Гісторыя індуізму

Самыя раннія сведчанні аб практыцы індуізму датуюцца перыядам ад позняга неаліту да перыяду Харапскай цывілізацыі (5500-2600 год да н.э.)^[1][2][3]. Вераванні і практыкі дакласічнага перыяду (XVI — VI стагоддзя да н.э.) называюцца «гістарычная ведыйская рэлігія» або «ведызм». Сучасны індуізм утварыўся з Ведаў, найстарэйшай з іх лічыцца «Рыгведа», якую большасць навукоўцаў датуюць XVI — XV стагоддзямі да н.э.^[4] Асноўнай рэлігійнай практыкай ведыйскай рэлігіі было здзяйсненне вогненных ахвярапрынашэнняў, якія называлі Яджна  (руск.), і паўтарэнне ведыйскіх мантр. Старажытныя ведыйскія традыцыі маюць вялікае падабенства з зараастрызмам і іншымі індаеўрапейскімі рэлігіямі^[5].

Свяшчэнная гара Кайлас у Тыбеце лічыцца духоўнай абіцеллю Шывы

Артыкул па тэматыцы Індуізм
Гісторыя · Пантэон
Кірункі Вайшнавізм · Шываізм Шактызм · Смартызм
Вераванні і практыкі Дгарма · Артха · Кама Мокша · Карма · Сансара Ёга · Бхакці · Мая Пуджа · Мандзір · Кіртан
Свяшчэнныя пісанні Веды · Упанішады Рамаяна · Махабхарата Бхагавад-гіта · Пураны іншыя
Роднасныя тэмы Індуізм паводле краін · Каляндар · Святы · Крэацыянізм · Манатэізм · Зварот у індуізм · Аюрведа · Дж'ёціша
Партал «Індуізм» Г Р П

У эпічны і пуранічны перыяды, прыкладна ў VI — II стагоддзях да н.э. былі запісаныя першыя версіі эпічных паэм «Рамаяны» і «Махабхараты»,^[6] хоць вусна яны перадаваліся на працягу многіх стагоддзяў да гэтага перыяду.^[7] У гэтых эпічных творах апісваюцца гісторыі пра кіраўнікоў і войны старажытнай Індыі, якія падаюцца ў спалучэнні з рэлігійнымі і філасофскімі трактатамі. У Пуране апісваюцца гісторыі розных аватар, а таксама Дэвы, іх узаемаадносіны з людзьмі і бітвы з дэманамі.

Пачатак новай эпохі ў гісторыі індуізму паклалі прыход і распаўсюджванне па ўсёй Індыі філасофіі Упанішад, джайнізму, і будысцкай рэлігійна-філасофскай думкі.^[8] Упанішады, Махавіра і Буда вучылі таму, што для дасягнення мокшы або нірваны, не было неабходнасці прымаць аўтарытэт Ведаў або каставую сістэму. Буда пайшоў значна далей, абвясціўшы, што «Я»/душа і Бог проста не існуюць^[9]. Будызм асіміляваў у свае вераванні некаторыя рысы індуізму. Будызм (ці, прынамсі, будысцкі індуізм) дасягнуў свайго апагею падчас кіравання імператара Ашока і імперыі Маўра, якія змаглі аб’яднаць індыйскі субкантынент у адну дзяржаву ў III стагоддзі да н.э.. У II стагоддзі да н э. вылучыліся розныя школы індыйскай філасофіі, такія як Санкх'я  (руск.), ёга, ньяя  (руск.), вайшэшыка  (руск.), пурва-мімамса  (руск.) і веданта^[10]. Чарвака, заснавальнік школы атэістычнага матэрыялізму, з’явіўся ў Паўночнай Індыі ў VI стагоддзі да н.э.^[11] Паміж IV і X стагоддзем н.э., індуізм узяў верх над будызмам і распаўсюдзіўся па ўсёй Індыі, выцесніўшы будызм за яе межы^[12].

Крышна падымае ўзгорак Говардхана. Барэльеф VII стагоддзе ў Махабаліпурам, Тамілнад

Хоць іслам прыйшоў у Індыю ўжо ў пачатку VII стагоддзя, разам з арабскімі купцамі і заваяваннем Сіндха, ён ператварыўся ў адну з асноўных рэлігій у больш позні перыяд заваявання мусульманамі індыйскага субкантынента^[11]. Падчас гэтага перыяду будызм канчаткова прыйшоў у заняпад, а многія індусы перайшлі ў іслам. Многія мусульманскія кіраўнікі, такія як Аўрангзеб разбуралі індуісцкія храмы і пераследавалі індусаў, а некаторыя, такія як Акбар, наадварот адрозніваліся памяркоўнасцю. У сярэднія вякі індуізм зведаў вялікія змены, у асноўным дзякуючы вядомым ачар'ям  (руск.) Рамануджы, Мадхве, і Чайтаньі^[11]. Паслядоўнікі руху бхакці замянілі абстрактную канцэпцыю Брахмана, якую філосаф Шанкара сфармуляваў за некалькі стагоддзяў перад гэтым, эмацыйнай і гарачай адданасцю альвараў да аватар Бога, асабліва да Крышны і Рамы^[13].

Індалогія як навуковая дысцыпліна вывучэння індыйскай культуры з еўрапейскай перспектывы ўзнікла ў XIX стагоддзе, яе заснавальнікамі былі такія навукоўцы як Макс Мюлер  (руск.) і Джон Вудроф. Яны прынеслі ведыйскую, пуранічную і тантрычную літаратуру і філасофію ў Еўропу і ЗША.