Аўром Суцкевер

Аўром (Абрам Герцэвіч) Суцкевер (ідыш: אַברהם סוצקעװער; 15 ліпеня 1913, Смаргонь, Ашмянскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя — 20 студзеня 2010, Тэль-Авіў, Ізраіль) — яўрэйскі паэт і празаік, адзін з найбуйнейшых паэтаў на ідыш^[4][5].

Аўром Суцкевер
ідыш: אַבֿרהם סוצקעווער
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	руск.: Абрам Герцевич Суцкевер
Дата нараджэння	15 ліпеня 1913(1913-07-15)[1]
Месца нараджэння	Смаргонь, Віленская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	20 студзеня 2010(2010-01-20)[2] (96 гадоў)
Месца смерці	Тэль-Авіў, Ізраіль[3]
Грамадзянства	Ізраіль  Польшча
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	паэт, пісьменнік, пісьменнік
Мова твораў	ідыш
Грамадская дзейнасць
Член у	Fareynikte Partizaner Organizatsye[d]
Прэміі	Прэмія Іцыка Мангера[d] (1969)
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіўся ў традыцыйнай сям’і; сярод яго продкаў-вядомыя рабіны і навукоўцы. Бацькі — Герц Мойшэ-Залманавіч Суцкевер (1874—1920) і Рэйна Шепселевна Файнберг (1883—1942), з рабінскай сям’і - заключылі шлюб у 1905 годзе ў Вільні. Падчас Першай сусветнай вайны, сям’я была вывезена ў Омск, дзе прайшло дзяцінства паэта^[6]. Пасля смерці бацькі ў 1920 годзе сям’я вярнулася ў родныя мясціны, але Смаргонь была моцна панішчана вайсковымі дзеяннямі і таму Суцкеверы пераехалі ў Вільню. Аўром вучыўся ў хедэры, з хатнімі настаўнікамі, у яўрэйска-польскай гімназіі, быў вольным слухачом Універсітэта Стэфана Баторыя.

У 1930 годзе ўступіў у моладзевую яўрэйскую арганізацыю скаўтаў «Бін», заснаваную М. Вайнрайхам, у якой культываваўся ідыш. Неўзабаве далучыўся да літаратурнай групы «Юнг Вілнэ» («Маладая Вільня»).

У снежні 1932 года паехаў у Варшаву, перабіваўся выпадковымі заробкамі, вывучаў мову і быт варшаўскіх еўрэяў, займаўся ў бібліятэках самаадукацыяй, пры гэтым вельмі шмат пісаў. У лютым 1933 года дэбютаваў з вершам «Маскарад» у варшаўскім штотыднёвіку «Вохншрыфт фар літаратур». У гэтым жа годзе вярнуўся ў Вільню, у 1935 зноў прыехаў у Варшаву. У Варшаве быў выдадзены першы зборнік «Lider» («Вершы», 1937), там ён моцна пасябраваў з вядомым польска-яўрэйскім паэтам Юліянам Тувімам. Яго вершы пачалі з'яўляцца ў варшаўскіх, віленскіх і нью-ёркскіх выданнях. Па вяртанні ў Вільню Суцкевер пераклаў на сучасны ідыш некалькі дзесяткаў твораў з рамана ў вершах «Бове-бух» («Кніга пра Бове»), напісанага ў пачатку XVI стагоддзя, яўрэйскім паэтам Элі Бохером.

Пасля далучэння Літвы да СССР працаваў на радыё.

Віленскае гета

У першыя дні пасля нападу нацысцкай Германіі на СССР Суцкевер і яго жонка Фрэйдке (Фрэда) далучыліся да тысяч бежанцаў, якія спрабавалі ўцячы на ​​тэрыторыі, якія ўсё яшчэ знаходзіліся пад савецкай уладай, але з-за хуткага наступу немцаў шлях іх адступлення быў заблакаваны, і яны вярнуліся ў Вільню. У гэты вырашальны момант група «Маладая Вільня» была распушчана, і яе ўдзельнікі разышліся. Аўром Суцкевер і Шмерке Качаргінскі падзялілі лёс віленскіх яўрэяў, былі інтэрнаваны ў гета і вытрымалі ўсе яго пакуты. У канцы 1941 года ён некалькі тыдняў хаваўся ў склепе незнаёмкі, жанчыны, якая дала прытулак няпрошанаму і зусім невядомаму яўрэю, які пастукаў у яе дзверы. Аднак такое сховішча магло праслужыць толькі нядоўга, і ў рэшце рэшт Суцкевер вярнуўся ў гета. У першыя месяцы існавання гета Суцкевер перажыў надзвычай траўматычныя асабістыя падзеі: яго жонка нарадзіла ў бальніцы гета, але нацысты не дазволілі яўрэйскім жанчынам нараджаць, і дзіця было забіта. Неўзабаве пасля гэтага маці паэта таксама была забіта ў адной з акцый.^[7]

