Алеся (опера)

«Алеся» (Дзяўчына з Палесся) — опера кампазітара Яўгена Цікоцкага, упершыню пастаўленая ў снежні 1944 года ў Дзяржаўным тэатры оперы і балета Беларусі^[2] рэжысёрам-пастаноўшчыкам Барысам Пакроўскім.

Алеся
Алеся
Сцэна з оперы, 1944
Жанр	опера
Заснаваны на	аднайменнай п'есе Е. Троіцкага[1]
Аўтар	лібрэта П. Броўкі і Я. Рамановіча
Кампазітар	Я. К. Цікоцкі
Дырыжор	Пятрусь Броўка і Яўген Сцяпанавіч Рамановіч
Рэжысёр	Б. А. Пакроўскі  (руск.)
Акцёры	З. І. Бабій Л. П. Александроўская Л. І. Галушкіна К. М. Галкоўскі[2]
Краіна	БССР
Год	1944
Пастаноўкі	24 снежня 1944, 8 лістапада 1947, 24 красавіка 1949, 7 лютага 1952, 14 красавіка 1967

Гісторыя стварэння

Я. К. Цікоцкі пачаў пісаць оперу ў 1942 годзе ў Маскве, дзе ён удзельнічаў у арганізацыі канцэрта майстроў мастацтваў Беларусі. Ужо ў другой палове 1943 яна была начарна завершана. Вядома, і лібрэта, і музычная драматургія мелі патрэбу ў дапрацоўцы. Яна вялася нават пасля таго, як была ажыццёўлена першая пастаноўка. Больш за 10 гадоў аўтары і тэатр працягвалі паляпшаць спектакль. Опера перажыла 5 рэдакцый^[3].

Пастаноўкі

Дэкарацыя да оперы «Дзяўчына з Палесся». С. Нікалаеў. 1953

Кампазітар неаднаразова вяртаўся да свайго сачынення, дамагаючыся большай абагульненасці і цэласці. Ён перапрацаваў драматургію, увёў новыя персанажы і выключыў некаторыя старыя. Опера была пастаўлена ў розных рэдакцыях 4 разы і яшчэ ў адной пастаноўцы быў выкарыстаны яе музычны матэрыял^[4][5]:

• 1-ая рэдакцыя (Алеся) — прэм’ера 24 снежня 1944. 4 дзеі, 5 карцін, лібрэта П. Броўкі. Дырыжор М. Э. Шнейдэрман, рэжысёр Б. Пакроўскі  (руск.), мастак С. Нікалаеў^[5].
• 2-ая рэдакцыя (Алеся) — прэм’ера 8 лістапада 1947. Дырыжор А. Брон, пастаноўшчык Б. Мардвінаў, балетмайстар С. Дрэчын, мастак С. Нікалаеў^[5].
• 3-ая рэдакцыя (Алеся) — прэм’ера 24 красавіка 1949. Дырыжор У. Пірадаў  (укр.), пастаноўшчык Б. Мардвінаў, балетмайстар С. Дрэчын, мастак С. Нікалаеў^[5].
• 4-ая рэдакцыя (Дзяўчына з Палесся) — прэм’ера 7 лютага 1952. 4 дзеі, 5 карцін, часткова на музычным матэрыяле оперы «Алеся». Лібрэта П. Броўкі, Я. Рамановіча. Дырыжор Л. Любімаў, рэжысёры Л. Александроўская, М. Дамброўскі і А. Маралеў, мастакі С. Нікалаеў, М. Блішч, І. І Пешкур і У. Кульваноўскі^[5].
• 5-ая рэдакцыя (Алеся) — прэм’ера 14 красавіка 1967. 2 часткі, 8 карцін. Лібрэта П. Броўкі, Я. Рамановіча. Дырыжор Г. Дугашаў, рэжысёр-пастаноўшчык Д. Смоліч, хормайстар А. Кагадзееў, мастак Я. Чамадураў^[5].

Усе пастаноўкі адбываліся на сцэне Беларускага тэатра оперы і балета.

Сюжэт

У аснове сюжэту ляжаць адносіны двух закаханых Сяргея і Алесі на фоне партызанскай барацьбы ў час Вялікай Айчыннай вайны^[4].

Акцёры

• Сяргей — З. І. Бабій (першы выканаўца), М. Ф. Галкоўскі
• Алеся — Л. П. Александроўская (першая выканаўца), Р. В. Асіпенка Л. І. Галушкіна, С. Ю. Друкер, С. П. Данілюк, К. К. Кудрашова
• Апанас — І. Д. Сарокін, М. Дзянісаў, А. Д. Арсенка, М. Д. Ворвулеў^[6], А. М. Саўчанка, А. М. Генералаў
• Даніла — В. М. Чарнабаеў, Л. Ф. Бражнік
• Марфачка — Т. М. Ніжнікава^[7], В. М. Малькова, Д. З. Кроз^[8], І. С. Шыкунова^[9], Т. І. Шымко^[10], Л. І. Златава^[11]
• Агата — В. Ф. Валчанецкая
• Сёмка — І. М. Балоцін^[12]
• Фон Шолен — А. М. Саўчанка, М. М. Сярдобаў^[13]

Узнагароды і водгукі

Музыка спектакля ў 1968 годзе ўдастоена Дзяржаўнай прэміі БССР^[5].

Як адзначала^[3] музыказнавец Арыядна Ладыгіна, пляменніца Л. П. Александроўскай, «Музычная характарыстыка галоўнай гераіні оперы досыць разнапланавая і дынамічная, дазваляе выканаўцы раскрыць багатую гаму перажыванняў. Гераічны пачатак, які, безумоўна, дамінуе, не перашкаджае ў той жа час і пранікнёнай, мяккай лірыцы. Глыбока хвалююць, прама-ткі хапаюць за душу трагічныя інтанацыі арыі „Гора край наш агарнула“ ці песня Алесі „Чаго зоранькi, зоркi ясныя“».

Цікавыя факты

• Большасць артыстаў хору падчас першай пастаноўкі оперы былі апранутыя ва ўласныя касцюмы, у якіх яны партызанілі^[3].
• Саламон Міхайлавіч Міхоэлс памёр у Мінску, куды ён прыехаў спецыяльна на прэм'еру спектакля «Канстанцін Заслонаў», намінаванага на Дзяржпрэмію і оперы «Алеся»^[14][15]

Зноскі

1. Национальный академический Большой театр оперы и балета Республики Беларусь Архівавана 4 сакавіка 2016. (руск.)
2. Е. Тикоцкий. Опера «Алеся» (фрагменты). Л. Галушкина, М. Галковский, В. Чернобаев, И. Сорокин, дир. Г. Дугашев (руск.)
3. Партер уж полон, ложи блещут…(недаступная спасылка) (руск.)
4. Опера Евгения Тикоцкого «Алеся» («Девушка из Полесья») Архівавана 13 мая 2012. (руск.)
5. Евгений Карлович Тикоцкий (1893—1970)(недаступная спасылка) (руск.)
6. Ворвулев Николай Дмитриевич // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 125. — 737 с.
7. Ніжнікава ў ролі Марфачкі
8. КРОЗ ДОРА ЗАХАРАЎНА(недаступная спасылка)
9. Шыкунова Ірына Сямёнаўна
10. Шимко Т. И.
11. Златова Л. И.
12. Балоцін Ісідар Міхайлавіч(недаступная спасылка)
13. Сердобов Николай Николаевич // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 568. — 737 с.
14. Всесильный Шах и мудрый Эскин (руск.)
15. И ВЕЧНЫЙ ПЛАЧ ИЕРЕМИИ…