Краснаярск

Краснаярск (руск.: Красноярск) — горад (з 1690) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Краснаярскага края. Заснаваны ў 1628 годзе, найбуйнейшы са старадаўніх гарадоў Сібіры. Паводле дадзеных на красавік 2012 года колькасць насельніцтва горада пераўзышла мільён чалавек^[2]. Усяго ў Краснаярскай агламерацыі пражывае 1,186 млн чалавек. Горад размешчаны на абодвух берагах Енісея.

Горад Краснаярск руск.: Красноярск Герб Сцяг[d] Краіна  Расія Каардынаты 56°00′ пн. ш. 92°56′ у. д.HGЯO Заснаваны 19 жніўня 1628 Плошча 353,9 км² Вышыня цэнтра 150 м Водныя аб’екты Енісей Насельніцтва ▲1 010 000[1]. чалавек (2011) Часавы пояс UTC+7 Тэлефонны код 391 Паштовы індэкс 660ххх Афіцыйны сайт admkrsk.ru Краснаярск на карце Расіі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Перад прыходам рускіх ваяроў тэрыторыя сучаснага Краснаярска ўваходзіла ў Язерскае княства енісейскіх кіргізаў. Гара Кум-Цігей, верагодна, была святым месцам качынцаў. Улетку 1927 года экспедыцыяй музея Прыенісейскага края выявіла на Каравульнай гары, дзе цяпер размяшчаецца Капліца Параскевы Пятніцы, багатае пахаванне XIII—XIV стагоддзяў. Багацце прадметаў, выяўленых у магільніку можа сведчыць аб тым, што на гары былі пахаваныя члены шляхетнага княжацкага роду, якія, верагодна, і кіравалі гэтай тэрыторыяй.

Мясцовасць, на якой пасля быў пабудаваны Краснаярск^[3], стала вядомай рускім яшчэ ў 1608 годзе. У гэтым годзе казакі з Кецкага астрогу, пад правадырствам енісейска-асцяцкіх князькоў Урнука і Намака, адправіліся ўверх па Енісеі, з намерам знайсці «новую зямельку», а затым далучыць іх да валадарстваў маскоўскага цара. Плывучы ўверх па Енісеі, казакі сустрэлі зямлю, якою валодаў арынскі князёк Цюлькоў, і назвалі яе «Цюлькінскай зямелькай». Гэта назва затрымалася да пабудовы Краснаярскага астрога і сыходу арынцаў. Арынцы, якія падтрымліваліся не толькі качынцамі, але і енісейскай кыргызамі, доўгі час не згаджаліся плаціць ясак рускім і прымалі ўсе меры да выдалення апошніх з занятага імі месца. З гэтай мэтай яны амаль бесперапынна турбавалі іх набегамі, якія, да рэшце рэшт, сталі настолькі небяспечнымі, што казакі вырашылі звярнуцца да Енісейскага ваяводы з просьбай аб дапамозе і абароне.

Архітэктура

Пажар 1773 года знішчыў Краснаярскі астрог і практычна ўвесь горад, пасля пажару засталося толькі трыццаць дамоў. З Табольска быў дасланы сяржант геадэзіі Пётр Майсееў, які даў гораду лінейную планіроўку пецярбургскага тыпу.

Вуліцы Краснаярска былі прамыя і роўныя, арыентаваны па баках свету. Шыротная вуліцы пракладваліся паралельна Енісею з захаду на ўсход, ад Старога базару, размешчанага побач з Васкрасенскім саборам недалёка ад месца зліцця Енісея і Качы, у бок Мікалаеўскай горы. Мерыдыянальныя вуліцы ішлі з поўдня на поўнач, ад Енісея ў бок Пакроўскай гары. Яны будаваліся перпендыкулярна шыротным вуліцам і спынялі іх пад прамымі кутамі. Кварталы былі прыкладна аднолькавымі паводле памераў і мелі правільныя геаметрычныя формы. Вуліцы разыходзіліся ад плошчаў і сыходзіліся да плошчаў, і на гэтых адкрытых, здалёк бачных плошчах узвышаліся буйныя грамадскія будынкі.

