Саюз беларускіх пісьменнікаў

Саюз беларускіх пісьменнікаў (СБП) (да 1991 г. — Саюз пісьменнікаў БССР, да 1996 г. — «Саюз пісьменнікаў Беларусі») — прафесійная, добраахвотная няўрадавая грамадская арганізацыя беларускіх літаратараў, якая існавала ў 1934—2021 гадах. За савецкім часам была звязана з дзяржаўным апаратам, пазней незалежная арганізацыя.

Артыкул пра незалежнае аб’яднанне пісьменнікаў Беларусі. Пра арганізацыю, якая падтрымліваецца рэжымам Аляксандра Лукашэнкі гл. Саюз пісьменнікаў Беларусі (2005).

Саюз беларускіх пісьменнікаў
Эмблема СБП
Тып	грамадская арганізацыя
Дата заснавання	1933—1934 гг.
Размяшчэнне	220012, Рэспубліка Беларусь, Мінск, вул. Кузьмы Чорнага, д. 31, офіс 906
Ключавыя фігуры	Барыс Пятровіч (Сачанка), Алесь Пашкевіч, Усевалад Сцебурака, Янка Купала, Якуб Колас, Кузьма Чорны, Кандрат Крапіва, Міхась Лынькоў, Пятрусь Броўка, Максім Танк, Аркадзь Куляшоў, Пімен Панчанка, Андрэй Макаёнак, Ян Скрыган, Іван Мележ, Уладзімір Караткевіч, Алесь Адамовіч, Васіль Быкаў, Іван Шамякін, Янка Брыль, Іван Навуменка, Рыгор Барадулін, Ніл Гілевіч, Уладзімір Някляеў
Сфера дзейнасці	прафесійная добраахвотная няўрадавая грамадская арганізацыя беларускіх пісьменнікаў
Колькасць членаў	больш за 400
Вэб-сайт	lit-bel.org
Дата ліквідацыі	1 кастрычніка 2021

Актыўна ўдзельнічала ў грамадскім і культурным жыцці Беларусі, спрыяла развіццю і прапагандзе беларускай літаратуры і беларускай мовы. Ціск на арганізацыю з боку ўладаў Беларусі распачаўся ў 1997 годзе, калі ў саюза быў адабраны Дом літаратара, у 2005 годзе ўчынена спроба расколу арганізацыі, быў створаны прарэжымны Саюз пісьменнікаў Беларусі. Ліквідавана ў 2021 годзе ў рамках палітычных рэпрэсій і знішчэння грамадзянскай супольнасці^[1] ў Беларусі, распачатах пасля масавых пратэстаў 2020 года.

Гісторыя

Створаны паводле пастановы ЦК КП(б)Б ад 27 мая 1932 года «Аб перабудове літаратурна-мастацкіх арганізацый БССР». Арганізацыйна аформлены I-м Усебеларускім з’ездам пісьменнікаў (1934) як Саюз пісьменнікаў БССР. Першым старшынёй быў абраны Міхась Клімковіч.

У 1997 годзе ў СБП распараджэннем Прэзідэнта Беларусі Аляксандра Лукашэнкі быў забраны Дом літаратара (уласнасць арганізацыі)^[2].

Дом літаратара, з якога быў выселены Саюз беларускіх пісьменнікаў у 2006 годзе

На люты 2004 налічваў 519 членаў^[3]. У канцы 2005 года ад Саюза аддзялілася група, якая стварыла альтэрнатыўны («праўладны») Саюз пісьменнікаў Беларусі. Адной з прычын стварэння СПБ лічыцца спроба разбурыць незалежны Саюз беларускіх пісьменнікаў, які ўладам не атрымалася падпарадкаваць^[4]. Па позве Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь, накіраванай на ліквідацыю аб’яднання вясной 2006 года, быў распачаты працэс у Вярхоўным Судзе Рэспублікі Беларусь, але Саюз выйграў судовую справу^[2][5].

Пасля стварэння праўладнага СПБ, які фінансуецца з дзяржаўнага бюджэту, незалежны Саюз беларускіх пісьменнікаў, па сутнасці, быў абвешчаны па-за законам: яго пазбавілі ранейшай фінансавай дзяржпадтрымкі і ў 2006 годзе вымусілі пакінуць Дом літаратара. Саюзу пісьменнікаў Беларусі былі перададзеныя літаратурныя выданні «Полымя», «Нёман», «Маладосць», штотыднёвік «Літаратура і мастацтва», заснавальнікам якіх быў СБП^[6], а нелаяльныя рэдактары і супрацоўнікі — звольнены з працы^[2].

30 студзеня 2017 года Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь прыняло пастанову № 7 «Аб вызначэнні творчых саюзаў», якая ўступала ў сілу 17 лютага — у спіс творчых саюзаў не ўвайшоў СБП, супроць «праўладнага» Саюза пісьменнікаў Беларусі^[7]. Паводле пастановы, члены СБП, якія знаходзіліся на творчай працы, аўтаматычна ўключаліся ў лік асоб, якія мусілі плаціць «дармаедскі падатак» за 3 дні да моманту, калі трэба было заплаціць. Але пасля шматлікіх заяў і зваротаў Міністэрства культуры РБ 25 сакавіка 2017 года перагледзела спіс, прадугледжаны пастановай № 7, і ўключыла найстарэйшую пісьменніцкую арганізацыю ў лік творчых саюзаў^[8].