Дзве траціны віленскіх яўрэяў былі забітыя ў першыя месяцы нацысцкай акупацыі, і тым не менш з 1942 года ў гета была спроба адрадзіць нармальнае жыццё. У гэты перыяд Суцкевер актыўна ўдзельнічаў у культурным жыцці Віленскага гета. У студзені 1942 года адбыўся першы тэатральны вечар у гета; Суцкевер дапамагаў адбіраць літаратурныя тэксты, якія там чыталіся. Ініцыятыва стварэння тэатра гета спачатку выклікала востры супраціў; некаторыя бачылі ў гэтым апаганьванне павагі да памерлых, а таксама сродак юдэнрата прытупіць пільнасць грамадскасці. Аднак з часам праціўнікі зразумелі, што гэтыя вечары сапраўды дапамагалі падтрымліваць настрой яўрэяў. Суцкевер таксама актыўна ўдзельнічаў у «моладзевым клубе» гета, дзе ён вёў літаратурны гурток, чытаў сучасную паэзію на ідышы з моладдзю і нават арганізаваў выставу ў памяць пра Яаша, паэта, які пераклаў Біблію на ідыш і з чыімі творамі Суцкевер цесна атаясамліваў сябе^[7]. Стварэнне «Асацыяцыі пісьменнікаў і мастакоў» было адной з культурных ініцыятыў, якія развіваліся ў гета. На адным з арганізаваных ёю літаратурных вечароў Суцкевер прачытаў верш «Dos keyverkind».У гэтым годзе Суцкевер атрымаў за верш прэмію ад Асацыяцыі пісьменнікаў і мастакоў Віленскага гета — першую літаратурную прэмію, якую ён атрымаў у жыцці.

Пасля акупацыі Вільні адной з мэтаў нацыстаў быў збор яўрэйскіх кніг і культурных каштоўнасцей для іх класіфікацыі, большасць з іх была прызначана для знішчэння, а некаторыя былі адпраўлены ў Германію ў Інстытут па вывучэнні яўрэйскага пытання (Institut zur Erforschung der Judenfrage). Для гэтага нацысты набрали групу для працы ў будынку YIVO (Інстытут яўрэйскіх даследаванняў, заснаваны ў Вільні ў 1925 годзе), які знаходзіўся за межамі гета. Групе, у якую ўваходзілі Аўром Суцкевер, Шмерке Качаргінскі, Ружка Корчак і іншыя, было загадана класіфікаваць матэрыялы з бібліятэкі інстытута і іншых бібліятэк. Аднак яны паставілі перад сабой процілеглую мэту, выратаваць усё магчымае з яўрэйскіх культурных каштоўнасцей. Частка матэрыялаў была схавана ў розных схованках у гета, частка была перададзена неяўрэям, а частка была схавана ў самім будынку YIVO. Жыхары гета называлі гэтую групу Di papirene brigade («Папяровая брыгада»), бо месца і характар ​​іх працы не дазвалялі ім кантрабандай праносіць ежу ў гета, але галоўнай мэтай членаў групы быў духоўны супраціў нацыстам^[7][8]. Такім чынам былі выратаваны важнейшыя рукапісы і кнігі бібліятэкі М. Страшуна і YIVO, якія належала знішчыць па загадзе нацыстаў.

