Лёзна

Лё́зна^[2] (трансліт.: Liozna) — гарадскі пасёлак у Віцебскай вобласці Беларусі, цэнтр Лёзненскага раёна, на левым беразе р. Мошна. За 40 км на паўднёвы ўсход ад Віцебска, недалёка ад мяжы з Расіяй. Чыгуначная станцыя на лініі Віцебск—Смаленск (Расія), аўтамабільнымі дарогамі злучаны з Віцебскам, Смаленскам, Оршай, Янавічамі, Арэхаўскам. Насельніцтва 6 740 чал. (2017)^[3].

Гарадскі пасёлак Лёзна Цэнтральная плошча Сцяг Герб Краіна Беларусь Вобласць Віцебская Раён Лёзненскі Каардынаты 55°01′ пн. ш. 30°48′ у. д.HGЯO Першая згадка 1527 Гарадскі пасёлак з 1938 Вышыня цэнтра 193 м Насельніцтва ▼6 515 чал. (1 студзеня 2025)[1] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2138 Паштовы індэкс 211220, 211221 Аўтамабільны код 2 СААТА 2230551000 Афіцыйны сайт Неафіцыйны сайт Лёзна на карце Беларусі ±

Лёзна на Вікісховішчы

Гісторыя

Лёзна ўпершыню ўзгадваецца ў пісьмовых крыніцах у 1527 годзе^[4]. Назва, верагодна, паходзіць ад слова «лёзны» — чужы, нетутэйшы, прышлы. У канцы 16 ст. Лёзна разам з Мікулінскай воласцю ўваходзіла ў Віцебскі павет. 3 1625 года яно стала ўласнасцю князёў Агінскіх. У 1654 годзе ўзгадваецца як мястэчка^[5]. З 1772 года ў складзе Расійскай імперыі, цэнтр воласці Аршанскага павета. У 1786 годзе Агінскімі была пабудавана мураваная праваслаўная царква (разбурана ў 1961 годзе). Падчас вайны 1812 года ў Лёзна стаяў 2 тыдні 3-і корпус маршала М. Нея (гэтая падзея захаваў на сваім малюнку маёр французскага войска Х. У. Фабер дзю Фора «На біваку ў Ліёзна ў жніўні 1812 года»). У 19 — пач. 20 ст. прыватнаўласніцкае мястэчка.

3 1831 года ў Лёзне праводзіліся 4 кірмашы штогод, былі развітыя сталярнае, сукнавальнае, гарбарнае, кравецкае рамёствы. У 1866—1867 гадах быў адкрыты рух па Рыга-Арлоўскай чыгунцы, якая прайшла праз мястэчка, у Лёзне пабудавана чыгуначная станцыя. У 1865 годзе адкрыта народнае вучылішча, а ў 1875 годзе пры чыгуначнай станцыі пачала дзейнічаць царкоўна-прыходская школа, якая ў 1887 годзе была рэарганізавана ў 4-класнае народнае вучылішча. 3 1870 г. Лёзна стала ўласнасцю Храпавіцкіх, пазней — А. І. Шабекі. У 1880-я у Лёзна 216 дамоў, 26 крам, размяшчалася валасное праўленне, працавала бальніца. У пач. 20 ст. — 11 цагляных і 1103 драўляныя будынка, 2 млына, 2 вучылішча, па-ранейшаму штогод праводзіліся 4 кірмашы.

«Пасяджэнне ЦК КП(б)Б у Лёзне пасля трансляцыі па радыё выступлення І. В. Сталіна 3 ліпеня 1941 г.». Іван Ахрэмчык, 1943—1944. НММРБ

У 1919 г. Лёзна ўвайшло ў склад РСФСР. 3 1924 года ў БССР, стала цэнтрам Лёзненскага раёна. З 27.9.1938 — гарадскі пасёлак. У час Вялікай Айчыннай вайны 17.7.1941 года Лёзна акупіравана гітлераўскімі войскамі, за час вайны акупанты загубілі тут 1,2 чал., Лёзна было спалена. 8 кастрычніка 1943 г. пасёлак вызвалены войскамі Калінінскага фронту.

Мясцовасць атрымала своеасаблівую вядомасць пасля меркаванага замаху на забойства тагачаснага кандыдата ў прэзідэнты А. Лукашэнкі, які адбыўся 16.7.1994 непадалёк.