У сярэдзіне 1820-х гадоў у бюро пад пачаткам архітэктара Уільяма Гестэ быў распрацаваны перспектыўны генеральны план горада. Рэалізацыя гэтага праекта толькі ў нязначнай ступені закранула гістарычную частку горада, гэта значыць у цэнтры было прадпрынята выраўноўванне «чырвоных» ліній і ўзбуйненне кварталаў.

Насельніцтва

Год Колькасць 1772 2 000 ± 500 1897 26 600 [4] 1926 72 000 [4] 1931 82 800 ± 100 1939 186 100 ± 100 1939 190 000 [5] Год Колькасць 1959 412 000 [5][4] 1972 688 000 [5] 1979 795 100 [4] 1987 899 000 [6] 1992 925 000 [4] 1997 874 000 [7] Год Колькасць 1998 875 000 [8] 2008 936 400 [9] 2012 997 316 2013 1 016 385 2016 1 083 865 [10] 2016 1 066 934 Год Колькасць 2017 1 083 865 2018 1 090 811 [11] 2020 1 093 771 2021 1 092 851

Адукацыя

• Сібірскі дзяржаўны аэракасмічны ўніверсітэт імя акадэміка М. Ф. Рашатнёва

Транспарт

Трамвайная сістэма горада Краснаярска дзейнічае з 1935 года. Працуюць 5 маршрутаў.

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Краснаярска

• Юз Аляшкоўскі — празаік, паэт, сцэнарыст
• Людміла Пятроўна Баліцкая (нар. 1941) — беларускі архітэктар.
• Леанід Іванавіч Мельнік (нар. 1935) — беларускі архітэктар, мастак.
• Станіслаў Іванавіч Траццяк, беларускі вучоны ў галіне агульнай хірургіі
• Дзмітрый Аляксандравіч Хварастоўскі, расійскі оперны спявак
• Уладзімір Данілавіч Салончанка, Герой Савецкага Саюза

Спорт

• Баскетбольны клуб «Енісей»
• Енісей (жаночы баскетбольны клуб)

Гарады-пабрацімы

•  Heihe^[d], Кітай (1999)^[12]
•  Oneonta^[d], ЗША (2004)^[13]
•  Іркуцк, Расія (2013)^[14]
•  Істараўшан, Таджыкістан (2000)^[15]
•  Дацын, Кітай (2002)^[16]
•  Жыліна, Славакія (2013)^[17]
•  Казань, Расія (2001)^[18]
•  Калінінград, Расія (1999)^{[19][20][…]}
•  Крэмона, Італія (2006)^[21]
•  Кызыл, Расія (2002)^[22]
•  Магілёў, Беларусь (19 верасня 2001)^[23]
•  Масква, Расія (1998)^[24]
•  Мірнінскі ўлус^[d], Расія (1999)^[25]
•  Нарыльск, Расія (2000)^[26]
•  Новасібірск, Расія (2013)^[27]
•  Омск, Расія (2011)^[28][29]
•  Руставі, Грузія (1997)
•  Самарканд, Узбекістан (2003)^[15]
•  Санкт-Пецярбург, Расія (1998)^[24][30]
•  Саянск, Расія (2011)^[31]
•  Су-Сент-Мары, Канада (2002)^[32]
•  Томск, Расія (2013)^[33]
•  Улан-Батар, Манголія (2003)^[34]
•  Унтэршляйсгайм^[d], Германія (2008)^[35]
•  Харбін, Кітай (2003)^[36]
•  Ціцікар^[d], Кітай (2005)^[37]
•  Чанчунь, Кітай (1 снежня 2014)^[38][39]
•  Чэбаксары, Расія (2003)^[40]