Рэферэндум аб незалежнасці Чарнагорыі (2006)

Рэферэндум аб незалежнасці Чарнагорыі — рэферэндум аб незалежнасці Чарнагорыі і выхадзе яе са складу Дзяржаўнага Саюза Сербіі і Чарнагорыі адбыўся 21 мая 2006 года. Агульная яўка на рэферэндуме склала 86,5 %. Для выхаду Чарнагорыі з дзяржаўнага саюза з Сербіяй патрабавалася 55 % галасоў. ЕС, ААН, КНР і Расія выказалі намер паважаць вынікі рэферэндуму. 55,5 % прагаласавалі за незалежнасць Чарнагорыі і 44,5 % аддалі свае галасы супраць парушэння дзяржаўнага саюза з Сербіяй^[1].

Гісторыя Чарнагорыі
Дагістарычныя Балканы
Ілірыя
Далмацыя
Прэвалітанія
Дукля
Зэта
Асманская імперыя
Княства Чарнагорыя
Каралеўства Чарнагорыя
Каралеўства Сербія
Стварэнне Югаславіі
Зэцкая банавіна
Пратэктарат
ЧАСНВ
СР Чарнагорыя
Сербія і Чарнагорыя
Чарнагорыя
Партал «Чарнагорыя»

Да 23 мая вынікі рэферэндуму былі прызнаныя ўсімі пяццю пастаяннымі членамі Савета Бяспекі ААН, што сведчыла аб тым, што пасля абвяшчэння незалежнасці Чарнагорыяй рушыць услед яе міжнародна-прававое прызнанне^[1]. 31 мая былі апублікаваныя вынікі рэферэндуму, якія пацвярджалі незалежнасць Чарнагорыі^[2]. Пасля гэтага 3 чэрвеня 2006 года парламент Чарнагорыі афіцыйна апублікаваў дэкларацыю аб незалежнасці^[3].

Пасля гэтага Дзяржаўны Саюз Сербіі і Чарнагорыі спыніў сваё існаванне. Сербія стала правапераемніцай Дзяржаўнага Саюза Сербіі і Чарнагорыі. Урад краіны заявіў аб тым, што ў самой Сербіі неўзабаве будзе прынятая новая канстытуцыя^[4].

Канстытуцыйнае заканадаўства

Працэс выхаду са складу дзяржаўнага саюза Сербіі і Чарнагорыі рэгуляваўся Канстытуцыйнай хартыяй Сербіі і Чарнагорыі, прынятай 4 лютага 2003 года парламентам Саюзнай Рэспублікі Югаславія. Артыкул 60 Канстытуцыі патрабаваў, каб прайшло не менш трох гадоў з моманту ратыфікацыі дадзенай хартыі, да таго, як адна з рэспублік можа выйсці з Дзяржаўнага Саюза. Таксама дзяржава, якая выходзіць з саюза, адмаўляецца ад усіх правоў на палітычную і прававую пераемнасць і не можа з’яўляцца правапераемнікам Дзяржаўнага Саюза Сербіі і Чарнагорыі. Гэта азначала, што выходзіць з саюза дзяржава (у дадзеным выпадку Чарнагорыя), падаючы заяўку на ўступленне ў міжнародныя арганізацыі (напрыклад, у Арганізацыю Аб’яднаных Нацый) павінна быць прызнана сусветнай супольнасцю, а Сербія становіцца правапераемніцай Дзяржаўнага Саюза Сербіі і Чарнагорыі.

На шляху да рэферэндуму

Паводле Канстытуцыі Чарнагорыі дзяржаўны статус не можа быць зменены без усенароднага рэферэндуму. Закон аб рэфэрэндуме быў унесены на абмеркаванне ў чарнагорскі парламент прэзідэнтам Філіпам Вуянавічам. 2 сакавіка 2006 года закон аб рэферэндуме быў аднагалосна прыняты^[5].

Прыняты закон аб рэферэндуме абавязваў парламент паважаць вынікі волевыяўлення народа. Вынікі рэферэндуму павінны быць апублікаваныя на працягу 15 дзён, а рашэнне, якое будзе вынесена ў ходзе галасавання павінна быць выканана на працягу 60 дзён. Кіраўніцтва Сербіі заявіла, што яно будзе паважаць вынікі рэферэндуму, і не ўмешвацца ў суверэнітэт Чарнагорыі.

Перадумовы правядзення рэферэндуму

Перамовы паміж уладамі Чарнагорыі і апазіцыяй аб умовах правядзення рэферэндуму ішлі з пачатку 2006 года. Першапачаткова апазіцыя, якая выступала супраць самастойнасці Чарнагорыі, катэгарычна адмаўлялася абмяркоўваць нават самую ідэю правядзення рэферэндуму. Еўрасаюз прапанаваў сваё пасярэдніцтва^[6]. Пасрэдніцкая місія была ўскладзена на спецпрадстаўніка ЕС Міраслава Лайчака. У ходзе далейшага абмеркавання апазіцыя прыняла ідэю рэферэндуму і дамовілася з кіруючай кааліцыяй аб умовах яго правядзення. Тым не менш, заставаліся разыходжанні па ключавым пытанні — аб большасці, неабходнай для прыняцця рашэння.

Згодна з чарнагорскім законам аб рэферэндуме, для прыняцця рашэння было неабходна набраць 50 % плюс адзін голас, пры абавязковай яўцы ў 50 %. Апазіцыя ж патрабавала забяспечыць удзел у рэферэндуме не толькі насельніцтва самой Чарнагорыі, але і чарнагорцаў, якія жывуць у Сербіі. У гэтых умовах Міраслаў Лайчак прапанаваў сваю формулу: Еўрасаюз прызнае незалежнасць Чарнагорыі, калі за яе прагаласуюць 55 % ад той колькасці якая паўдзельнічае у рэферэндуме. Гэтая формула выклікала бурна негатыўную рэакцыю ў Чарнагорыі. Прэм’ер-міністар Міла Джуканавіч папярэдзіў, што яна нясе ў сабе небяспеку для стабільнасці Чарнагорыі.

Пытанне рэферэндуму

Чырвоным колерам адзначаны муніцыпалітэты дзе большасць выказалася за незалежнасць. Сінім пазначаныя тэрыторыі, дзе большасць насельніцтва прагаласавала за захаванне саюза з Сербіяй

Пытанне зададзенае на рэферэндуме гучала так:

Ці жадаеце Вы, каб Рэспубліка Чарнагорыя стала незалежнай дзяржавай з поўным міжнародна-прававым суверэнітэтам?

Арыгінальны тэкст (серб.)  

Желите ли да Република Црна Гора буде независна држава са пуним међународно-правним субјективитетом?

Блокі

За незалежнасць выступалі наступныя палітычныя сілы:

• Дэмакратычная партыя сацыялістаў Чарнагорыі
• Сацыял-дэмакратычная партыя Чарнагорыі
• Грамадзянская партыя Чарнагорыі
• Ліберальная партыя Чарнагорыі
• Народнае адзінства Чарнагорыі
• Албанскі дэмакратычны саюз
• Башнякская партыя
• Харвацкая грамадзянская ініцыятыва

Прыхільнікі незалежнасці рабілі стаўку на гісторыю Чарнагорыі і правы нацыянальных меншасцяў. Чарнагорыя была прызнана незалежнай дзяржавай яшчэ ў 1878 годзе ў ходзе Берлінскага кангрэса. У 1918 годзе незалежнасць краіны была ліквідаваная, калі ва ўмовах заканчэння Першай сусветнай вайны асамблея Чарнагорыі прыняла акт аб’яднання з Сербіяй. Прыхільнікі незалежнасці абяцалі ўсім нацыянальным меншасцям поўнае выкананне іх правоў у незалежнай Чарнагорыі. Лідарам прыхільнікаў незалежнасці з’яўляўся Міла Джуканавіч.

За працяг саюза з Сербіяй выступалі:

• Сацыялістычная народная партыя Чарнагорыі
• Народная партыя Чарнагорыі
• Дэмакратычная сербская партыя
• Сербская народная партыя

Апазіцыйныя палітычныя сілы, якія выступалі за захаванне Сербіі і Чарнагорыі, якія аб’ядналіся ў «Блок за каханне» рабілі стаўку на падтрымку ЕС (які раіў чарнагорскаму кіраўніцтву не спяшацца з пытаннем аб аддзяленні) і на наяўнасць шырокіх сувязяў з Сербіяй. «Юніяністы» сцвярджалі, што кіруючая эліта, якая выступае за незалежнасць спрабуе ператварыць Чарнагорыю ў «прыватнае валоданне» і прытулак для злачынцаў. Таксама прыхільнікі саюза сцвярджалі, што нельга абрываць гістарычныя сувязі з Сербіяй, паколькі 73 % грамадзян Чарнагорыі маюць блізкіх сваякоў у Сербіі. Лідарам «юніяністаў» з’яўляўся апазіцыянер Прэдраг Булатавіч.