У верасні 1943 года, у чаканні ліквідацыі гета, Суцкеверу, яго жонцы і Шмерке Качаргінскаму з групай членаў Аб'яднанай партызанскай арганізацыі (FPO) ўдалося ўцячы ў лес і далучыцца да савецкага партызанскага атрада, які дзейнічаў у раёне Нарачанскіх лясоў. З Віленскага гета яму атрымалася перадаць сваю паэму «Коль нідры» партызанам з просьбай пераслаць яе ў Маскву Юстасу Палецкісу, прэзідэнту савецкай Літвы. Палецкіс ведаў ідыш, быў добра знаёмы з Суцкеверам і нават перакладаў яго вершы на літоўскую мову. Паэма да Палецкіса дайшла, і ён распавёў пра гэта Іллю Эрэнбургу, з якім сябраваў. У ліпені 1943 маскоўскае аддзяленне Саюза пісьменнікаў правяло вечарыну, прысвечаную гэтай паэме. 12 сакавіка 1944 года, па хадайніцтве Іллі Эрэнбурга, спецыяльны самалёт, пасланы савецкім урадам, вывез Суцкевера з жонкай у Маскву. Імя Суцкевера ўжо было знаёма Эрэнбургу: яшчэ да вайны, знаходзячыся ў Еўропе, ён пачуў ад Юліяна Тувіма пра маладога таленавітага яўрэйскага паэта. У пачатку пачатку красавіка 1944 года Суцкевер выступіў на трэцім пленуме Яўрэйскага антыфашысцкага камітэта; неаднаразова сустракаўся з Барысам Пастарнакам, якому прысвяціў верш.

29 красавіка 1944 года ў «Праўдзе» пад загалоўкам «Трыўмф чалавека» быў надрукаваны артыкул Эрэнбурга аб Суцкеверы, знішчэнні Віленскага гета і актыўнасці яўрэйскіх партызан^[9]. Гэтая выключная падзея выклікала вялікае хваляванне сярод савецкага і сусветнага яўрэйства, асабліва ў святле агульнай савецкай палітыкі ўтойвання як маштабаў Халакосту, так і ролі яўрэяў у барацьбе з нацыстамі. Пасля публікацыі артыкула Суцкевер атрымаў сотні лістоў з усіх куткоў Савецкага Саюза; з ім звязваліся бежанцы з Вільні, якія шукалі інфармацыю пра сваіх сваякоў і распавядалі пра іх лёс у ваенны перыяд: пра баі ў шэрагах Чырвонай Арміі, пра жыццё бежанцаў, пра незразумелыя чуткі пра Халакост, пра слабую надзею на тое, што хто-небудзь з іх сваякоў выжыў.

У Маскве Суцкевер заняўся дакументаваннем знішчэння віленскага яўрэйства. Яго кніга пра Віленскае гета, напісаная ў 1945 годзе, стала першай важнай працай на гэтую тэму. Яўрэйскі антыфашысцкі камітэт даслаў асобнікі для публікацыі за мяжу, і таму кніга з'явілася ў Парыжы раней за яе публікацыю ў Маскве. Адразу пасля гэтага кніга была апублікавана ў Буэнас-Айрэсе, а таксама публікавалася часткамі ў дзвюх штодзённых газетах на ідышы ў Нью-Ёрку^[7].

Сведчанне на Нюрнбергскім трыбунале

Суцкевер сумесна з Эрэнбургам і астатнімі членамі Яўрэйскага антыфашысцкага камітэта ўдзельнічаў у падрыхтоўцы дакументаў для «Чорнай кнігі» – вялікага зборніка сведчанняў нямецкіх зверстваў у дачыненні да яўрэяў на акупаванай тэрыторыі Савецкага Саюза. Савецкая дэлегацыя хацела выкарыстаць «Чорную кнігу» на Нюрнбергскім працэсе, але пасля таго, як французская дэлегацыя пачала выклікаць у якасці сведкаў выжыўшых у канцлагерах, было прынята рашэнне накіраваць у якасці сведкі ў Нюрнберг Суцкевера. Яго выклікалі з Вільні ў Маскву, але НКУС дапытаў Суцкевера толькі 17 лютага, за дзень да ад'езду групы савецкіх сведкаў з Масквы ў Нюрнберг. Увечары перад ад'ездам Суцкевер купіў новы касцюм, а затым напісаў у дзённіку, што спадзяецца даць паказанні на ідышы, «на мове народа, які абвінавачаныя спрабавалі знішчыць»

