Томск

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Томск (значэнні).

Томск (руск.: Томск) — горад у Расіі, адміністрацыйны цэнтр аднайменных вобласці і раёна, размешчаны на ўсходзе Заходняй Сібіры на беразе ракі Том. Найстарэйшы ў Сібіры буйны адукацыйны, навуковы і інавацыйны цэнтр, мае 9 ВНУ, 15 НДІ. У 1927-28 гадах у горадзе дзейнічала Беларускае студэнцкае зямляцтва.

Горад
Томск
руск.: Томск
Сцяг[d] Герб[d]
56°29′19″ пн. ш. 84°57′08″ у. д.HGЯO
Краіна	Расія
Суб’ект федэрацыі	Томская вобласць
Муніцыпальны раён	Tomsk Urban Okrug[d]
Кіраўнік	Q124769744?[1]
Гісторыя і геаграфія
Заснаваны	1604
Першая згадка	1604
Вышыня цэнтра	80 м
Водныя аб’екты	Ушайка[d] і Том
Часавы пояс	UTC+7[2]
Насельніцтва
Насельніцтва	▼544 566 чал. (1 студзеня 2025)[3]
Лічбавыя ідэнтыфікатары
Тэлефонны код	3822
Паштовы індэкс	634000–634999
Код АКАТП	69401000000
admin.tomsk.ru (руск.)
Паказаць/схаваць карты
Томск
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Заснаваны казакамі ў 1604 годзе на тэрыторыях Эўшцінскага княства пасля развалу сібірскага каганата. Пазбаўленыя дапамогі сібірскага хана, эўшцінцы самі запрасілі казакоў для абароны ад набегаў енісейскіх кіргізаў.

Пасля стварэння Сібірскага гасцінца, які ішоў з Масквы праз Томск у Кяхту (Забайкалле), Томск ператварыўся ў важны цэнтр транзітнага гандлю, у 1738 годзе ў Томску ўзнікла ямская служба. Паступова горад вырас да статусу рэгіянальнага адміністрацыйнага цэнтра і ў 1804 годзе стаў цэнтрам вялізнай Томскай губерні, якая ўключала ў сябе тэрыторыі цяперашніх Рэспублікі Алтай, Алтайскага краю, Кемераўскай, Новасібірскай і Томскай абласцей, Усходне-Казахстанскай вобласці (Казахстан), заходнія часткі Хакасіі і Краснаярскага края.

Савецкая ўлада ў Томску была абвешчана 6 (19) снежня 1917 года. 26 студзеня (8 лютага) 1918 года выканкам Томскага губернскага Савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў распусціў Сібірскую абласную думу, а праз 2 месяцы распусціў гарадскую думу і губернскую земскую ўправу. У выніку паўстання Чэхаславацкага корпуса 31 мая 1918 г. Томск перайшоў пад уладу Белага руху. У сакавіку 1919 года падпольная бальшавіцкая група рыхтавала ўзброенае паўстанне, але яе выкрылі, а ўдзельнікаў — расстралялі. У ноч з 16 на 17 снежня 1919 г. бальшавікі-падпольшчыкі арганізавалі ўзброенае паўстанне, якое скончылася перамогай над войскамі Калчака і канчатковым усталяваннем савецкай улады ў Томску. Праз некалькі дзён, 20 снежня Чырвоная Армія ўвайшла ў горад. Апошнім гарадскім кіраўніком быў Аляксандр Грацыянаў.

У 1925 годзе Томск увайшоў у склад Сібірскага краю, праз пяць гадоў пераўтворанага ў Заходне-Сібірскі край, а ў 1937 годзе Томск на 7 гадоў стаў горадам Новасібірскай вобласці.

Культура і адукацыя

• Томская абласная дзяржаўная філармонія
• Томскі дзяржаўны ўніверсітэт
• Томскі політэхнічны ўніверсітэт
• Сібірскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт

Насельніцтва

Год Колькасць 1897 52 000 [4] 1939 145 000 [4] 1959 249 000 [4] 1970 338 000 [4] Год Колькасць 1975 400 000 [4] 1987 489 000 1992 504 700 [5] 1998 480 000 [6] Год Колькасць 2000 482 000 [7] 2015 564 900 [8] 2016 569 293 2017 572 740 Год Колькасць 2018 574 002 [9] 2019 575 352 [10] 2024 545 391 [11] 2025 544 566 [3]

Эканоміка

Томскі электрамеханічны завод

У часы Другой сусветнай вайны ў горад эвакуіравалі каля 30 заводаў, былі створаны новыя галіны прамысловасці. Сярод прадпрыемстваў нафтагазавай галіны — «Томскнафта», «Усходгазпрам», «Газпрам трансгаз Томск», «Газпрамнафта-Усход», «Томскнафтахім», «Томскпадводтрубаправодбуд», «Томскнафтаперапрацоўка».

Фармацэўтычная прамысловасць прадстаўлена прадпрыемствамі ФДУП НВА «Вірыён», «Томскхімфарм».

У галіне харчовай прамысловасці працуюць завод харчовых прадуктаў «Томскі», «Томскае піва», «Томскія млыны», «Сібірская аграрная група», некалькі хлебазаводаў, дзве птушкафабрыкі.

Машынабудаўнічыя прадпрыемствы — НВЦ «Полюс», ВА «Контур», «Манатом» (манаметравы завод), «Сібэлектраматор», «Томскі інструмент», «Томскі электратэхнічны завод», «Томскі электрамеханічны завод», «Томскі завод электрапрывадаў», «Мікран», навукова-вытворчае прадпрыемства «Томская Электронная Кампанія».

Транспарт

Асноўны артыкул: Томскі трамвай

Гарадскія і прыгарадныя пасажырскія перавозкі (апошнія — з аўтавакзала «Томск») выконваюцца аўтобусамі ПАЗ (914 штук у 2009 годзе). Агулам у Томску 36 аўтобусных маршрутаў, перавозчыкі — прыватныя прадпрымальнікі, ААТ «Томскаўтатранс», унітарнае муніцыпальнае прадпрыемства «Трамвайна-тралейбуснае ўпраўленне».

Дзейнічае тралейбус (з 1967 года — 8 маршрутаў, 82 адзінкі транспарту, працягласць маршрутнай сеткі 93,4 км; на 2025 год — 6 маршрутаў), трамвай (з 1949 года — 4 маршруты, 43 вагоны, працягласць маршрутнай сеткі 45,7 км).

Вядомыя асобы

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Томска

• Генадзь Афанасьевіч Пяшкоў (нар. 1939) — беларускі архітэктар.
• Віктар Аляксандравіч Манохін (1911—1972) — дзяржаўны і грамадскі дзеяч.
• Павел Маркавіч Трасучаў (нар. 1938) — урач-анатом. Доктар медыцынскіх навук (1986), прафесар (1987).
• Аляксей Юр’евіч Харын (нар. 1976) — беларускі матэматык, спецыяліст у галіне тэорыі імавернасцей і матэматычнай статыстыкі. Доктар фізіка-матэматычных навук (2019), прафесар (2021).

Гарады-пабрацімы

•  Беласток, Польшча
•  Краснаярск, Расія (2013)
•  Ульсан, Паўднёвая Карэя

Аб’екты, названыя ў гонар Томска

У гонар Томска ў 1983 годзе названы астэроід галоўнага пояса астэроідаў — (4931) Томск.