Посткаланіялізм

From Wikipedia, the free encyclopedia

Remove ads

Посткаланіялізм, посткаланіяльная тэорыя — кірунак мыслення ў філасофіі, тэалогіі, паліталогіі, гісторыі і літаратуры, пачынаючы з 2-й паловы XX ст., нацэлены на разуменне наступстваў каланіяльнага панавання. Як ідэалагічная плынь, посткаланіялізм займаецца вывучэннем ідэнтычнасці, культуры і літаратуры — у сэнсе культурнага канфлікту паміж былымі або цяперашнімі калоніямі і краінамі-каланізатарамі.

Remove ads

Тэарэтычныя асновы

Каланіялізм быў прадстаўлены як «працяг цывілізацыі», які ідэалагічна апраўдваў самапрыпісваную расавую і культурную перавагу заходняга свету над незаходнім. Гэтая канцэпцыя была падтрымана Жазефам Эрнестам Рэнанам у La Réforme intellectuelle et morale (1871), паводле якога імперскае панаванне, уплывае на інтэлектуальную і маральную трансфармацыю народаў з ніжэйшымі культурамі. Паводле яго, такая богам вызначаная натуральная гармонія паміж чалавечымі расамі свету была б магчымай, бо кожнаму была прызначана культурная ідэнтычнасць, сацыяльнае месца і эканамічная роля ў імперскай калоніі.

З сярэдзіны да канца XIX стагоддзя гэта тэорыя апраўдвала каланізацыю, асабліва Далёкага Усходу і Афрыкі. Бельгія, Вялікабрытанія, Францыя і Германія прасоўвалі тэорыі нацыянальнай перавагі, якія апраўдвалі каланіялізм як асветніцтва неадукаваных народаў. Такім чынам, la mission civilisatrice («цывілізацыйная місія») Французскай імперыі меркавала, што некаторыя расы і культуры маюць больш высокую мэту ў жыцці, у выніку больш магутныя, больш развітыя і больш цывілізаваныя расы маюць права каланізаваць іншыя.[1][2]

Посткаланіяльная тэорыя разглядае культурныя аспекты, якія сфарміраваліся ў выніку еўрапейскай каланізацыі. Эпоха каланізацыі спарадзіла спецыфічнае самавызначэнне як каланізатараў, так і каланізаваных. Каланізатары стварылі свой вобраз асветнікаў і правых. Амерыканскія аўтары ўжываюць паняцце «крытычная беласць» (англ.: critical whiteness). З іншага боку, у каланізаваных развіваецца каланіяльны менталітэт і потым культурнае нізкапаклонства адносіна культуры краіны-заваёўніка, што навязвае каланізаванай нацыі сваю месіянскую культураносную функцыю. Дэкаланізаваныя людзі развіваюць посткаланіяльную ідэнтычнасць, якая заснавана на культурных узаемадзеяннях паміж рознымі ідэнтычнасцямі (культурнай, нацыянальнай, этнічнай, а таксама гендарнай і класавай), якім каланіяльнае грамадства надае розную ступень сацыяльнай улады.

На думку індыйскага акадэміка Джаідэпа Сарангі, адна з глыбокіх практык посткаланіяльнага дыскурсу — праслаўленне «тутэйшага». Аргументуючы ідэю пазначэння мяжы/перыферыі (далітаў), у прадмове да сваёй кнігі «Уяўленне посткаланіялізму англійскай мовай: новыя арыентацыі» ён спасылаецца на маары і абарыгенаў.

Неакаляніяльны дыскурс геапалітычнай аднастайнасці пераносіць дэкалянізаваныя народы, іх культуры і краіны ва ўяўнае месца, так званы «Трэці свет», празмерна шырокае паняцце, якое звычайна ўключае кантыненты і моры, як то Афрыку, Азію, Лацінскую Амерыку і Акіянію. Посткаланіяльная крытыка аналізуе самаапраўдвальны дыскурс неакаланіялізму і функцыі (філасофскія і палітычныя) яго празмерна шырокіх паняццяў, каб вызначыць фактычную і культурную недакладнасць аднародных паняццяў, такіх як «арабы», «першы свет», «хрысціянскі свет» — фактычна гэтыя паняцці ўключаюць неаднародныя народы, культуры і геаграфію.

Remove ads

Посткаланіялізм у розных краінах

Тэорыі посткаланіялізму распаўсюджаны ў краінах, якія былі ў залежнасці ад еўрапейскіх дзяржаў, асабліва Вялікабрытаніі, Францыі і Іспаніі.

Блізкі Усход

Посткаланіяльная блізкаўсходняя літаратура даследуе і аналізуе заходнія дыскурсы пра фарміраванне ідэнтычнасці, існаванне і супярэчлівы характар посткаланіяльнай нацыянальнай ідэнтычнасці сярод народаў сучаснага Блізкага Усходу. Незалежнасць і канец каланіялізму не паклалі канец сацыяльнай фрагментацыі і войнам (грамадзянскім і міжнародным) на Блізкім Усходзе. У «Пошуках арабскай дэмакратыі: дыскурсы і контрдыскурсы» (2004) Ларбі Садзік сцвярджае, што праблемы нацыянальнай ідэнтычнасці на Блізкім Усходзе ёсць вынікам арыенталісцкай абыякавасці еўрапейскіх імперый. Калі яны вызначалі палітычныя межы сваіх калоній, то ігнаравалі мясцовую гісторыю, а таксама геаграфічныя і племянныя межы, якіх трымаліся тубыльцы.

Азія

У 1924 годзе Нгуен Ай Куок (ён жа Хо Шы Мін) напісаў першы крытычны тэкст супраць французскай каланізацыі: Le Procès de la Colonization française («Французская каланізацыя пад судом»). Трын Мінь-ха развівае наватарскія тэорыі посткаланіялізму рознымі сродкамі выўялення — у літаратуры, фільмах, яна найбольш вядомая дакументальным фільмам Reassemblage (1982), у якім спрабуе дэканструяваць антрапалогію як «заходную мужчынскую гегеманічную ідэалогію».

Афрыка

Кенійскі пісьменнік Нгугі ва Тхіёнга[ru] напісаў «Не плач, дзіця» (1964), першы посткаланіяльны раман пра ўсходнеафрыканскі досвед каланіяльнага імперыялізму; а таксама «Дэкаланізацыя розуму: палітыка мовы ў афрыканскай літаратуры» (1986). У «Паміж ракой» (1965), палітычным фонам якога было паўстанне Мау-Мау (1952—1960), ён закранае посткаланіяльныя праблемы афрыканскіх рэлігійных культур і наступствы навязвання хрысціянства і чужой культуры Кенія і большасці іншых краёў Афрыкі.

Усходняя Еўропа

Падзелы Рэчы Паспалітай (1772—1794) і акупацыя краін Усходняй Еўропы Савецкім Саюзам пасля Другой сусветнай вайны былі формамі «белага» каланіялізму, які працяглы час ігнараваўся посткаланіяльнымі тэарэтыкамі. Панаванне еўрапейскіх імперый (Прускай, Аўстрыйскай, Расійскай, а пазней і Савецкай) над суседнімі тэрыторыямі (Беларусь, Украіна, Балгарыя, Чэхаславакія, Венгрыя, Літва, Малдова, Польшча, Румынія), якое заключалася ў войнах і анексіі, эксплуатацыі людскіх і прыродных рэсурсаў, знішчэнні культуры і спробах дактрынацыі мясцовага насельніцтва, шмат у чым нагадвала заваяванне заходнееўрапейскімі дзяржавамі заморскіх тэрыторый, нягледзячы на такія фактары, як геаграфічная блізкасць і адсутнасць расавых адрозненняў.[3]

Посткаланіяльныя даследаванні ў Цэнтральнай і Усходняй Еўропе адкрыліся фундаментальнай кнігай Эвы М. Томпсан «Імперскія веды: руская літаратура і каланіялізм» (2000), за ёю следам былі працы Аляксандра Фюта, Ханны Госк, Віялеты Келертас[4], Дароты Каладзейчык[5], Януша Корэка[6], Дарыюша Скурчэўскага[7], Багдана Штэфанэску[8] і Томаша Зарыцкага[9].

Украіна

Пасля скасавання СССР з’явіліся даследаванні постымперскай сітуацыі ў былых савецкіх рэспубліках.[10][11][12] Даследаванням посткаланіяльнай сітуацыі ў постсавецкіх дзяржавах прысвечаны навуковы часопіс Ab Imperio[ru].

Посткаланіяльныя падыходы да аналізу ўкраінскай культуры ўжывалі заходнія (пераважна дыяспарныя) і ўкраінскія навукоўцы. У прыватнасці, Аксана Грабовіч[uk] вывучала культурную спадчыну каланіялізму ва Украіне [13]. Посткаланіяльнае прачытанне ўкраінскіх літаратурных тэкстаў правялі літаратуразнаўцы Міраслаў Шкандрый[uk] і Марка Паўлышын[uk], а таксама філосаф Вахтанг Кебуладзэ[uk]. Ва Украіне Аксана Забужка і Мікола Рабчук[uk] напісалі творы, прысвечаныя посткаланіяльным асаблівасцям сучаснага ўкраінскага грамадства. Раман Аксаны Забужка «Палявыя даследаванні ўкраінскага сексу», які асвятляе посткаланіяльную сітуацыю ва ўкраінскай культуры, набыў вялікі розгалас і стаў бестселерам 1990-х гадоў.

Remove ads

Тэарэтыкі посткаланіялізму

Асновай плыні многія крытыкі лічаць кнігу Эдварда Саіда[ru] «Арыенталізм». Іншыя важныя тэарэтычныя працы:

  • Франц Фанон[uk] Peau noire, masques blancs (Чорная скура, белыя маскі; 1952); Les damnés de la terre (Гнаныя і галодныя, 1961)
  • Гаятры Чакраварты Співак[ru] In Other Worlds: Essays in Cultural Politics (1987); A Critique of Postcolonial Reason: Towards a History of the Vanishing Present (1999).
  • Беніта Пэры (Benita Parry) Delusions and Discoveries
  • Квамэ Нкрума Consciencism
  • Альбер Мемі[ru] Portrait du colonisé, précédé du portrait du colonisateur (Каланізатар і каланізаваны)
  • Хомі Баба[ru] The Location of Culture
  • Эмэ Сэзер[uk] Discours sur le colonialisme
  • Міке Баль[ru] The Practice of Cultural Analysis: Exposing Interdisciplinary Interpretation (1999)

Асноўныя аўтары

Акрамя тэарэтычных даследаванняў, аспекты посткаланіяльнага жыцця ў былых калоніях апісваюць у мастацкай літаратуры. Некаторыя пісьменнікі атрымалі сусветнае прызнанне, напрыклад, творы Джона Кутзее, Надзін Гордымер, Відзьядхара Найпала, Дэрэка Уолката, Воле Шайінка былі адзначаны Нобелеўскай прэміяй па літаратуры. Сярод асноўных аўтараў:

Паўднёвая Афрыка
Алжыр
Канада
Карыбскія астравы
  • Джын Рыс[ru]
  • Кэрыл Філіпс[ru]
Барбадас
  • Камаў Брэтуэйт[ru]
Гвадэлупа
  • Марыз Кандэ[ru]
Гаіці
  • Рэнэ Дэпестр[ru]
Ямайка
  • Уна Марсан (Una Marson)
  • Шарлота Легра (Charlotte Legras)
Марцініка
Маўрыкій
  • Хал Тарабулі (Khal Torabully)
Трынідад і Табага
Сент-Люсія
Кот-д’Івуар
  • Ахмаду Курума (Ahmadou Kourouma)
Егіпет
  • Ануар Абдэль Малек (Anouar Abdel Malek)
Гаяна
  • Уілсан Харыс (Wilson Harris)
Індыя
  • Арджун Апардураі (Arjun Appadurai)
  • Аніта Дэсаі (Anita Desai)
  • Рада Івекавіч (Rada Ivekovic)
  • Рогінтан Містры (Rohinton Mistry)
  • Салман Рушдзі
Нігерыя
Новая Зеландыя
  • Віці Іхімаэра (Witi Ihimaera)
Сенегал
  • Марыяма Ба (Mariama Bâ)
Украіна
Remove ads

Гл. таксама

Заўвагі

Літаратура

Спасылкі

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads