Шнеўр Залман з Лядаў

Рабі Шнеўр Залман з Лядаў (іўр.: רבי שניאור זלמן מלאדי; Альтэр Рэбе (ідыш: אלטער רבי) — «Стары рэбе»; 1745, Лёзна, Рэч Паспалітая — 1812, в. Пены, Бялоўская воласць, Суджанскі павет, Курская губерня, Расійская імперыя) — габрэйскі філосаф, рабін, каббаліст, заснавальнік хасідскага руху Хабад, аўтар асноватворнай кнігі гэтага вучэння пад назвай «Танія». Родапачынальнік дынастыі хасідскіх цадзікаў і рабінаў Шнеерсонаў.

Шнеўр Залман з Лядаў
іўр.: שניאור זלמן
Род дзейнасці	філосаф, рабін, кампазітар, Posek
Дата нараджэння	15 верасня 1745(1745-09-15)[1]
Месца нараджэння	Лёзна, Аршанскі павет, Віцебскае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае
Дата смерці	26 снежня 1812(1812-12-26)[2] (67 гадоў)
Месца смерці	Пены[d], Суджанскі павет[d], Курская губерня, Расійская імперыя
Месца пахавання	Гадзяч
Грамадзянства	Рэч Паспалітая  Расійская імперыя
Веравызнанне	іўдаізм
Бацька	Baruch Posner[d]
Жонка	Штэрна Бруховіч[d]
Дзеці	Доў-Бер Шнеерсон, Машэ Шнеерсон[d], Двора-Лея[d] і Хаім Аўраам Шнеерсон[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіўся 18 Элула 5505 года ў хасідскай сям'і Баруха і Рыўкі Познераў, якія атрымалі бласлаўленне на нараджэнне хлопчыка асабіста ад рабіна БЕШТа з Мэджыбіжу. Вывучаў Тору ў знакамітага ў той час рабіна Ісахара-Бера з Любавічаў, звярнуў на сябе ўвагу як здольны вучань.

У 1760 годзе 15-гадовы Шнеўр Залман ажаніўся з Рэбецн Штэрнай — дачкой віцебскага купца Іегуды-Лейба Сегала. Атрыманыя ў якасці пасагу грошы (5 тыс. залатых) ён накіраваў на закупку інвентара для яўрэйскіх сельскагаспадарчых арцеляў у ваколіцах Віцебска. Да 18 гадоў, жывучы ў доме цесця і знаходзячыся, як было прынята, на яго поўным забеспячэнні, Шнеўр Залман цалкам вывучыў увесь Талмуд з асноўнымі каментарамі і прыступіў да Кабалы. Ужо тады ён слыў глыбокім знаўцам старажытных і новых каментароў.

Для завяршэння адукацыі 20-гадовы Шнеўр Залман адправіўся да Магіду з Мэжырыча, пакінуўшы жонку і супраць волі цесця.

Праз два гады, у 1767 годзе, Залман вярнуўся ў Лёзна ўжо як Магід (прапаведнік). Па радзе настаўніка ў 1770 годзе Шнеўр Залман прыступіў да напісання кнігі Шулхан Арух ha-Рав, версіяй класічнага «Шульхан Аруха», кодэкса Галахі (габрэйскага закону), дзе простай мовай тлумачыў Галаху.

У 1750—60-х гадах пачаліся ганенні на хасідаў з боку артадаксальных рабінаў. Калі ва Ўкраіне і Галіцыі хасідызм ужо ўмацаваўся, то на той тэрыторыі, якую займае сучасная Беларусь і ў Літве хасідызм пераследавалі грунтоўна — малітоўныя дамы закрывалі, паслядоўнікаў выганялі. Адлучалі самымі аўтарытэтнымі судамі рабіната. Калі ў 1772 годзе адбыўся першы падзел Рэчы Паспалітай, габрэйскія суполкі аказаліся на тэрыторыі Расійскай імперыі. Вільня заставалася ў складзе Рэчы Паспалітай, і ўплыў літоўскіх рабінаў не быў ужо такім адчувальным на той тэрыторыі, якая адышла да Расіі.

Ў 1772 годзе Магід з Мэжырыча паслаў Шнеўра Залмана ў складзе хасідскай дэлегацыі на перамовы з Віленскім гаонам ў Вільню, каб уладзіць рознагалоссі ў іудзейскім асяроддзі, аднак перамовы не адбыліся, паколькі «перад іх носам двойчы зачыняліся дзверы». Вялікі Гаон лічыў хасідызм сектай, і хасідам быў абвешчаны вялікі херэм.

Пасля смерці настаўніка, Магіда з Мэжырыча, у снежні 1772 года рабін Шнеўр Залман пасяліўся на радзіме, у Лёзне, і апынуўся пад кіраўніцтвам рабіна Менахема Мендэля з Віцебска, які жыў у той час у мястэчку. Менахем Мендэль узначаліў хасідаў Беларусі, а Шнеўр Залман стаў яго правай рукой.

У 1777 годзе кіраўнік хасідаў рабін Менахем Мендэль з Віцебска з групай паслядоўнікаў перасяліўся ў Палесціну і заснаваў там хасідскую калонію. Менахем Мендэль адгаварыў Шнеўра Залмана ехаць разам, блаславіўшы яго застацца і быць пастырам і кіраўніком расійскіх хасідаў. Расталіся яны ў Магілёве, дзе Шнеўр Залман правёў амаль паўтара гады, пасля чаго зноў вярнуўся дадому, у Лёзна. Такім чынам Шнеўр Залман стаў адзіным кіраўніком беларускіх хасідаў.

Паступова нападкі на хасідызм пацішэлі, і Шнеўр Залман стаў прапаведаваць сваё вучэнне ў шырокіх масах. У 1796 годзе друкарня ў Славуце выпусціла ў свет яго кнігу «Лікуцей амарым», больш вядомую па яе першым слове як «Танія», у якой выклаў асновы Хабада. Больш поўная і аўтарытэтная версія датуецца 1814 годам. З-за папулярнасці сваёй кнігі сярод хасідскіх яўрэяў Шнеўр Залман таксама быў вядомы як «Бааль ha-Танія» (настаўнік Таніі).

Незвычайная энергія Залмана, арганізатарскія здольнасці, рэпутацыя выдатнага вучонага-талмудыста прыцягвалі многіх, і колькасць яго паслядоўнікаў хутка расла. Мяркуюць, што да канца XVIII стагоддзя іх было ўжо дзясяткі тысяч чалавек^[3].

Шнэўр Залман падтрымліваў стварэнне габрэйскіх селішчаў у Зямлі Ізраілю, Палестыне, тады якая знаходзілася пад кантролем Асманскай імперыі.

Смерць Віленскага гаона у 1797 годзе зноў абвастрыла варожасць у іудзейскай суполке. Хасіды па сваім рэлігійным звычаі выконвалі рытуальныя песні і танцы, а іх праціўнікі, мітнагеды з Вільні, напісалі данос Расійскім уладам на «Залмана Барухавіча», абвінавачывая ў падтрымцы Асманскай імперыі. Шнеўр Залман быў арыштаваны і адпраўлены ў Санкт-Пецярбург, у казематы Петрапаўлаўскай крэпасці. Правёў за кратамі 53 дні^[4]. Адзінае абвінавачванне, якое яму змаглі прад'явіць — гэта перапраўка грошай у Палесціну, на падтрымку габрэйскіх суполак, але неўзабаве Шнеўр Залман быў вызвалены. Дата яго апраўдання і вызвалення, 19-е кіслева, памяталася і адзначалася ў суполках Хабад-Любавіч як «хасідскі Новы год».

Праз два гады, у 1801 годзе, ён быў зноў арыштаваны, і толькі смерць Паўла I зноў даравала яму свабоду.

Шнеўр Залман, больш вядомы на той час як Альтэр Рэбэ («стары настаўнік»), пасяліўся ў Лядах.

Свайго ўнука, сына дачкі Дворы-Леі, будучага вядомага рабіна Цэмак-Цэдэка, ён назваў Менахем Мендэль, у гонар свайго настаўніка з Віцебска^[5].

Охэль Шнеўра Залмана ў Гадзячы (Украіна)

Падчас вайны 1812 года паміж Францыяй і Расіяй ён праявіў сябе як патрыёт Расіі, заклікаўшы хасідаў падтрымаць імператара Аляксандра I^[6]. Шнеўр Залман быў супраць наступу Напалеона Банапарта на Расію. Ён казаў: «Калі пераможа Банапарт, становішча яўрэяў палепшыцца і багацце іх узрасце, але затое сэрцы іх аддаляцца ад Бога». Наступ французскай арміі вымусіў Альтэр Рэбэ пакінуць наседжанае месца і бадзяцца па цэнтральнай Расіі, дзе ён і сканаў.

Магіла заснавальніка Хабада знаходзіцца ва ўкраінскім горадзе Гадзяч.

Нашчадкі рабіна Шнеўра Залмана прынялі прозвішча Шнеерсон (літаральна — сын Шнеўра) пасля ўказа, які абавязваў габрэяў выбраць прозвішча. Да гэтага часу ў яўрэяў не было прозвішчаў, і іх называлі, напрыклад, Шнеўр бен Барух (Шнеўр — сын Баруха).

Дынастыя рабінаў Хабад-Любавіч Шнеерсонаў

• Шнеўр Залман з Лядаў (заснавальнік) 1745 — 1812
• Доў-Бер Шнеерсон 1773 – 1827
• Менахем Мендэль Шнеерсон 1789 – 1866
• Шмуэль Шнеерсон 1834 – 1882
• Шолам Доў-Бер Шнеерсон 1860 – 1920
• Іосіф Іцхок Шнеерсон 1880 – 1950
• Менахем Мендэль Шнеерсон 1902 – 1994

Вучэнне

Асаблівасць філасофіі Альтэр Рэбэ заключаецца перш за ўсё ў прыўнясенні інтэлектуальнага пачатку ў традыцыйную хасідскую містыку Кабалы. Назва яго вучэння «Хабад» (ХБД) — гэта абрэвіятура з першых літар трох слоў-катэгорый: мудрасць (іўр.: חכמה, Хохма), разуменне (іўр.: בינה, Біна) і веды (іўр.: דעת, Даат).

Альтэр Рэбэ разглядаў свае сачыненні як кіраўніцтва для богапазнання. Асаблівае месца ён надаваў не толькі паняццям каханне (іўр.: אהבה, ахава) і страх (іўр.: יראה, йіра), але і разважанням (хітбаненут). Разам з тым, Альтэр Рэбэ быў далёкі ад эўрапейскага разумення Асветы, сцвярджаючы, што звычайныя навукі (хохмот хіцаніет) не спрыяюць асвеце розуму. Інтэлектуальнае зразуменне Бога магчыма быццам толькі з дапамогай Торы, калі боскія сехель і миддот злучаюцца, утвараючы веды (даат).

Факсіміле Залмана

Душа габрэя ўспрымаецца ім як Боская іскра (нефеш ха-элакіт), якая імкнецца ўз'яднацца з Богам. Гэтая іскра не з'яўляецца створанай, але ўяўляе сабой прамую эманацыю Боскай мудрасці (хохма ілаа). Сродкамі на гэтым шляху з аднаго боку выступаюць Тора і рытуалы згодна з ёй, з дапамогай якіх вернік дасягне стану біттул (самаадрачэньне, пераадоленне эга), а з другога — хасага (спасціжэння, інтэлектуальнага разумення прыроды Бога). Набліжэнне да Бога рэалізуецца ў дасягненні тройцы маральных якасцяў: дабрыня (іўр.: חסד, хесед - аднакарэнныя словы хасід), стрыманасць (іўр.: גבורה, гвура) і умеранасць (іўр.: תפארת, тыферэт)

У чалавеку таксама акрамя боскай іскры ёсць і жывёльная душа (ха-нефеш ха-бахаміт), якой уласціва імкненне да зла (ецэр ха-ра). У адрозненне ад антычнай філасофіі, Альтэр Рэбэ не супрацьпастаўляе боскі розум нізкім эмоцыям. Ён мяркуе, што свой розум (сехель) і пачуццё (миддот) ёсць і ў боскай іскры і ў яе цёмнага двайніка (іўр.: סטרא אחרא, сітра ахра: адваротны бок) жывёльнай душы. Адсюль у чалавека два розуму і два пачуцці.

Абвяшчаючы ідэалам чалавека цадзіка, Альтэр Рэбэ шмат увагі надае беноні — сярэднестатыстычнаму чалавеку, абывацелю. Бенони ня злы і ня добры, але кідаецца паміж двух гэтых якасцяў.

10 сфірот сутнасць не што іншае як праява Бога. Прысутнічаюць яны і ў чалавеку, паколькі чалавек з'яўляецца мікракосмам. Тры вышэйшых сфирот выказваюць інтэлектуальнае пачатак у чалавеку, а сем ніжэйшых — эмацыйны. Усё зло свету з'яўляецца вынікам адасобленасці (кліпот).