Галасаванне

Плакаты на албанскай мове, якія заклікаюць галасаваць за незалежнасць

Рэферэндум праходзіў 21 мая 2006 года ў нядзелю. У 21:00 па мясцовым часе галасаванне завяршылася. Згодна з першапачатковымі дадзенымі, у галасаванні прынялі ўдзел 86,7 % унесеных у спісы выбаршчыкаў.

Ноччу пасля завяршэння галасавання лідар прыхільнікаў аддзялення Міла Джуканавіч даў прэс-канферэнцыю, на якой заявіў, што, па яго дадзеных, за незалежнасць прагаласавала 55,5 % удзельнікаў рэферэндуму. Аднак пазней было абвешчана, што за незалежнасць прагаласавалі 55,3 % жыхароў Чарнагорыі. Але ў выніку неабходнай колькасці галасоў для абвяшчэння незалежнасці хапіла, хоць патрабаваны парог быў перавышаны ўсяго толькі на 2000 галасоў. У гэты ж час лідар апазіцыі Прэдраг Булатавіч заявіў, што, па яго дадзеных, за аддзяленне прагаласавалі 54 %, то бок неабходнай колькасці галасоў для незалежнасці набрана не было.

22 мая 2006 года пасля падліку галасоў па дадзеных Рэспубліканскай камісіі па арганізацыі рэферэндуму ў Чарнагорыі старшыня камісіі рэферэндуму прадстаўнік ЕС Францішак Ліпка паведаміў, што за выхад Рэспублікі Чарнагорыі са складу дзяржаўнай супольнасці Сербіі і Чарнагорыі выказаліся 55,5 % выбаршчыкаў, а за саюз Сербіі і Чарнагорыі — 44,5 % удзельнікаў рэферэндуму^[1][7].

23 мая 2006 года выбарчая камісія Чарнагорыі абвясціла вынікі рэферэндуму. Яўка на рэферэндуме склала 86,49 %. 55,49 % выказаліся за незалежнасць. 44,51 % выказаліся за захаванне саюза Сербіі і Чарнагорыі^[8]. Падвядзенне канчатковых вынікаў было адкладзена ў сувязі з тым, што 19 000 галасоў аспрэчвалася апазіцыяй. Прэдраг Булатавіч адмовіўся прызнаць вынікі рэферэндуму, заявіўшы, што інфармацыю аб выніках галасавання нельга лічыць канчатковай^[1]. Ён запатрабаваў поўнага пераліку галасоў, аднак у гэтым апазіцыі было адмоўлена камісіяй па правядзенні рэферэндуму і еўрапейскімі назіральнікамі, якія заявілі аб упэўненасці ў тым, што галасаванне было свабодным і справядлівым^[9].

У рэгіёнах на мяжы з Сербіяй і Босніяй большасць выказалася супраць незалежнасці. У муніцыпалітэце Плужынэ, населеным сербамі, 75 % прагаласавалі за саюз. У цэнтральных раёнах Чарнагорыі, дзе большасць насельніцтва складалі чарнагорцы, мелі значную падтрымку прыхільнікі незалежнасці.

У прыбярэжных раёнах каля 60 % выказаліся за незалежнасць. На поўдні ў муніцыпалітэце Улцынь, дзе большасць насельніцтва складаюць албанцы, за незалежнасць прагаласавалі 87 %. Большасць муніцыпалітэтаў, дзе асноўным насельніцтвам з’яўляліся сербы, прагаласавалі за саюз; больш за ўсё за незалежнасць прагаласавалі ў населеных албанцамі і баснійцамі Улцыне і Ражае.

Вынікі выбараў па муніцыпалітэтам

Вынікі галасавання^[10]

Муніцыпалітэт	Зарэгістравана выбаршчыкаў	Яўка	Сапраўдных галасоў «Так»	Сапраўдных галасоў «Не»
Андрыевіца	4 369	3 928 (89,91 %)	1 084 (27,74 %)	2 824 (72,26 %)
Бар	32 255	26 382 (81,79 %)	16 640 (63,67 %)	9 496 (36,33 %)
Беране	28 342	24 051 (84,86 %)	11 268 (47,17 %)	12 618 (52,83 %)
Біела-Поле	40 110	35 051 (87,39 %)	19 405 (55,69 %)	15 437 (44,31 %)
Будва	12 797	11 199 (87,51 %)	5 915 (53,32 %)	5 179 (46,68 %)
Данілаўград	11 784	10 669 (90,54 %)	5 671 (53,71 %)	4 887 (46,29 %)
Жабляк	3 407	3 096 (90,87 %)	1 188 (38,67 %)	1 884 (61,33 %)
Калашын	7 405	6 820 (92,10 %)	2 852 (42,22 %)	3 903 (57,78 %)
Котар	17 778	14 897 (83,79 %)	8 200 (55,70 %)	6 523 (44,30 %)
Мойкавац	7 645	6 923 (90,56 %)	3 016 (43,93 %)	3 849 (56,07 %)
Нікшыч	56 461	50 737 (89,86 %)	26 387 (52,63 %)	23 790 (47,37 %)
Плаў	12 662	8 941 (70,61 %)	7 016 (78,92 %)	1 874 (21,08 %)
Плужынэ	3 329	2 959 (88,89 %)	716 (24,30 %)	2 230 (75,70 %)
Плеўля	27 882	25 268 (90,62 %)	9 115 (36,28 %)	16 009 (63,72 %)
Падгорыца	129 083	113 915 (88,25 %)	60 626 (53,67 %)	52 345 (46,33 %)
Ражае	19 646	15 239 (77,57 %)	13 835 (91,33 %)	1 314 (8,67 %)
Ціват	10 776	8 800 (81,66 %)	4 916 (56,45 %)	3 793 (43,55 %)
Улцынь	17 117	13 985 (81,70 %)	12 256 (88,50 %)	1 592 (11,50 %)
Херцэг-Нові	24 487	20 220 (82,57 %)	7 741 (38,66 %)	12 284 (61,34 %)
Цэтынэ	15 077	13 538 (89,79 %)	11 532 (86,38 %)	1 818 (13,62 %)
Шаўнік	2 306	2 123 (92,06 %)	906 (43,08 %)	1 197 (56,92 %)
Турмы		495	379 (77,82 %)	108 (22,18 %)
Усяго	484 718	419 236 (86,49 %)	230 711 (55,50 %)	184 954 (44,50 %)

Міжнародная рэакцыя

22 мая 2006 года прэзідэнт Харватыі Сцяпан Месіч адправіў віншавальную тэлеграму ў Падгорыцу. Месіч быў першым замежным лідарам, які адрэагаў на станоўчы вынік рэферэндуму. Генеральны сакратар Рады Еўрапейскага саюза Хаўер Салана павіншаваў Чарнагорыю з «паспяховым» рэферэндумам і адзначыў, што высокая 86-працэнтная яўка пацвярджае легітымнасць працэсу^[11]. Камісар ЕС па пытаннях пашырэння Олі Рэн заявіў: «Еўрапейская будучыня адкрыта для Чарнагорыі, як і для Сербіі, калі толькі яны будуць адказваць розным крытэрам, у асаблівасці, у частцы супрацоўніцтва з МТБЮ»^[12].

23 мая прадстаўнік ЗША заявіў, што «рэферэндум быў праведзены ў адпаведнасці з патрабаваннямі АБСЕ і Савета Еўропы і іншымі міжнароднымі стандартамі дэмакратычных выбарчых працэсаў». Таксама ЗША заклікалі Падгорыцу і Бялград супрацоўнічаць для вырашэння практычных пытанняў, неабходных для ажыццяўлення волі народа Чарнагорыі, выяўленай на рэферэндуме^[13]. МЗС Расіі 23 траўня выступіў з заявай, у якой гаварылася, што «Расія з павагай ставіцца да волевыяўлення чарнагорскіх грамадзян, больш за палову якіх выказаліся за незалежнасць Чарнагорыі». Акрамя гэтага расійскі бок заклікаў Чарнагорыю і Сербію прыступіць да канструктыўнага, добразычліваму і ўсебаковаму дыялогу з мэтай выпрацоўкі ўзаемапрымальных палітычных рашэнняў, якія тычацца іх выбудоўвання далейшых узаемаадносін^[1]. Брытанскі міністр Еўропы Джэфры Хун адзначыў, што рэферэндум адпавядаў міжнародным стандартам, а таксама дадаў, што «народ Чарнагорыі выказаў яснае жаданне за стварэнне незалежнай дзяржавы».

Міністэрства замежных спраў Кітайскай Народнай Рэспублікі заявіла, што «Кітай паважае выбар народу Чарнагорыі, і канчатковы вынік рэферэндуму»^[14]. Усе пяць сталых чальцоў Рады бяспекі ААН аднадушна прызналі вынікі рэферэндуму аб незалежнасці Чарнагорыі.

Рэакцыя ў Сербіі

Прэзідэнт Сербіі Борыс Тадзіч прызнаў вынікі рэферэндуму аб незалежнасці Чарнагорыі адразу пасля абвяшчэння вынікаў галасавання. Прэм’ер-міністр Сербіі Воіслаў Каштуніца, які з’яўляўся праціўнікам незалежнасьці Чарнагорыі, прызнаў вынікі рэферэндуму толькі ў канцы тыдня^[15].

Прэм’ер-міністр Косава пад эгідай МААНК Агім Чэку заявіў: «Гэта апошні акт гістарычнай ліквідацыі Югаславіі. У гэтым годзе Косава рушыць услед прыкладу Чарнагорыі»^[16].

Па інфармацыі харвацкай газеты «Вячэрні Ліст» рэгіянальныя арганізацыі сербаў, якія пражываюць у Босніі і Герцагавіне, планавалі таксама падрыхтоўку да правядзення рэферэндуму аб незалежнасці Рэспублікі Сербскай. Хоць па заявах міністра замежных спраў Босніі Младэна Іваніча рэфэрэндум у Чарнагорыі не паўплывае на Боснію і Герцагавіну і на сітуацыю на Балканах у цэлым^[17]. Гэтая інфармацыя выклікала асуджэнне ЗША, ЕС і іншых краін. Прэм’ер-міністр Рэспублікі Сербскай Міларад Додзік пазней адмовіўся ад ідэі падрыхтоўкі да такога рэферэндуму, паколькі ён дэстабілізаваў бы становішча ў Босніі і парушаў бы прынцыпы Дэйтанскага мірнага пагаднення.

Гл. таксама

• Гісторыя Сербіі
• Сербія і Чарнагорыя

Зноскі

1. Референдум о независимости Черногории Архівавана 26 красавіка 2021.
2. Вести. Ru: Черногория выбрала независимость
3. BBC: Декларация о независимости Черногории (англ.)
4. Сайт правительства Сербии (серб.)
5. Referendum 21. maja (серб.)
6. Черногория готовится к референдуму о независимости
7. «Prime Minister of Montenegro». Архівавана 29 красавіка 2021. Vlada.me. Retrieved 2011-01-16.
8. ВВС:Montenegro vote result confirmed (англ.)
9. BBC:Recount call in Montenegro vote (англ.)
10. Republic of Montenegro. Referendum on State-Status 21 May 2006. Final Report. (англ.). OSCE, Office for Democratic Institutions and Human Rights (4 жніўня 2006). Праверана 22.08.2017.
11. Radio Free Europe: Montenegrins Close To Independence (англ.)
12. EUobserver: EU prepares for separate accession of sovereign Montenegro (англ.)
13. «US Statement on the Montenegrin Referendum on State Status» Архівавана 27 красавіка 2021.. Vlada.me. Retrieved 2011-01-16.
14. «Foreign Ministry Spokesman Liu Jianchao’s Regular Press Conference on 23 May 2006»
15. DTT-NET: Serbia’s president recognises Montenegro referendum results, PM waiting Архівавана 19 ліпеня 2011. (англ.)
16. EUobserver: EU prepares for separate accession of sovereign Montenegro
17. Иванич: Референдум о независимости Черногории не повлияет на БиГ (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 15 лістапада 2010. Праверана 7 красавіка 2011.