Насельніцтва

• 1846 год — 745 чал.
• 1867 год — 1 085 чал.
• 1880 год — 1 536 чал.
• 1897 год — 2 473 чал. (перапіс)
• 1917 год — 2,1 тыс. чал.
• 1939 год — 4,1 тыс. чал.
• 1972 год — 5,7 тыс. чал.
• 2003 год — 6,8 тыс. чал.
• 2008 год — 6 678 чал.
• 2009 год — 6,2 тыс. чал.
• 2016 год — 6 688 чал.^[6]
• 2017 год — 6 740 чал.^[3]

Эканоміка

Прамысловы комплекс пасёлка прадстаўлены наступнымі прадпрыемствамі:

• РУП «Лёзненская хлебная база»
• ААТ «Лёзненскі ільнозавод»
• Лёзненскі філіял ААТ «Малако»
• УПВГП «БІГІУ» — вытворчасць драўляных барабанаў для кабеляў
• ДЛГУ «Лёзненскі лясгас»
• ПВГУП «ЛЕСАРАМА»—вытворчасць піламатэрыялаў

Транспарт

Праз Лёзна праходзіць шаша Р21 і пачынаецца шаша Р109. У Лёзне знаходзіцца станцыя Лёзна, якая звязвае яго з Полацкам, Віцебскам, Смаленскам і Масквой.

У Лёзне знаходзіцца аўтастанцыя, якая злучае пасёлак з Віцебскам, Оршай, Смаленскам і вёскамі раёна. У межах пасёлка курсіруе 1 аўтобусны маршрут.

Культура

Лёзненскі дом культуры

Дом культуры, 3 бібліятэкі — Цэнтральная раённая, Дзіцячая і Чкалаўская; дом рамёстваў, Лёзненскі ваенна-гістарычны музей, музей Марка Шагала. Выдаецца раённая газета «Сцяг Перамогі».

Адукацыя

У пасёлку 2 сярэднія, музычная, дзіцяча-юнацкая спартыўная школы, школа мастацтваў.

Архітэктура і славутасці

Забудова

Рака падзяляе пасёлак на 2 часткі. Асноўны жылы масіў знаходзіцца на левым беразе Мошны. Рэгулярная сетка вуліц захавалася з 19 ст. У 1972 г. быў распрацаваны генеральны план гарадскога пасёлка. Новы генеральны план распрацаваны ў 1983 годзе. Цэнтр Лёзна забудаваны 3—5-павярховымі цаглянымі будынкамі. Ва ўсходняй частцы створаны мікрараён з 3—5-павярховых жылых дамоў. За чыгункай, у паўднёвай частцы, сфарміравалася прамысловая частка Лёзна. Вядзецца катэджавае будаўніцтва.

Славутасці

Помнікі: Адаменская горка, магілы ахвяр нацызму, помнік вызваліцелям, Бюст Марка Шагала.

• Касцёл Святога Айца Піо

• 
  Скульптура
• 
  Памятны знак на месцы царквы
• 
  Касцёл Святога Айца Піо
• 
  Вадзяны млын на Мошне
• 
  Помнік загінулым яўрэям

Страчаная спадчына

Васкрасенская царква незадоўга да зносу

• Царква Уваскрэсення Хрыстова (1786, знесена ў 1961) — знаходзілася перад кінатэатрам «Світанак», на месцы сквера з фантанам
• Сядзіба Шагалаў (ХІХ ст.) — знаходзілася на месцы дома культуры

Вядомыя асобы

Дошка на месцы сядзібы продкаў Марка Шагала

• Барыс Залманавіч Безмозгін (1938—2002)^[7].
• Зінаіда Сямёнаўна Даўгяла (нар. 1930) — беларускі архітэктар.
• Абрам Барысавіч Забораў (1911—1985) — беларускі мастак.
• Шнеўр Залман з Лядаў (1745—1812) — заснавальнік Хабад.
• Рыгор Абрамавіч Рыўкін (1877—1922) — паэт^[8].
• Барыс Ільіч Фукс (1897—1973, Новакузнецк) — савецкі хірург^[9].
• Марк Шагал (1887—1985) — беларускі і французскі мастак яўрэйскага паходжання.
• Цэмах-Цэдэк (1789 — 1866) — 3-й любавічскі рабін з хасідскай дынастыі Шнеерсонаў, унук Шнеўра Залмана

Гл. таксама

• Пасёлкі гарадскога тыпу Віцебскай вобласці
• Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі