, абвясціў сябе царом Вялікай Арменіі^[1].

Бацькам Арташэса быў Зарыядр, магчыма, нашчадак сафенскіх цароў^[2].

Дынастыя Арташэсідаў нярэдка ідэнтыфікуецца як адгалінаванне папярэдняй царскай дынастыі Арменіі — Ервандыдаў^[3][4][5], аднак, згодна некаторым даследчыкаў, сувязь Арташэса I з ранейшай дынастыяй не ясная ці не да канца даказана^[6][7].

Вядома што сам Арташэс I прэтэндаваў на сваяцтва з гэтай дынастыяй^[2][6][8]. У сваіх надпісах на арамейскай мове Арташэс заве сябе MLK RWNDKN (ці 'RWND[KN]) то бок «Ервандыдскі цар». Хоць Арташэс і зрынуў цара Ерванда IV, ён абгрунтоўваў легітымнасць сваёй улады меркаванай прыналежнасцю да зрынутай дынастыі. Падобная яго пазіцыя дапасуецца адразу з абодвума, армянскімі і іранскімі, уяўленнямі пра тое, што вызначаны статус можа быць толькі ўспадкаваны па крыві, але ніяк не набыты^[9]. Паводле думкі Ніны Гарсаян, гэтыя надпісы з'яўляюцца найболей яркімі сведчаннямі для аб'яднання Арташэсідаў з іх папярэднікамі Ервандыдамі, а таксама дакументальным пацверджаннем таго, што сам Арташэс заяўляў пра сваю прыналежнасць да апошніх^[10]. Паводле думкі Кірыла Туманава прыпісванне сябе ў сваіх надпісах да Ервандыдаў несумнеўна выходзіла з жадання Арташэса I узаконіць сваё становішча на троне, тым не менш яно можа быць апраўдана магчымым паходжаннем ад жаночай лініі зрынутай дынастыі^[11]. Як адзначае Кірыл Туманаў, Арташэс I быў мяркуючы па ўсім мясцовым дваранінам, грэчаская форма напісання яго імя (Artaxias) адбываецца ад спрадвечна армянскай формы гэтага імя — Artases, тым часам як іранская форма Artaxšaθra перадаецца на грэчаскай як Artaxerxes (Артаксеркс). Апроч таго адным з пашыраных дынастычных імёнаў у Арташэсідаў было Тыгран, гэта імя выкарыстоўвалася таксама ў старажытнейшай протаармянскай царскай дынастыі VI стагоддзі да н.э., згадванай у Ксенафонта і ў армянскай гістарычнай традыцыі. На думку Туманава, незалежна ад таго, ці паходзілі Арташэсіды ад протаармянскай дынастыі «Тыгранідаў» ці няма, але некаторыя генеалагічныя сувязі, рэальныя ці ўдаваныя, паміж імі безумоўна былі. Гісторык армянзнавец Мікалай Адонц лічыць несумнеўным паходжанне Арташэсідаў ад «Тыгранідаў»^[12].

Паводле думкі Дж. Расела па рэлігійных перакананнях Арташэсіды з'яўляліся паслядоўнікамі зораастрызму^[13].

Гл. таксама

• Армянскія царскія дынастыі
• Храналогія гісторыі Арменіі