Грэчка пасяўная

Грэчка пасяўная^[1] (Fagopyrum esculentum) — кветкавая травяністая расліна сямейства драсёнавых.

Грэчка пасяўная
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Гваздзікакветныя Сямейства:  Драсёнавыя Падсямейства:  Polygonoideae Трыба:  Fagopyreae Род:  Грэчка Від:  Грэчка пасяўная
Міжнародная навуковая назва
Fagopyrum esculentum Moench (1794)
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   502589 NCBI   3617 EOL   487699 GRIN   t:16528 IPNI   694526-1 TPL   kew-2807310

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Грэчка (значэнні).

Назва

Грэчка пасяўная, грячыха^[2], грачыха, грэча^[3].

Батанічнае апісанне

Батанічная ілюстрацыя Якаба Штурма з кнігі «Deutschlands Flora in Abbildungen», 1796

Аднагадовая расліна вышынёю 40—120 см. Сцябло прамое, пустое, рабрыстае, галінастае. Лісце сэрцападобна-трохвугольнае. Кветкі двухполыя, ружовыя, ружова-белыя, чырвоныя. Плод — трохгранны арэшак.

Экалогія

Патрабавальная да дрэнажавання, аднак добра расце нават на малаўрадлівых або кіслых глебах. Лішак угнаенняў, асабліва азотных, зніжае ўраджайнасць^[4]. Ва ўмовах Беларусі пры вырошчванні пасля збожжавых культур рэкамендаваныя дозы азотных угнаенняў не павінны перавышаць 30—45 кг/га (на лёгкіх глебах — 60 кг/га)^[5]. Нягледзячы на здольнасць да хуткага росту і развіцця, грэчка слаба канкуруе з пустазельнай расліннасцю, таму ўсе прыёмы яе апрацоўкі павінны быць накіраваны на назапашванне і зберажэнне вільгаці і знішчэнне пустазелля. Але дарослыя расліны ўтвараюць зялёны полаг і эфектыўна зацяняюць глебу, таму прыдатны для барацьбы з пырнікам, чартапалохам, асотам, васільком)^[6] і іншым святлалюбным пустазеллем.

З’яўляецца раслінай кароткай вегетацыі (10 — 12 тыдняў)^[7]. Аптымальныя кліматычныя ўмовы: прахалода і дастатковая вільготнасць. Тым не меней, грэчка адчувальна да неспрыяльных умоў надвор’я і хутка гіне пры тэмпературах ніжэй за 0 °C. Пасля палягання не вяртаецца ў вертыкальнае становішча. Высокія тэмпературы і сухое надвор’е падчас красавання могуць прывесці да абсыпання кветак і перашкодзіць выспяванню насення. Насенне можа захоўваць сваю ўсходжасць на працягу некалькіх гадоў, але для пасадкі лепш за ўсё выкарыстоўваць не старэйшае за 1 год.

Лепшыя папярэднікі: угнаеныя азімыя, зернебабовыя, абганяльныя і шматгадовыя травы^[8]. Карані грэчкі вылучаюць слабыя кіслоты, якія спрыяюць вызваленню з глебы фасфатаў, недаступных для іншых раслін^[9], таму грэчка разглядаецца як адзіная вядомая прамежкавая культура, здольная мабілізаваць фосфар^[10] для атрымання ўраджаю наступных культур.

Гісторыя

«Зборшчыкі грэчкі» (Эміль Бернар, 1888 г.)

Радзімай культурных форм грэчкі з'яўляецца горны рэгіён, які ахоплівае Юньнань, захад Сычуані, і ўсходнія ўскраіны Тыбецкага плато^[11][12][13]. Згодна дадзеным генетыкі, яе даместыкацыя адбылася не пазней за 6 тысячагоддзе да н. э. Аднак археалагічныя знаходкі абпаленнага насення і рэштак пылку датуюцца не раней за 2 тысячагоддзе да н. э. Японскія археолагі сцвярджаюць, што носьбіты культуры Дзёмон вырошчвалі грэчку ўжо ў 6 600 г. да н. э.^[14]

У мінулым існавала думка, быццам бы грэчка стала вядома ў Еўропе толькі ў познім сярэднявеччы. Але пазнейшыя даследаванні пылку ў пластах торфу паказваюць, што яе вырошчваннем тут займаліся не пазней за 3 тысячагоддзе да н. э.^[15]. Хаця і ў невялікай колькасці, насенне грэчкі было знойдзена ў пластах XI — XII стст. пры раскопках у Гродна і Браславе^[16].

Найбуйнейшымі сучаснымі вытворцамі і экспарцёрамі грэчневых круп у свеце з'яўляюцца Расія, Кітай і ЗША^[17]. У 2015 г. грэчка ў Рэспубліцы Беларусь апрацоўвалася на плошчы 12,3 тыс. га, ураджайнасць збожжа склала 9,1 ц/га^[18].

Значэнне і выкарыстанне

Грэчка і прадукты з яе.

Каштоўная крупяная культура. Добры меданос і сідэрат. Салома і адыходы крупяной вытворчасці ідуць на корм жывёле.

Зноскі

1. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 52. — 160 с. — 2 350 экз.
2. Васількоў І. Г. Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. Горы-Горкі, 1927
3. Добровольский В. Н. Смоленский областной словарь. Смоленск, 1914
4. Buckwheat
5. Рекомендации по возделыванию гречихи на зерно в 2017 году Архівавана 17 лютага 2022.
6. E.S. Oplinger, E.A. Oelke, M.A. Brinkman1 and K.A. Kelling, Buckwheat
7. E.S. Oplinger, E.A. Oelke, M.A. Brinkman1 and K.A. Kelling, Buckwheat
8. Т. М. Кирдун, Т. М. Серая, Е. Н. Богатырева, О. М. Бирюкова, Ю. А. Белявская, М. М. Торчило, ВЛИЯНИЕ ЗАПАШКИ ПОБОЧНОЙ ПРОДУКЦИИ ПРЕДШЕСТВЕННИКОВ И ДОЗ МИНЕРАЛЬНЫХ УДОБРЕНИЙ НА УРОЖАЙНОСТЬ ГРЕЧИХИ НА ДЕРНОВО-ПОДЗОЛИСТОЙ СУПЕСЧАНОЙ ПОЧВЕ
9. Buckwheat for Cover Cropping in Organic Farming
10. Cover Crops and Green Manures — University of Tennessee (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 16 лютага 2022. Праверана 16 лютага 2022.
11. Takehiko Konishi, Yasuo Yasui, Ohmi Ohnishi, Original birthplace of cultivated common buckwheat inferred from genetic relationships among cultivated populations and natural populations of wild common buckwheat revealed by AFLP analysis
12. Harriet V. Hunt, Xue Shang, Martin K. Jones, Buckwheat: a crop from outside the major Chinese domestication centres? A review of the archaeobotanical, palynological and genetic evidence
13. Buckwheat origins remain elusive
14. Matsuo Tsukada, Shinya Sugita, Yorko Tsukada, Oldest primitive agriculture and vegetational environments in Japan
15. Harriet Vaughan Hunt, Xue Shang, Martin Kenneth Jones Vegetation History and Archaeobotany Buckwheat: a crop from outside the major Chinese domestication centres? A review of the archaeobotanical, palynological and genetic evidence
16. Кирьянов А.В. Зерна хлебных растений из раскопок древнего Браслава
17. Cereals; buckwheat exports by country
18. Т.М. Кирдун, Т.М. Серая, Е.Н. Богатырева, О.М. Бирюкова, Ю.А. Белявская, М.М. Торчило, ВЛИЯНИЕ ЗАПАШКИ ПОБОЧНОЙ ПРОДУКЦИИ ПРЕДШЕСТВЕННИКОВ И ДОЗ МИНЕРАЛЬНЫХ УДОБРЕНИЙ НА УРОЖАЙНОСТЬ ГРЕЧИХИ НА ДЕРНОВО-ПОДЗОЛИСТОЙ СУПЕСЧАНОЙ ПОЧВЕ