Палушнік азёрны

Палушнік азёрны^[1] (Isoëtes lacustris) — водная дзеразападобная расліна, від сямейства палушнікавыя.

Палушнік азёрны
Навуковая класіфікацыя
Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Дзеразападобныя Клас:  Палушнікавыя Парадак:  Палушнікавыя Сямейства:  Палушнікавыя Род:  Палушнік Від:  Палушнік азёрны
Міжнародная навуковая назва
Isoëtes lacustris L., 1753
Сінонімы
Isoetes tuckermani harveyi (Eaton) Clute Isoetes morei D. Moore Isoetes leiospora Klinggraff. Isoetes lacustris vulgaris Casp. Isoetes lacustris terrestris Motel. & Vendr. Isoetes lacustris tenuifolia A. Br. ex Milde Isoetes lacustris stricta (Gay) Mer Isoetes lacustris setacea Leman Isoetes lacustris recurva Motel. & Vendr. Isoetes lacustris rectifolia Caspary Isoetes lacustris morei (Moore) Hook. Isoetes lacustris leiospora Klinggraff. Isoetes lacustris lacustris J. D. Hook. Isoetes lacustris intermedia Mer Isoetes lacustris humilis Mer Isoetes lacustris humilior Motel. & Vendr. Isoetes lacustris hieroglyphica (A. A. Eat.) Taylor & Luebke Isoetes lacustris falcata Gay Isoetes lacustris curvifolia Caspary Isoetes hieroglyphica A. A. Eat. Isoetes brochonii Moteley Isoetes atrovirens Th. Fr. Calamaria lacustris (L.) Kuntze
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   17131 NCBI   50271 EOL   597780 IPNI   310437-2 TPL   tro-26602046

Апісанне

Палушнік азёрны. Батанічная ілюстрацыя з кнігі О. В. Тамэ «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz», 1885

Шматгадовая вечназялёная водная разнаспоравая травяністая расліна вышынёй 8-20 см з укарочаным сцяблом і клубнепадобным карэнішчам са шматлікімі каранямі. Расце зараснікамі або групамі на пяшчаным або пясчана-глейкім грунце па дне алігатрофных азёр на глыбіні да 4 метраў і больш.

Ад сцябла адыходзіць пучком жорсткае цёмна-зялёнае шылападобнае лісце (філоіды): унутранае лісце (трафафілы) стэрыльнае, вонкавае (спарафілы) з расшыранай асновай — фертыльнае. Сцябло кароткае, у аснове цыбулепадобна патоўшчанае, да асновы двух-трохлопасцевае. Ад сцябла паміж лопасцямі адыходзяць шматлікія карані. Вышэй на сцябле размешчаны лісты. Яны ўнізе расшыраныя, з добра выражаным язычком, а кверху звужаюцца і становяцца шылападобнымі (адсюль назва расліны — шыльнік). Унутры лістоў амаль па ўсёй даўжыні праходзяць паветраныя каналы. Пашыраная лопасцевая аснова сцябла адпавядае рызафору, а верхняя частка, ад якой адыходзяць лісты, — сцяблу. Унутры сцябла праходзіць цыліндрычная стэла. Яна пашыраецца данізу і ўтварае дзве ці трылопасці, ад якіх адыходзяць пучкі, накіраваныя ў карані, а ад верхняй часткі стэлы — адгалінаванні ў лісты. Стэла акружана шырокім кальцом кары. У парэнхіме, што ахоплівае стэлу, маецца праслойка мерыстэмы, аналагічная камбію. Тут адрозніваюцца рызаморфныя і сцябловыя мерыстэмы. У выніку дзейнасці камбію сцябло палушніка нарастае ўтаўшчыню.

У пазухах лісця ўтвараюцца сядзячыя макра- і мікраспарангіі, прыкрытыя пакрывалам (вэлюмам). Мегаспоры (50-100) бугорчата-маршчакаватыя. Сперматазоіды шматжгуцікавыя.

Распаўсюджанне

Палушнік азёрны пад тоўшчай вады

Арэал уключае Паўночную Амерыку, Еўропу (Скандынавія, Цэнтральная, Атлантычная і Усходняя Еўропа) і нешматлікія ізаляваныя папуляцыі на Урале і ў Заходняй Сібіры.

На Беларусі трапляецца пераважна ў Паазер'і. Месцы росту: пясчаныя літаралі алігатрофных і мезатрофных з прыкметамі алігатрафіі азёр з вельмі нізкай мінералізацыяй вады. Утварае чыстыя або мяшаныя (з лабеліяй Дортмана (Lobelia dortmanna) і эладэяй канадскай (Elodea canadensis)) прыбярэжныя зараснікі («палушнікавыя лугі») шырынёй 20-50 м.