Савецкім сведкам было нялёгка дабрацца да Нюрнберга. Іх самалёт вылецеў згодна з планам 18 лютага, але сеў у Мінску з-за дрэннага надвор'я, у Нюрнберг самалёт з савецкімі сведкамі дабраўся толькі 21 лютага. 27 лютага ён быў выкліканы савецкім бокам у якасці сведкі на працэсе,але змушаны быў сведчыць па-расійску. У адрозненне ад іншых сведкаў Суцкевер застаўся стаяць на трыбуне,як быццам «збіраўся чытаць Кадзіш» (яўрэйскую малітву па памерлых), як ён пісаў потым. Голас Суцкевера дрыжаў, а яго цела трэслася, пакуль ён расказваў суду пра дзеянні айнзацгруп у Вільні. Ён распавёў, як увосень 1941 года "паляўнічыя на людзей" з СД днём і ноччу ўрывал іся ў яўрэйскія дамы і сцягвалі мужчын у суседнюю вёску Панары, большасць з іх зніклі назаўжды. Ён распавёў і пра пагром, учынены немцамі ў Вільні раней, у ліпені 1941 года: «Патокі крыві ліліся ўніз па вуліцы, як быццам зверху ішоў чырвоны дождж». Ён засведчыў, што яшчэ да арганізацыі ў жніўні віленскага гета была знішчана палова яўрэйскага насельніцтва горада. "Гета немцы зрабілі толькі таму, каб лягчэй было знішчаць насельніцтва".

Самай пакутлівай часткай паказанняў Суцкевера было апавяданне аб забойстве яго нованароджанага сына. У канцы снежня 1941 года ў гета была выдадзена забарона яўрэйскім жанчынам нараджаць дзяцей. Каля таго часу жонка Суцкевера нарадзіла хлопчыка ў шпіталі гета. Яўрэйскія лекары схавалі дзіця і іншых нованароджаных у адным з пакояў, але нямецкія салдаты пачулі іх крыкі і ўзламалі дзверы. Жонка Суцкевера пачула шум і ўбегла ў пакой. "І яна ўбачыла, што адзін немец трымае дзіця і кладзе яму нешта пад нос, а потым кінуў яго на ложак і смяецца". Суцкевер сказаў суду, што неўзабаве зайшоў і ўбачыў сваё дзіця мёртвым. «Ён быў крыху яшчэ цёплым».

Суцкевер даваў паказанні амаль сорак хвілін і зусім выматаны. Ён быў паглынуты сваімі ўласнымі пакутамі і прагай помсты, але чэрпаў сілу ва ўсведамленні таго, што яўрэйскі народ выжыў, і натхненне ў "гарачым і моцным пачуцці… што ніякая цёмная сіла не ў стане нас знішчыць". Ён лічыў знакам "яўрэйскага лёсу" тое, што ён, паэт, які пісаў на ідышы, "выжыў, каб судзіць у Нюрнбергу Розенберга і Франка", а ў іх асобе - усіх прыхільнікаў іх ідэалогіі. "Суцкевер, несумненна, добра выступіў ад імя яўрэйскага народа - і таксама добра справіўся з роляй сведкі ў інтарэсах савецкага народа. Суцкевер, яўрэй і партызан, на гэтым этапе працэсу адыграў важную ролю для савецкага абвінавачання. Дзякуючы яго паказанням савецкі бок мог уключыць гісторыю знішчэння яўрэяў у больш агульны наратыў аб нямецкіх злачынствах супраць чалавечнасці і перанесеных падчас вайны пакутах усяго савецкага народа на акупаваных тэрыторыях"^[10].

Пасляваенны перыяд

Адразу пасля вызвалення Вільні савецкімі войскамі ў ліпені 1944 года Суцкевер разам са Шмерке Качаргінскім пачалі ратаваць кнігазборы YIVO, якія яны прыхавалі падчас дзейнасці "Папяровай брыгады". Для гэтых мэтаў быў створаны Музей яўрэйскага мастацтва і культуры, заснаваны імі ў тым жа месяцы як сховішча для выратаваных прадметаў, які быў першай пасляваеннай яўрэйскай установай у горадзе. За першыя некалькі месяцаў ён сабраў 35 000 кніг, у тым ліку 25 000 на ідышы і іўрыце, і 600 мяшкоў архіўных матэрыялаў з YIVO і Каўнаскага гета. Аднак вельмі хутка камуністычныя ўлады Літоўскай Савецкай Рэспублікі і цэнтральныя ўлады ў Маскве палічылі яўрэйскі музей ідэалагічна непажаданым. Вясной 1945 года, нягледзячы на ​​пярэчанні , некалькі дзясяткаў тон яўрэйскіх архіўных матэрыялаў, кніг і перыядычных выданняў, выратаваных ад планаванай утылізацыі немцамі, былі знішчаны. Страціўшы ілюзіі, Качаргінскі і Суцкевер, а таксама іншыя супрацоўнікі музея і іх сябры адзін за адным пакідалі савецкую Вільню ў рамках так званай рэпатрыяцыі, забраўшы з сабой частку выратаваных матэрыялаў YIVO^[11].

