Прастрэл шыракалісты

Прастрэл шыракалісты, Сон раскрыты^[1][2], Сон-трава, Сон звычайны^[3] (Anemone patens, Pulsatilla patens ці Pulsatilla latifolia^[4]) — від кветкавых раслін з роду Кураслеп, сямейства Казяльцовыя (Ranunculaceae).

Прастрэл шыракалісты
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Казяльцовакветныя Сямейства:  Казяльцовыя Падсямейства:  Казяльцовыя Трыба:  Anemoneae Род:  Кураслеп Від:  Прастрэл шыракалісты
Міжнародная навуковая назва
Anemone patens L.
Сінонімы
гл. тэкст
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   18799 EOL   49901356 IPNI   30094592-2 TPL   ???

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Пралеска (значэнні).

Паводле The Plant List на 2013 год, від адносіцца да роду кураслеп, адпаведна мае назву: Anemone patens L.^[5].

Назва

Сон раскрыты, друмель^[6], сон, сон-трава, сончык^[1][7][8], булдоўнік, казінае масла, курчаннік, пралеска, саксоннік^[9].

Батанічнае апісанне

Батанічная ілюстрацыя Якаба Штурма з кнігі «Deutschlands Flora in Abbildungen», 1796 2 — Pulsatilla patens

Расліна 7-15 см вышынёй. Карэнішча магутнае, вертыкальнае, цёмна-карычневае, шматгаловае.

Каранёвае лісце на доўгіх, не густа валасістых хвосціках, у абрысе круглява-сэрцападобныя, дланепадобна-трохрассечаныя з ромбавымі глыбока-двух-трохраздзельнымі сегментамі і з клінаватымі, дзвюх-чатырохнадрэзанымі ці зубчастымі дзелькамі з вострымі, часта некалькі выгнутымі лопасцямі, у маладосці, асабліва ўнізе валасістымі, якія пазней робяцца голымі, з’яўляюцца пасля цвіцення і адміраюць восенню.

Сцёблы стромкія, апранутыя густымі, адтапыранымі, мяккімі валасінкамі.

Лісточкі пакрывала стромкія, падзеленыя на вузкалінейныя долі, моцна валасістыя. Кветканосы прамыя; кветкі стромкія, спачатку шыроказваночкавыя, пазней зоркава раскрытыя; калякветнік просты, шасцілісточкавы, з лісточкамі 3-4 см даўжынёй, вузка яйкападобна-завостранымі, простымі, сіне-фіялетавымі, звонку валасістымі; тычынкі шматлікія, у шмат разоў карацей лісточкаў калякветніка, жоўтыя, з іх вонкавыя ператвораныя ў стамінодзіі (нектарнікі); песцікаў шмат, з доўгім пухнатым слупком 3-5 см даўжынёй. Цвіце ў красавіку — маі. Формула кветкі: ${\displaystyle \ast P_{6}\;A_{\infty }\;G_{\infty }}$^[10].

Плодзікі даўгаватыя, як і слупкі моцна валасістыя.

Злева направа: бутоны, квітнеючая расліна, кветка

Арэал

Паштовая марка Беларусі, 2002

Паўночная Еўропа: Фінляндыя (поўдзень), Швецыя (усход); Цэнтральная Еўропа: Чэхія, Германія, Венгрыя, Польшча, Славакія; Паўднёвая Еўропа: Румынія; тэрыторыя былога СССР: Беларусь, Эстонія, Латвія, Літва, Еўрапейская частка Расіі, Украіна, Казахстан, Заходняя Сібір, Усходняя Сібір (поўдзень), Далёкі Усход; Азія: Кітай, Манголія; Паўночная Амерыка: Канада (захад Паўночна-Заходняй Тэрыторыі, Юкан, захад Антарыа, Альберта, Брытанская Калумбія, Манітоба, Саскачэван), ЗША (поўнач Ілінойса, Аёва, Мінесота, Небраска , Паўночная Дакота, Паўднёвая Дакота, Вісконсін, Каларада, Айдаха, Мантана, Вашынгтон, Ваёмінг, Нью-Мехіка, Тэхас, поўнач Юты^[11].