Ва Украіна сустракаецца ў Заходнім Палессі: Валынская, Ровенская вобласці. Утварае монадамінантныя зараснікі, папуляцыі прадстаўлены ў выглядзе шырокіх шчыльных палос на плыткаводдзі азёр (азёры Белае  (руск.) (Валадзімірацкі раён  (укр.)), возера Лукі  (укр.) Ратнеўскага раёна, Варанкі Валадзімерацкага раёна, азёры Вялікае і Сярэдняе Зарычненскага раёна), таксама сустракаецца асобнымі плямамі (азёры Свіцязь і Пясочнае  (укр.) Шацкага нацыянальнага прыроднага парку і на возеры Любча Ковельскага раёна).

У Расіі сустракаецца ў Мурманскай вобласці, Карэліі, Ленінградскай, Пскоўскай, Наўгародскай, Цвярской, Яраслаўскай, Іванаўскай, Маскоўскай (возера Белае-Бардукоўскае  (руск.) ў Шатурскім раёне  (руск.)), Уладзімірскай (ля вёскі Дваязёры  (руск.) Мелянскоўскага раёна  (руск.)), Разанскай (Светлае возера  (руск.)), Ніжагародскай (азёры Святое-Дзедаўскае, Святое-Сцяпурынскае, Вялікае Плотава і Малое Плотава), Свярдлоўскай (блізу Екацярынбурга), Чалябінскай (у азёрах Кундравы  (руск.) і Тургаяк  (руск.).

Біялогія

Расце зараснікамі або групамі на чыстых празрыстых плыткаводдзях (глыбіня 0,7-2 м, часам да 4 метраў і больш) мезатрофных і алігамезатрофных замкнёных або слабапратокавых азёр з пясчаным або пясчана-глейкім грунтам з нязначным узроўнем вады. Зараснікі адносяцца да класа Isoëto-Nanojuncetea. Гідрафіт.

Размнажэнне спорамі, адзначана апаспорыя. На ўнутранай пашыранай частцы спарафіла ў глыбокай ямцы знаходзяцца прыкрытыя язычком (лігулай) мега- і мікраспарангіі на кароткіх ножках ад 3 мм да 3 см. У мегаспарангіях развіваюцца ад 50 да 2000 мегаспор, а ў мікраспарангіях — ад некалькіх тысяч да соцен тысяч мікраспор. Спарангіі паспяваюць, ападаюць, часта ўсплываюць на паверхню вады, згніваюць і выслабаняюць споры. Апошнія прарастаюць у гаметафіты. Жаночы гаметафіт падобны на гаметафіт селагінелы, а мужчынскі складаецца з адной праталіяльнай клеткі і аднаго антэрыдыя, які мае сценку з 4 клетак і 2 сперматагенныя клеткі. Кожная сперматагенная клетка ўтварае па аднаму мнагажгуцікаваму сперматазоіду. Пасля апладнення з зіготы развіваецца зародак спарафіта, а затым — дарослая расліна. Спараносіць у жніўні-верасні. Жаночы спарафіт жыве за кошт пажыўных рэчываў мегаспоры.

Вельмі патрабавальны да чысціні вады.

Абмежавальныя фактары і ахова

Гэты від занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі і ахоўваецца законам. III катэгорыя (VU)

Від знаходзіцца пад пагрозай знікнення. Прычынамі змены колькасці віду становіцца парушэнне гідралагічнага рэжыму азёр, іх забруджванне бытавымі і прамысловымі сцёкамі (антрапагенная эўтрафікацыя), вытоптванне плыткаводдзя скатом.

Занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі, Украіны  (руск.) і Расіі  (руск.). Ахоўваецца таксама ў Літве, Латвіі і Польшчы^[2].

Неабходныя меры па абмежаванні рэкрэацыйнай нагрузкі на ўзбярэжжа азёр, дзе расце гэта расліна, даследаванне стану ўсіх раней вядомых папуляцый віду і стварэнне асабліва ахоўных прыродных тэрыторый ва ўразлівых месцах яго арэалу.

У Беларусі мае ўразлівы прыродаахоўны статус. Ахоўваецца ў Нацыянальным парку «Нарачанскі» і гідралагічных заказніках  (укр.) «Глыбокае — Вялікае Астравіта», «Крывое», «Рычы», «Свіцязянскі»^[2].

Ва Украіне мае ўразлівы прыродаахоўны статус. Ахоўваюць у Чарэмскім  (руск.), Ровенскім  (руск.) (Белаазёрская дзялянка) прыродных запаведніках, у Шацкім нацыянальным прыродным парку, батанічным заказніку  (укр.) мясцовага значэння «Любча» (Валынская вобласць). Забаронена парушэнне ўмоў росту.

У Чалябінскай вобласці ахоўваецца на тэрыторыі помніка прыроды «Возера Тургаяк  (руск.)».

Выкарыстанне

Мае гаспадарчае і камерцыйнае значэнне як прыдатная для аквакультуры дэкаратыўная, кармавая расліна. Месца нерасту рыб. Замацоўвае дно вадаёмаў.