Несцерка (п’еса)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Несцерка.

«Несцерка» — п’еса, напісаная Віталём Зэйдэль-Вольскім у 1940 годзе, па іншых меркаваннях Уладзіславам Галубком да 1937 года. Камедыя ў трох дзеях, сямі карцінах, упершыню пастаўленая ў 1941 годзе на сцэне Нацыянальнага акадэмічнага драматычнага тэатра імя Якуба Коласа (які тады называўся Другім Беларускім дзяржаўным тэатрам)^[1].

«Несцерка»
Вокладка выдання 1946 года
Жанр	п'еса камедыя
Аўтар	Віталь Вольскі
Мова арыгінала	беларуская
Дата напісання	1940
Электронная версія
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Аўтарства

Драматург Віталь Зэйдэль-Вольскі пісаў пра сваю задуму:

Я паставіў перад сабой задачу стварыць камедыю з напружаным і выразна акрэсленым сюжэтам, вясёлую і лёгкую, тэатральна-прыўзнятую, асветленую іскрамі народнага гумару, упрыгожаную яркімі фарбамі, музыкай, спевамі і танцамі. Мне хацелася даць тэатру драматычны матэрыял для спектаклю яркага, жывога і маляўнічага, каб глядач увесь час адчуваў сябе ў атмасфэры народнага відовішча, каб няспыннымі хвалямі ліўся са сцэны ў залю жывы струмень народнага мастацтва. «Літаратура і Мастацтва» 24 мая 1941

Мастак Яўген Ціхановіч адзначае: «Дык хто ж напісаў п’есу „Несцерка“? (…) я пісаў аб тым, што бачыў рукапіс п’есы пры вобыску ў мінскай кватэры Галубка восенню 1937 г. (…) нікому другому, як Вольскаму-Зэйдэлю — чэкісту, пісьменніку і драматургу — далі матэрыял на экспертызу (…). усе тыя абвінавачванні, якія інкрымінаваліся Галубку Вольскі-Зэйдэль падпісаў уласнаручна. Халодны разлік забойцы такі: ніхто ніколі не дазнаецца, калі прысвоіць драматургічны твор — п’есу „Несцерка“, тым больш што ніхто і ніколі не пачне варушыць творы „ворага народа“. (…) мы даведаліся, хто падпісаў пратакол, з якога бачна, што Галубок аказаўся ворагам народа па экспертызе В. Вольскага-Зэйдэля. Зараз давайце паглядзім у твар Вольскага. Думаеце, па знешнім выглядзе ён нагадвае забойцу, стукача, правакатара. Зусім не — сярэдняга росту, вочы шэрыя і вельмі добрыя (…), бародка-эспаньёлка (…) Цяжка паверыць у тое, што такі чалавек загубіў не толькі Галубка, але і другіх, бо ён быў на пастаяннай службе па пошуках ворагаў народа сярод беларускай інтэлігенцыі (…). Мы хочам адабраць драматургічны твор у Вольскага — пасмяротна вярнуць яго сапраўднаму аўтару — У. Галубку…»^[2]

Гэты след у справе пацвярджае таксама датычнасць Віталя Зэйдэль-Вольскага да знішчэння такіх беларускіх дзеячаў як мастак Яфім Мінін і этнограф Аляксандр Шлюбскі.

Сюжэт

Сюжэт камедыі «Несцерка» пабудаваны паводле матываў беларускіх народных казак. Ён уяўляе сабой шэраг займальных прыгодаў, якія здараюцца з галоўнымі персанажамі.

Галоўны герой, селянін Несцерка, жадае дапамагчы хлопцу Юрасю ажаніцца з Насцяй. Дзеля гэтага яму даводзіцца пераадолець нямала перашкод: абхітрыць пана, перамагчы ў дыспуце шкаляра, ашукаць суддзю, а таксама прымусіць шкаляра адмовіцца ад шлюбу.

На працягу ўсёй п’есы прасочваецца некалькі сюжэтных ліній: лінія Несцеркі, які ратуецца ад шляхцюкоў, якія абвінавачваюць яго ў наўмысным шкодніцтве, лінія кахання Юрася і Насці, лінія шкаляра Самахвальскага, які прэтэндуе на найхутчэйшае ўзыходжанне да кар’ерных вяршынь. І яшчэ сюжэтная лінія пошуку справядлівасці, звязаная з суддзёй, шляхцюкамі і панам Бараноўскім.

Усе гэтыя лініі і выяўляюць вобраз галоўнага героя^[1].

Ролі

Нацыянальны акадэмічны драматычны тэатр імя Якуба Коласа. «Несцерка»

Выканаўцы ў розных пастаноўках:

• Несцерка — А. Ільінскі^[3], Ф. Шмакаў
• Юрась — А. Шэлег
• Мацей — В. Дашкевіч, А. Трус
• Насця — З. Канапелька^[4], Ю. Гальперына
• Мальвіна — Я. Глебаўская
• Шкаляр Самахвальскі — Ц. Сяргейчык
• Пан Бараноўскі — Б. Левін, С. Скальскі
• Першы шляхцюк
• Другі шляхцюк
• Суддзя — І. Матусевіч

Ацэнкі

П’еса «Несцерка» з’яўляецца народна-лубачнай сатырычнай камедыяй. Віталь Вольскі паспрабаваў у ёй выкарыстаць формы старадаўняга народнага тэатра, беларускай інтэрмедыі, балаганных прадстаўленняў, сцэны са скамарохамі. Ён таксама ўмела выкарыстаў паданні, якія існавалі ў народзе — пра шамякаў суд, «вучоны» дыспут, рашэнне трох загадак на кемлівасць і іншых^[1].

У 1941 годзе п’еса была адзначаная першай прэміяй на Усесаюзным конкурсе на лепшы драматургічны твор. І па сённяшні дзень спектакль па п’есе Вольскага, перажыўшы ўжо не адну рэдакцыю, з’яўляецца свайго роду візіткай Беларускага акадэмічнага тэатра імя Якуба Коласа — з п’есы «Несцерка» нязменна адкрываецца кожны чарговы яго сезон)^[5].

Навум Барысавіч Лойтар, пастаноўшчык, Ісак Ісакавіч Любан, кампазітар, Аляксандр Канстанцінавіч Ільінскі, выканаўца галоўнай ролі, Цімафей Мікалаевіч Сяргейчык, выканаўца ролі шкаляра Самахвальскага, Павел Сцяпанавіч Малчанаў, выканаўца ролі, — за спектакль «Несцерка» Васіля Вольскага, пастаўлены на сцэне Другога Беларускага ДДТ (Віцебск) сталі лаўрэатамі Сталінскай прэміі ў 1946 годзе.

Пастаноўкі і экранізацыі

«Прыгоды Несцеркі». Паштовая марка Беларусі

Пра папулярнасць п’есы і яе галоўнага героя сведчыць тое, што, апроч пастановак п’есы на тэатральных падмостках, вясёлы, кемлівы і дасціпны Несцерка перабраўся на цыркавую арэну, на эстраду, ў кіно^[1].

У 1955 на студыі «Беларусьфільм» рэжысёрам Аляксандрам Зархам быў зняты фільм «Несцерка». Рэжысёрам Р. Сурусам у 1979 годзе была пастаўлена музычная камедыя. У 1980 на студыі «Беларусьфільм» рэжысёрам Яўгенам Ларчанкам быў зняты мультфільм «Несцерка  (руск.)».

На студыі «Беларусьфільм» у 2013 годзе зняты поўнаметражны мультфільм «Прыгоды Несцеркі» з васьмі гісторый рэжысёра Ігара Волчака^[6][7].

У папулярнай культуры

Несцерка увасобіўся ў шматлікіх беларускіх сувенірах^[1]. Назву «Несцерка» атрымалі кавярня ў Нясвіжы^[8], крама прамтавараў у Мінску^[9], і іншыя прадпрыемствы гандлю.