Расце на дзярнова-падзолістай глебе ў хваёвых, хваёва-дубовых, хваёва-бярозавых лясах верасовага, бруснічнага, арляковага, імшыстага і травянога тыпаў, на верасовых пустках, баравінных схілах і ў хмызняках^[12].

На Палессі і ў лесастэпе Украіны сустракаецца ў хваёвых і мяшаных лясах.

Хімічны склад

У свежай траве змяшчаецца протаанеманін, у сухой — біцыклічны лактан (анеманін), сапаніны^[12].

Прымяненне

Вельмі дэкаратыўная расліна як пры цвіценні, так і ў пладах. Культывуецца ў кветніках (разам з іншымі відамі прастрэлу). Расліна мае лекавыя і фарбавальныя ўласцівасці.

Прэпараты расліны ўжываюць як заспакаяльны і снатворны сродак^[12].

У народнай медыцыне сон-трава ўжываецца ад многіх хвароб. Водны экстракт травы прастрэлу аказвае моцнае бактэрыцыднае і фунгіцыднае дзеянне і выкарыстоўваецца вонкава для найхуткага гаення ран і пры грыбковых захворваннях скуры. Адвар травы п’юць у малых дозах пры кашлю і жаночых захворваннях. Настойка травы на гарэлцы ўжываецца ў якасці расцірання пры рэўматызме. Свежую траву вараць у рускай печцы без вады і сокам, які выдзяляецца, лечаць апёкі^[12].

Сінонімы

• Anemone hirsutissima MacMill.
• Anemone intermedia G.Don
• Anemone longipetala Schleich. ex Steud.
• Anemone ludoviciana Nutt.
• Anemone nuttalliana DC.
• Anemone nuttallii Nutt.
• Anemone patens var. hirsutissima (Britton) Hitchc.
• Anemone patens var. nuttalliana (DC.) A.Gray
• Anemone patens var. rosea Cockerell
• Anemone patens f. stevensonis B.Boivin
• Anemone patens var. wolfgangiana (Besser) Koch
• Anemone pulsatilla var. patens (L.) Finet & Gagnep.
• Anemone wolfgangiana Besser
• Pulsatilla bauhinii Tausch ex Pritz.
• Pulsatilla kioviensis Wissjul.
• Pulsatilla nuttalliana (DC.) Spreng.
• Pulsatilla patens (L.) Mill.
• Pulsatilla patens f. albiflora X.F.Zhao ex Y.Z.Zhao
• Pulsatilla patens subsp. hirsutissima Zämelis
• Pulsatilla patens var. kioviensis (Wissjul.) Tzvelev
• Pulsatilla patens var. wolfgangiana (Besser) Trautv. & C.A.Mey.
• Pulsatilla pseudopatens Schur
• Pulsatilla teklae Zämelis
• Pulsatilla wolfgangiana (Besser) Rupr.^[5]

Ахова

Занесены ў Чырвоныя кнігі Беларусі^[13], Казахстана, Латвіі, Літвы, Украіны  (укр.), Эстоніі, вялікага ліку суб’ектаў Расійскай Федэрацыі, шэрагу абласцей Украіны^[14][15].

Ва Украіне ахоўваюць у прыродным запаведніку  (руск.) «Медаборы  (руск.)», Нацыянальных прыродных парках «Падольскія Тоўтры  (руск.)», «Дзяснянска-Старагуцкім  (руск.)», рэгіянальных ландшафтных парках  (руск.) «Міжрэчанскім  (руск.)», «Днястроўскі каньён», шматлікіх заказніках і помніках прыроды.

Колькасць памяншаецца з прычыны чалавечай дзейнасці (узворванне стэпаў, терасаванне схілаў, выпас жывёлы, зрыванне на букеты і г. д.).