17 лістапада 2020 года Саюз беларускіх пісьменнікаў выступіў з адкрытым зваротам пісьменніцкай супольнасці «Хопіць гвалту, прыміце волю народа!», у якім асудзіў гвалтоўныя дзеянні з боку сілавых структур і прадстаўнікоў улады ў дачыненні да грамадзян, якія выходзяць на мірныя акцыі пратэсту супраць гвалту і фальсіфікацыі вынікаў падчас прэзідэнцкіх выбараў 2020 года. СБП заклікаў спыніць масавыя рэпрэсіі, здзекі з людзей, якія хочуць пераменаў, а таксама запатрабаваў ад улады прызнаць сваю паразу і прыняць волю народа. Пад адкрытым лістом падпісаліся больш за 200 беларускіх пісьменнікаў^[9].

14 ліпеня 2021 года ў офісе СБП прайшоў ператрус, у выніку якога Следчы камітэт забраў тэхніку і інфармацыйныя носьбіты, офіс быў апячатаны. Пасля вобшуку ў ліпені 2021 года адбылося блакаванне банкаўскага рахунку Следчым камітэтам Рэспублікі Беларусь, а Міністэрства юстыцыі вынесла СБП два папярэджанні. Адно з іх было вынесена ў сувязі з непрадастаўленнем дакументаў, якія засталіся ў апячатаным памяшканні офіса. У жніўні 2021 г. Вярхоўны Суд узбудзіў грамадзянскую справу па ліквідацыі СБП, ініцыяваную Міністэрствам юстыцыі^[10]. Рэпрэсіі супраць СБП выклікалі хвалю пратэстаў як у Беларусі, так і за мяжой (напрыклад, адпаведную заяву прыняў Нацыянальны саюз пісьменнікаў Украіны)^[11]. Тым не менш 1 кастрычніка 2021 года Вярхоўны Суд прыняў рашэнне аб ліквідацыі СБП^[12]. Рашэнне вынес суддзя Вярхоўнага Суда Беларусі Ігар Мільто.

Старшыні

• 1932—1937 — Міхась Клімковіч
• 1938—1948 — Міхась Лынькоў
• 1948—1967 — Пятрусь Броўка
• 1967—1990 — Максім Танк
• 1990—1998 — Васіль Зуёнак
• 1998—2001 — Уладзімір Някляеў (фактычна — да выезду з Беларусі ў 1999 г.)
• 2001—2002 — Вольга Іпатава (фактычна — з моманту выезду з Беларусі Уладзіміра Някляева ў 1999 г.)
• 2002—2011 — Алесь Пашкевіч
• 2011—2021 — Барыс Пятровіч

Друкаваныя органы

• «Отчизна» (1945—1946)
• «Советская отчизна» (1946—1951)
• «Полымя» (да 2006, потым перайшло да Саюза пісьменнікаў Беларусі)
• «Нёман» (да 2006, потым перайшло да Саюза пісьменнікаў Беларусі)
• «Маладосць» (да 2006, потым перайшло да Саюза пісьменнікаў Беларусі)
• «Літаратура і мастацтва» (да 2006, потым перайшло да Саюза пісьменнікаў Беларусі)

Гл. таксама

• Спіс членаў Саюза беларускіх пісьменнікаў

Зноскі

1. Макей считает, что из-за санкций гражданское общество перестанет существовать (руск.). Reform.news (10 красавіка 2021). Праверана 6 лістапада 2023.
2. Гiсторыя (нявызн.). lit-bel.org. Праверана 6 лістапада 2023.
3. Саюз беларускіх пісьменнікаў // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 18. Кн. 1: Дадатак: Шчытнікі — Яя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2004. — Т. 18. Кн. 1. — 472 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0295-4 (т. 18. Кн. 1).
4. Мікола Бугай. Баравікова і Масла выходзяць з лукашэнкаўскага Саюза пісьменнікаў (нявызн.). Наша Ніва (27 ліпеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 27 лютага 2019. Праверана 27 лютага 2019.
5. Вярхоўны суд Беларусі адклаў вырашэнне пытання пра закрыццё Саюзу беларускіх пісьменнікаў – DW – 13.04.2006 (нявызн.). dw.com. Праверана 6 лістапада 2023.
6. Саюз беларускіх пісьменнікаў патрабуе спыніць масавы пераслед літаратараў (нявызн.)(недаступная спасылка). TUT.BY (4 лютага 2010). Архівавана з першакрыніцы 18 верасня 2020. Праверана 27 лютага 2019.
7. Постановление Министерства культуры Республики Беларусь от 30.01.2017 г. № 7 «Об определении перечня творческих союзов» – Pravo.by (руск.). pravo.by. Праверана 6 лістапада 2023.
8. Больш не «дармаеды»: Мінкульт вярнуў Саюзу беларускіх пісьменнікаў статус творчага  (бел.). Наша Ніва. Праверана 6 лістапада 2023.
9. https://lit-bel.org/news/khopits-gvaltu-prymitse-volyu-naroda-adkryty-list-pismennitskay-supolnastsi/ Архівавана 10 студзеня 2021.
10. https://lit-bel.org/news/zavedzenaya-gramadzyanskaya-sprava-pa-likvidatsyi-ga-sayuz-belaruskikh-pismennika-/ Архівавана 29 жніўня 2021.
11. ashustin. В. Рубінчык. Абы не танкі… (англ.)  (нявызн.) ? (28 жніўня 2021). Праверана 6 лістапада 2023.
12. https://lit-bel.org/news/barys-pyatrovich-ni-stalin-ni-brezhne-ni-andropa-ne-zakryli-sayuz-pismennika-i-tolki-belaruskaya-lad/ Архівавана 10 кастрычніка 2021.