У 1946 годзе Суцкевер разам з жонкай і нованароджанай дачкой прыбылі разам з рэпатрыянтамі з Віленшчыны ў Лодзь, дзе працягнулася сяброўства з Тувімам. Спачатку Суцкеверы хацелі пасяліцца ў Польшчы, але з-за ўзрастаючай варожасці да яўрэяў у Польшчы пасля пагрома у Кельцэ яны вырашылі паехаць у Парыж^[12][13]. У канцы года прыняў удзел у першым пасляваенным сіянісцкім кангрэсе ў Базэлі, дзе сустрэўся з Голдай Мэір. З яе дапамогай у верасні 1947 года разам з жонкай нелегальна заехаў на тэрыторыю падмандатнай Палесціны.

У 1948-49 гады служыў у ізраільскай арміі ваенным карэспандэнтам, удзельнічаў у Вайне за незалежнасць Ізраіля, удзел у вызваленні Негева знайшоў адлюстраванне ў цыкле «Вершы з Негева» і ў паэме «Адухоўленая зямля».

У 1949 годзе стаў заснавальнікам і рэдактарам створанага пры садзейнічанні Хістадрута штоквартальнага часопіса на ідышы " Di goldene keyt" (ідыш: «די גאָלדענע קייט» — «Залаты ланцуг»), які аж да закрыцця ў 1995 годзе гуляў велізарную ролю ў развіцці літаратуры на ідышы ва ўсім свеце.

У 1952—1953 гадах апублікаваў раннюю паэму «Сібір» з ілюстрацыямі Марка Шагала: спачатку ў перакладзе на іўрыт, затым — у арыгінале на ідыш і ў перакладзе на англійскую (выданне ЮНЕСКА).

У 1963 годзе Еўрэйскі універсітэт у Ерусаліме арганізаваў вечар, прысвечаны пяцідзесяцігоддзю Суцкевера. Сярод тых, хто павіншаваў юбіляра, быў прэзідэнт Ізраіля Залман Шазар, вялікі знаўца і аматар літаратуры на ідзішы. Юбілейны камітэт выдаў двухтомнік паэта, у які ўвайшлі творы іншых аўтараў, прысвечаныя Суцкеверу, а таксама эсэ і артыкулы аб яго творчасці. У шматлікіх паездках па Амерыцы, Канадзе, Мексіцы і іншым краінам Суцкевер выступаў на сустрэчах з яўрэйскімі чытачамі.

У 1964 годзе па ініцыятыве Суцкевера ў Тэль-Авіве была выдадзена анталогія «Люстэрка на камені», куды ўвайшлі творы дванаццаці савецкіх габрэйскіх паэтаў і празаікаў, якія загінулі ад рук сталінскага рэжыму.

У 1969 годзе Суцкевер стаў лаўрэатам прэстыжнай літаратурнай Прэміі І. Мангера, у 1976 — Прэміі кіраўніка ўрада, у 1985 — Дзяржаўнай прэміі Ізраіля. У 1983 яму было прысвоена званне ганаровага грамадзяніна Тэль-Авіва^[14].

Творчасць

У 1927 годзе пачаў пісаць вершы на іўрыце, але неўзабаве цалкам перайшоў на ідыш, першы верш на якім апублікаваў у 1933 годзе.

Яго першыя вершы, напісаныя ў пачатку 1930-х гадоў, былі напісаны ў кантэксце групы пісьменнікаў і мастакоў «Маладая Вільня» (Yung Vilne). Творчасць большасці членаў групы выразна выяўляла прыкметы палітычных радыкальных тэндэнцый, якія характарызавалі значную частку польскай яўрэйскай моладзі ў тыя часы, у той час як паэзія Суцкевера дыстанцыявалася ад непасрэднага палітычнага і сацыяльнага кантэксту. Каштоўнасці позняга рамантызму выразна прасочваюцца ў тэматычных акцэнтах яго паэзіі — цэнтральнасць свету прыроды, жаданне стаць з ёю адзіным цэлым, фарміраванне постаці паэта, поўнага аптымізму і юнацкай энергіі, і жаданне фармаваць сваю будучыню ў спалучэнні розуму і эмоцый^[7].

