Францішак Умястоўскі

Францішак Янавіч Умястоўскі (29 студзеня (10 лютага) 1882, Вільня, Расійская імперыя — кастрычнік 1940, мясцовасць Катынь Смаленскай вобласці, Расія) — беларускі празаік, паэт, публіцыст, грамадскі дзеяч. Карыстаўся літаратурным псеўданімам «Дзядзька Пранук».

Францішак Умястоўскі
Асабістыя звесткі
Псеўданімы	Дзядзька Пранук
Дата нараджэння	29 студзеня (10 лютага) 1882
Месца нараджэння	Вільня, Віленскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	не раней за красавік 1940 і не пазней за май 1940
Месца смерці	Катынь, Смаленскі раён, Смаленская вобласць, РСФСР, СССР
Грамадзянства	Расійская імперыя  Польская Рэспубліка
Бацька	Ян Ануфрыевіч Умястоўскі
Маці	Ганна Іванаўна Аляхновіч[d]
Жонка	Гелена Дунін-Марцінкевіч
Альма-матар	Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны тэхналагічны інстытут
Месца працы	Беларускі дзень (1927) Беларуская культура (1927)
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	паэт, празаік, публіцыст, грамадскі дзеяч
Гады творчасці	1903—1928
Мова твораў	беларуская
Дэбют	верш «Вецер» (Санкт-Пецярбург, 1903)
Грамадская дзейнасць
Член у	Беларускае навуковае таварыства Беларуская цэнтральная школьная рада Беларуская вайсковая камісія
Узнагароды
Творы ў Вікікрыніцах

Біяграфія

Паходжанне і сям’я

Вяселле Францішка Умястоўскага. Першы справа стаіць Францішак Аляхновіч.

Належаў да кальвінісцкага сярэднезаможнага шляхецкага роду Умястоўскіх гербу «Рох III», прадстаўнікі якога ў XVIII стагоддзі займалі розныя земскія пасады ў Ашмянскім павеце Вялікага Княства Літоўскага і Ашмянскім павеце Віленскай губерні Расійскай імперыі ў першай палове XIX стагоддзя.

Нарадзіўся ў дваранскай сям’і Яна Ануфрыевіча Умястоўскага і Ганны Аляхновіч. Дзед Францішка — Ануфрый Умястоўскі — быў удзельнікам Лістападаўскага паўстання (1830—1831) і таму расійскай уладай быў пазбаўлены маёнтка. Сям’я Францішка была беднай, не мела маёнтка, таму, хоць і мела шыкоўны радавод, ужо адносіла не да катэгорыі маянткоўцаў, а катэгорыі малазаможнай дваранскай інтэлігенцыі. Ажаніўся з Геленай Дунін-Марцінкевіч, якая паходзіла з каталіцкага дваранскага роду.

Стрыечным братам Францішка Умястоўскага быў Францішак Аляхновіч.

Адукацыя

Францішак Умястоўскі падчас вучобы. Здымак з фондаў сучаснага Віленскага Беларускага Музея імя Івана Луцкевіча.

Вучыўся ў Санкт-Пецярбургскім тэхналагічным інстытуце. Падчас вучобы ў 1902—1904 гадах уваходзіў у падпольную арганізацыю студэнцкай моладзі «Круг беларускай народнай прасветы і культуры».

Літаратурная і грамадская дзейнасць

Першы твор (верш «Вецер») апублікаваў на беларускай мове ў «Каляднай пісанцы на 1904 год» (Санкт-Пецярбург, 1903). У 1906 годзе браў удзел у выданні газеты «Наша доля». У 1908 годзе жыў у вёсцы Існаўда Віцебскай губерні. На працягу 1908—1914 гадоў друкаваў апавяданні ў газеце «Наша ніва». Апавяданні «Страх», «У лесе», «Доктар ад каўтуна», «Не мужыцкі розум» напісаны пад відавочным уплывам беларускага фальклору. Перакладаў творы Оскара Уайльда і Мікалая Гогаля. Уваходзіў у кола тых дзеячаў беларускага нацыянальна-дэмакратычнага руху, якія ўключыліся ў склад ліберальна-дэмакратычнай плыні руху краёўцаў^[1]. Друкаваў свае артыкулы ў газеце «Kurier Litewski», якая была галоўнай трыбунай «краёвасці»^[1].

Падчас Першай сусветнай вайны быў мабілізаваны ў расійскую армію.

З 1919 года быў сярод галоўных стваральнікаў беларускіх ваенных фарміраванняў і быў прадстаўніком Цэнтральнай беларускай школьнай рады ў Вільні. У верасні 1920 года ўзначаліў Беларускую вайсковую камісію, якая займалася арганізацыяй беларускага войска. Планавалася, што разам з польскімі арміямі беларускае войска будзе змагацца ў ходзе польска-савецкай вайны з бальшавікамі для ажыццяўлення праекту польска-беларускай федэрацыі, дэклараванай Пілсудскім. Пасля жыў у Вільні.

У 1919 годзе напісаў артыкул пра гісторыю выдання газеты «Наша доля». На матэрыялах вайны напісаў апавяданне «Стася» (1921). Выступаў пераважна як публіцыст. У 1927—1928 гадах выдаваў паланафільскую газету «Беларускі дзень» і часопіс «Беларуская культура». У 1928 годзе адышоў ад грамадскай і культурна-асветніцкай дзейнасці.

Гелена Дунін-Марцынкевіч і Францішак Умястоўскі (1910-я). Здымак з фондаў сучаснага Віленскага Беларускага Музея імя Івана Луцкевіча.

Гібель

З пачаткам Другой сусветнай вайны быў мабілізаваны як паручнік запасу ў 1939 годзе ў польскую армію. 18 верасня 1939 года трапіў у савецкі палон. Інтэрнаваны ў лагер у Казельску. Загінуў у Катыні.

Творы

• Стася: Апавяданне. Вільня, 1921.
• Аб «Нашай долі» (1906) // Беларусь. 1919, 17-18 снеж.
• Зборнік «Беларускіх ведамасцей». № 1. Вільня, 1921.
• Беларускія ведамасці. 1921, 23 вер.
• У кн.: Анталогія беларускага апавядання: У 2 т. Мн., 1967. Т. 1.

Зноскі

1. Смалянчук, А.Ф. Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй... С. 342.