Першы зборнік «Lider» («Вершы», 1937) быў добразычліва сустрэты крытыкай. Рукапіс кнігі вершаў, стылізаваных пад сярэднявечную габрэйскую паэзію, загінуў у гета. Другі зборнік «Valdiks» («Лясное», 1940) у асноўным прысвечаны пейзажнай лірыцы.

У Віленскім гета працягваў пісаць, заваяваў на конкурсе літаратараў-вязняў (люты 1942) прэмію за драматычную паэму «Дос кейверкінд» («Дзіця магіл»).

Падчас Халакосту паэзія Суцкевера зведала найбольш істотную трансфармацыю: асабісты голас паэта стаў голасам асобы, якая сутыкнулася са страхам разбурэння і знішчэння, стаў публічным. Прысвяціў некалькі сваіх вершаў героям узброенага і духоўнага супраціву Віленскага гета, з якімі ён быў асабіста знаёмы — Іцхаку Вітэнбергу, камандзіру Аб'яднанай партызанскай арганізацыі (FPO); Міры Бернштэйн, вядомай настаўніцы ў Віленскім гета; інтэлектуалу Зелігу Калмановічу, якому прысвечаны цыкл вершаў «Der novi» («Прарок»); і жанчыне, якая выратавала яго, калі ён уцёк з гета. У некалькіх сваіх вершах ён заклікаў да адкрытага ўзброенага супраціву, напрыклад, «A nem ton dos ayzn» («Узяць жалеза»), які быў прачытаны на публічным мерапрыемстве ў гета, прысвечанаму 1 мая (1943 г.). Яго верш «Unter dayne vayse shtern» («Пад тваімі белымі зоркамі») быў пакладзены на музыку адразу пасля напісання, яго спявалі многія ў апошнія месяцы перад ліквідацыяй Віленскага гета, а пасля Халакосту стаў адным з тэкстаў, якія найлепш адлюстравалі жахі масавага знішэчння.

У першыя пасляваенныя гады Суцкевер засяродзіўся на напісанні вялікай эпічнай паэмы «Geheymshtot» («Таемны горад»), у якой распавядаецца пра лёс дзесяці тых, хто выжыў, што хаваюцца ў каналізацыі Вільні пасля ліквідацыі гета і спрабуюць стварыць ілюзію нармальнасці ў гэтых немагчымых умовах пасля знішчэння ўсяго іх свету. Дбайна прадуманая фармальная структура паэмы, яе мова і багатыя і майстэрскія строфы дэманструюць жаданне паэта стварыць мастацкае ўшанаванне памяці пра Халакост і паставіць у яго цэнтр жаданне трымацца за жыццё і надаць новы сэнс існаванню тых, хто выжыў^[7].

У зборніках мініяцюр паэтычнай прозы «Зялёны акварыум» (1953–54) і «Дзённікі Месіі» (1970–1975) зноў звяртаецца да асабістага асэнсавання Халакосту, дзе Вільня выступае найважнейшым пунктам адліку. У «Зялёным акварыуме» мініяцюры, здавалася б, не звязаныя паміж сабой, фармуюць карціну стварэння і ліквідацыі гета, пранікнення ў горад пад покрывам ночы, хавання ў норах і верхавінах дрэў, а таксама перасячэння лясоў і балот вакол горада з партызанскім атрадам. У «Дзённіках Месіі», апублікаваных прыкладна праз дванаццаць гадоў, Вільня разглядаецца з пункту гледжання шчылін, комінаў, схованак, падвалаў — усіх тых месцаў, дзе можна было б схавацца. "Дамінуючай становіцца перспектыва тых, хто выжыў, — не ахвяр ці злачынцаў, а ўсяго, на што чалавек гатовы, каб перажыць сітуацыю надзвычайнай небяспекі"^[15].

Пераклады

На беларускую мову апавяданні "Дзіцячыя далонькі" пераклаў Фелікс Баторын^[16].